Alampay

Unang bahagi ng ika-19 na dantaong pañuelo sa Kalakhang Museo ng Sining

Unang bahagi ng ika-20 na dantaong pañuelo gawa sa burdadong hibla ng telang pinya, sa Museong Honolulu ng Sining

Ang alampay o pañuelo ay isang Pilipinong malapuntas na burdadong bandanang panleeg o balabal na sinusuot sa palibot ng mga balikat sa ibabaw ng kamisa (blusa). Sila ay may hugis na parisukat at nakatiklop sa kalahati sa anyong tatsulok habang sinusuot. Ang mga alampay o pañuelo ay direktang hinalinhan ng balabal ng Maynila.

Paglalarawan

Ang mga alampay o pañuelo ay gawa sa malapuntas na hinabing telang nipis mula sa hiblang abaka ayon sa kaugalian. Sila ay may hugis-parisukat at nakatiklop sa kalahati sa anyong tatsulok habang sinusuot sa palibot ng mga balikat. Itinatampok nila ang mabulaklaking burda (gamit ang mga pamamaraan tulad ng calado, sombrado, at deshilado). Sa karagdagan ng katutubong hibla ng abaka, gawa rin mula sa hiblang telang pinya, nakuha mula sa mga pinya na ipinakilala ng mga Espanyol. Itinatampok din nila ang mga gilid na puntas o buhol-buhol na palawit, isang elementong Espanyol na nakuha mismo mula sa Moro.^[1][2][3]

Sila ay isang integral at natatanging bahagi ng tradisyunal na grupong baro't saya grupo ng mga karaniwang Pilipino at ang grupong traje de mestiza ng mga kababaihang aristokratikong Pilipino (kasama ang tapis at abaniko), habang dinadala nila ang kahinhinan sa medyo mababang linyang panleeg ng tradisyonal na kamisa. Ang mga ito ay isinusuot noong ika-18 at ika-19 na dantaon nguni't bihirang gamitin sa kasalukuyan sa mga makabagong bersyon ng damit na terno.^[1][2][3]

Kasaysayan

Ang mga alampay o pañuelo ay nagmula sa mga nakaugaliang balabal sa Pilipinas bago dumating ang mga mananakop, ito ay mga panakip sa ulo at leeg sa mga kababaihang Tagalog bago ang kolonyal. Ang mga ito ay dinala sa panahon ng pangkolonyang Espanyol at nakakuha ng mga adorno ng disenyong Europeo. Ito rin ay mga mamahaling kalakal na iniluluwas sa pamamagitan ng Galyon ng Maynila sa Bagong Espanya at Europa, minsan bilang mga regalo sa pagkahari.^[1][2]

Ang mga alampay o pañuelo ay kinopya ng mga Tsinong mangangalakal sa panahon ng mga ika-18 at ika-19 na dantaon, at ibinenta sa Pilipinas, Espanya, at iba pang kolonyang Espanyol. Ang mga kopyang ito ay gawa sa sutla na burdadong may adornong Tsino. Ito ay naging lubos na kilalang-kilala sa Pilipinas at mabilis na pinagtibay sa mga lokal na moda ng mga kababaihang Luzon sa mataas na antas ng lipunan. Sa katulad na paraan, ito ay naging malawak na hinahangad na luwas na rangya sa lalong madaling panahon pagkatapos makarating sa mga Amerika, kung saan ito ay naging kilala bilang mantón de Manila.^[4][5][6] Ang mga ito ay pinaniniwalaang nakapagbabagong-loob sa mga huling disenyo ng reboso ng Amerikang Latino.^[7]

Talalarawan

• 
  Isang 1668 larawan ni Francisco Ignacio Alcina na naglalarawan ng isang Bisayang datu at isang binukot (maharlikang babae) na may alampay at isang salakot
• 
  Mag-asawang Tagalog mula sa Kodiseng Boxer (mga 1590), nagsusuot ang babae ng isang alampay sa palibot ng kanyang mga balikat, ang pasimula sa pañuelo at balabal ng Maynila
• 
  Mga mestisang Pilipina mula sa unang bahagi ng mga 1800 na may pañuelos sa baro't saya, ni Paul de la Gironiere
• 
  Ang Bulakenya, isang 1895 larawang-pinta ng isang babaeng nagsusuot ng isang traje de mestiza na may pañuelo
• 
  La Mestisa ni Justiniano Asuncion (mga 1841), pinapakita ng isang babae sa isang guhitang baro't saya na may isang pañuelo
• 
  Ang babae sa traje de mestiza na may isang pañuelo at abaniko (mga 1900)
• 
  Mga mananayaw mula sa Pilipinas na nagtatanghal ng Jota Manileña. Ang babae ay nagsusuot ng isang balabal ng Maynila sa kanyang tradisyunal na kasuotang traje de mestiza

Tingnan din

• Balabal
• Balabal ng Maynila
• Barong Tagalog

Mga sanggunian

1. Sumayao, Marco (24 Mayo 2018). "Manunumbalik ba Kailanman ang Baro't Saya bilang Pang-araw-araw na Pilipinong Pangunahing Uso?". Town&Country. Nakuha noong 19 Mayo 2019.^{[patay na link]}
2. Ramos, Marlene Flores (2016). Ang mga Pilipinang Bordadora at ang Pag-usbong ng Nakaugaliang Pagbuburda ng Pinong Istilong Europeo sa Kolonyal na Pilipinas, Mga Ika-19 hanggang Unang Bahagi ng Ika-20 Dantaon (Tisis). Pamantasang Mount Saint Vincent.
3. "Terno". SEASite. Sentrong Aralin sa Timog-Silangang Asya, Pamantasan ng Hilagangn Illinois. Inarkibo mula sa orihinal noong 1 Disyembre 2018. Nakuha noong 16 Disyembre 2018.
4. Arranz, Adolfo (27 Mayo 2018). "Ang Barkong Tsino". South China Morning Post. Nakuha noong 19 Mayo 2019.
5. Nash, Elizabeth (13 October 2005). Sevilla, Cordoba, at Granada: Isang Kasaysayang Pangkultura. Limbagan ng Pamantasang Oxford. pp. 136–143. ISBN 9780195182040.
6. Maxwell, Robyn (2012). Mga Tela ng Timog-Silangang Asya: Kalakalan, Tradisyon at Pagbabagong-anyo. Paglalathalang Tuttle. ISBN 9781462906987.
7. Schevill, Margot Blum; Berlo, Janet Catherine; Dwyer, Edward B., mga pat. (2010). Mga Nakaugaliang Tela ng Mesoamerika at ang Andes: Isang Antolohiya. Limbagan ng Pamantasan ng Texas. p. 312. ISBN 9780292787612.