Günorta Aziýanyň genetikasy we arheogenetikasy

Dürli Ýewraziýa ilatynyň we Günbatar we Gündogar-Ýewraziýa komponentleriniň ýygylygynyň arasyndaky genetiki aralyk.[1]

Günorta Aziýanyň genetikasy we arheogenetikasy Günorta Aziýanyň etnik toparlarynyň genetikasyny we arheogenetikasyny öwrenmekdir. Bu toparlaryň genetiki taryhyny açmagy maksat edinýär. Günorta Aziýanyň geografiki ýagdaýy, biodürlüligini anatomiki taýdan häzirki zaman adamlarynyň Aziýa boýunça irki ýaýramagyny öwrenmek üçin möhüm edýär.

Mitokondrial DNK (mtDNA) üýtgemelerine esaslanyp, Günorta Aziýanyň dürli ilatynyň arasynda genetiki bitewilik, ähli mtDNA görnüşleriniň filogenetiki agajynyň ata düwünleriniň köpüsiniň Günorta Aziýada dörändigini görkezdi.[2][3][4][5] Y Hromosomanyň üýtgemegine we Awtosomal DNK üýtgemegine esaslanýan gözlegleriň netijeleri dürli-dürli boldy.

Günorta Aziýalylar Günorta Aziýanyň ýerli böleginiň nesilleri ( Gadymy ata-babalar Günorta hindiler diýilýär, gysga "AASI"), Günorta Hindistandan häzirki izolirlenen taýpa toparlaryna, şeýle hem Andaman halklaryna iň ýakyn we Aborigen Awstraliýalylar we Gündogar Aziýalylar bilen has ýakyn baglanyşyklydyr[6][7] we soňraky Günbatar-ýewraziýa (Ýewropa / Ýakyn Gündogar bilen baglanyşykly) we dürli derejelerde degişlilikde Gündogar / Günorta-Gündogar Aziýanyň goşmaça bölekleri.

AASI görnüşli ata-babalar, Paniýa ýaly günorta Hindistanyň tire-taýpa toparlarynyň arasynda iň ýokary derejede duş gelýär we köplenç Günorta Aziýanyň ähli etnik toparlarynda dürli-dürli bolýar. Günbatar-ýewraziýanyň ata-babalary, esasanam Eýran bilen baglanyşykly komponent, dürli derejeli AASI nesil şejeresi bilen birleşip, häzirki Günorta Aziýa toparlarynyň köpüsiniň esasy atasy bolan miladydan öňki 00 5400–3700 töweregi Indus Periferiýa Klinini emele getiripdir. Biziň eramyzdan öňki 2-nji müňýyllykda Indus periferiýa nesli, Günbatar-ýewraziýa tolkuny bilen garylyp, ata- babalaryň demirgazyk hindilerini (ANI) emele getirmek üçin gelýän erkekleriň arasynda aranamnaýa-sähra bölegi bolup, şol bir wagtyň özünde-de emele gelmegine goşant goşupdyr. Atalar Günorta Hindiler(ASI) AASI bilen baglanyşykly ata-babalarynyň has köp paýyna eýe bolan aw ýygnaýjylar bilen birleşmek arkaly. ANI-ASI gradientine görä, ANI bilen ASI arasynda miladydan öňki 2000-nji ýyldan soň dürli nisbatlarda birleşmegi sebäpli dörän ANI-iň ýokary gatlaklarynda we Hindi-ýewropa gürleýjilerinde ANI-iň has köp paýy görkezilýär, hindi çyzgysy diýilýär. Köplenç Günorta Aziýada has pes ýygylykda, Mundari dilli toparlarda, şeýle hem demirgazyk, merkezi we gündogar Günorta Aziýanyň käbir ilatynda ep-esli derejede paýlanýar.

mtDNA

[düzet | çeşmäni düzet]

Günorta Aziýada iň ýygy-ýygydan mtDNA gaplog toparlary M, R we U (bu ýerde U R-nyň nesli). Oppenheimeriň pikiriçe, Merkezi Aziýada, ýakyn Gündogarda we ýewropada adam enesiniň nesilleriniň hemmesiniň diýen ýaly Günorta Aziýada 50,000–100,000 ýyl ozal dörän dört mtDNA setirinden gelip çykmagy gaty ähtimal.[8]

Salgylanmalar

[düzet | çeşmäni düzet]
  1. ↑ Li, Hui; Cho, Kelly; Kidd, J.; Kidd, K. (2009). "Genetic landscape of Eurasia and "admixture" in Uyghurs.". American journal of human genetics. doi:10.1016/j.ajhg.2009.10.024. Archived from the original on 2022-10-09. Retrieved 2022-10-13. 
  2. ↑ Kivisild T, Kaldma K, Metspalu M, Parik J, Papiha S, Villems R (1999). "The Place of the Indian Mitochondrial DNA Variants in the Global Network of Maternal Lineages and the Peopling of the Old World". Genomic Diversity. pp. 135–152. ISBN 978-1-4613-6914-1. doi:10.1007/978-1-4615-4263-6_11. 
  3. ↑ Baig MM, Khan AA, Kulkarni KM (September 2004). "Mitochondrial DNA diversity in tribal and caste groups of Maharashtra (India) and its implication on their genetic origins". Annals of Human Genetics 68 (Pt 5): 453–460. PMID 15469422. doi:10.1046/j.1529-8817.2004.00108.x. 
  4. ↑ Kumar V, Reddy AN, Babu JP, Rao TN, Langstieh BT, Thangaraj K, et al. (March 2007). "Y-chromosome evidence suggests a common paternal heritage of Austro-Asiatic populations". BMC Evolutionary Biology 7: 47. PMC 1851701. PMID 17389048. doi:10.1186/1471-2148-7-47. 
  5. ↑ Tripathy V, Nirmala A, Reddy BM (4 September 2017). "Trends in Molecular Anthropological Studies in India". International Journal of Human Genetics 8 (1–2): 1–20. doi:10.1080/09723757.2008.11886015. 
  6. ↑ Yelmen B, Mondal M, Marnetto D, Pathak AK, Montinaro F, Gallego Romero I, et al. (August 2019). "Ancestry-Specific Analyses Reveal Differential Demographic Histories and Opposite Selective Pressures in Modern South Asian Populations". Molecular Biology and Evolution 36 (8): 1628–1642. PMC 6657728 Check |pmc= value (help). PMID 30952160 Check |pmid= value (help). doi:10.1093/molbev/msz037. The two main components (i.e., autochthonous South Asian and West Eurasian) of Indian genetic variation form one of the deepest splits among non-African groups, which took place when South Asian populations separated from East Asian and Andamanese populations, shortly after having separated from West Eurasian populations (Mondal et al. 2016; Narasimhan et al. 2018). 
  7. ↑ Yang MA (January 2022). "A genetic history of migration, diversification, and admixture in Asia". Human Population Genetics and Genomics 2 (1): 1–32. ISSN 2770-5005. doi:10.47248/hpgg2202010001. Archived from the original on 2022-05-16. Retrieved 2022-10-13. 
  8. ↑ Oppenheimer S (2003). The Real Eve: Modern Man's Journey out of Africa. New York: Carroll and Graf Publishers. ISBN 978-0-7867-1192-5.