Çağlıyan, Şavşat

Çağlıyan
Köy
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Çağlıyan
Çağlıyan
Çağlıyan
Çağlıyan'ın Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeŞavşat
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • YöneticiMuhtar[3]
İhtiyar heyeti[3]
Rakım1563 m
Nüfus
 (2020)
 • Toplam93
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08790

Çağlıyan, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağlıyan köyünün eski adı Hevtzvrili'dir. Bu yer adı Türkçe kaynaklarda Hevzvril, Havzril (خاوزریل), Hevsrul gibi farklı biçimlerde geçer.[4][5] Hevtzvrili (ხევწვრილი) Gürcüce bir yer adı olup "küçük dere" anlamına gelir.[6][7] Köyün adının kaynağı olan Goçienti Deresi bugün Kavalcık Deresi olarak adlandırılmaktadır.[8]

Hevtzvrili köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Nitekim Hevtzvrili'deki iki kilise ile bir kalenin varlığı, Sakdari (საყდარი), Goçianti (გოჩიანთი), Gameklieti (გამეკლიეთი) gibi yer adları da buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[9][10] Coğrafi şartlarının zorluğu nedeniyle Osmanlıların ilgi odağı olmaktan uzak kalmış, bundan dolayı halk dilini korumuş ve bölge ancak 1780'lerde Müslüman olmuştur.

Hevtzvrili köyü, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla sadece erkek nüfusunu belirlediği 1835 yılında Çıldır Eyaleti'ne bağla İmerhev sancağının köylerinden biriydi. Bu tarihte köy ikiye bölünerek Mirlivalar Hüseyin ve Osman beylerin hissesine kaydedilmişti. Köyde 19 hanede 65 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Hevtzvrili köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 130 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu nüfus defterine göre köyün muhtarı ve imamı bulunmuyordu.[11]

Hevtzvrili köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Bunun ardından köy halkının bir kısmı Osmanlı ülkesine göç etmiş ve bir kısmı Niksar kazasına bağlı Asar köyüne yerleşmiştir. Nitekim Gürcü tarihli Zakaria Çiçinadze'nin verdiği bilgiye göre 1893 yılında gelindiğinde Hevtzvrili köyünden 20 hane göç etmiş bulunuyordu.[12] Rusya sınırları içinde Hevtzvrili Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Daba nahiyesinin altı köyünden biriydi. Rus idaresinin de Hevtzvrili (Хевцврили) olarak kaydettiği köyün nüfusu, 112'si erkek ve 104'ü kadın olmak üzere, 33 hanede yaşayan 216 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden meydana geliyordu. Hevtzvrili köyü, "Abramiet", "Beltiet", "Koç-ogulari" ve "Revaz-ogulari" (Revazidze) mahallelerini kapsıyordu.[13]

Hevtzvrili köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Hevtzvrili köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[14]

Hevtzvrili köyü, 1922 tarihinde Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat kazasına bağlı İmerhev nahiyesinin köylerinden biriydi. "Hevzril" adıyla kaydedilmiş olan köyün nüfusu, 168'i kadın ve 184'ü erkek olmak üzere, 46 hanede yaşayan 352 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu Gürcü olarak kaydedilmişti.[15] Hevzvrili veya Hevzril Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Çağlıyan olarak değiştirilmiştir.[5] 1940 genel nüfus sayımında köy, Çoruh vilayetinin Şavşat kazasında, Meydancık (İmerhev) nahiyesinin 15 köyünden biriydi ve nüfusu 474 kişiden oluşuyordu.[16] 1965 genel nüfus sayımında Çağlıyan köyünün nüfusu 514 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 194 kişi okuma yazma biliyordu.[17]

Hevtzvrili Kalesi

Çağlıyan köyünün batısındaki Maden köyü yolu üzerinde çok eski bir kale bulunmaktadır.[18] Moloz taş ve kireç harcından inşa edilmiş olan yapının inşa tarihi hakkında net bilgi bulunmamaktadır.[19]

Cami mahallesinde bulunan Çağlıyan Köyü Camii hakkında Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün hazırlamış olduğu raporda caminin 20 yüzyılın ortalarında inşa edildiği, dikdörtgen planlı ve duvarlarının taşla örülü olduğu, çatısının “beşik yapılı” olduğu ve çatının sac malzemeyle kaplandığı, ahşap minarenin ise çatı üzerinden yükseldiği ve bu minarenin de sacla kaplı olduğu belirtilmiştir.[20] Cami, Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2836 sayılı yasa kapsamında korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı özelliği gösterdiği için tescil edilip koruma altına alınmıştır.[20]

Edebiyatta Çağlıyan köyü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1959-1960 yıllarına ait olup gerçek hayattan alınmış ve anı şeklinde anlatılmış öykülerden oluşan Efkar Tepesi adlı romanda yazar Fakir Baykurt Çağlıyan köyünü şöyle anlatır:[21][22]

“ Çağlayan köyünün yolu yokuş. Şartül köprüsünden sonra daha dünya yol var. Sonrası daha yokuş. Ötelerde yolun ilkel bir çizgiden farkı yok. Gidiyorsun, gidiyorsun; derelerden, tepelerden, taşlardan, kayalardan geçiyorsun; sonra uzak bir köy çıkıyor karşına. Uzaaak! Eskiii! .. Dünyadan, dünyada olup bitenlerden habersiz; kendi toyunda, kendi suyunda bir köy! «Men ne söylerem; tanburem ne çalır?» dediği gibi, burada biz ne söyleriz, orada o köy ne ses verir, ne gösterir...O kadar eski!

Eski: Bıraktığımız yerde kalmış.

Eski: Ne zaman bıraktığımız belli değil.

Eski: Belki yirmi, belki yüz, belki altı yüz yıllık.

Çok eski! ...

„

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağlıyan köyü, Artvin il merkezine 97 km, Şavşat ilçe merkezine 32 km uzaklıktadır.[23] Çağlıyan Köyü, köyün merkezi Cami Mahallesi’ne 5 ila 45 dakika yaya yürüyüşü mesafesinde değişen uzaklıklarda 8 mahalleden oluşur. Bunlar aşağıdan yukarıya doğru sırasıyla “Mikelkmienti”, ”Abramienti”, “Megrelienti”, ”Revazienti”, “Cami Mahallesi”, “Cimuhienti”, “Goçienti” ve en yukarıdaki “Beltieti” mahalleleridir.[24] Köyün doğusunda Demirci ve Oba, batısında Yağlı ve Maden, güneyinde ise Tepebaşı köyleri bulunmaktadır.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusların 1886 tarihli yaptığı nüfus sayımında adı Hevtsvrili (Хевцврили) olarak kaydedilen Çağlıyan köyünde tamamı Gürcü olmak üzere toplam 216 kişi yaşıyordu.[25]

Yine Haziran 1922 tarihinde Artvin mutasarrıfı tarafından düzenlenen nüfus sayımında adı Hevzril olarak kaydedilen Çağlıyan köyünde 46 hanede tamamı tamamı Müslüman-Gürcü olmak üzere toplam 352 kişi yaşamaktadır.[26]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2020 93[2]
2019 102[2]
2018 96[2]
2017 87[2]
2016 87[2]
2015 84[2]
2014 90[2]
2013 94[2]
2012 102[2]
2011 103[2]
2010 102[2]
2009 106[2]
2008 98[2]
2007 89[2]
2000 192[27]
1990 344[28]
1985 396[29]
1980 477[30]
1975 458[31]
1970 508[32]
1965 514[33]
1960 532[34]
1950 513[35]
1922 352[26]
Çağlıyan Kalesi

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Çağlıyan Köyü
  • Çağlıyan'da Sonbahar
    Çağlıyan'da Sonbahar
  • Çağlıyan, "Kotela Dağı"
    Çağlıyan, "Kotela Dağı"
  • Su Değirmeni
    Su Değirmeni
  • Ahşap Mimari
    Ahşap Mimari
  • Çağlıyan'da Kış
    Çağlıyan'da Kış
  • Çağlıyan'da Bahar
    Çağlıyan'da Bahar

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Caglayan, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Artvin Şavşat Çağlıyan Köy Nüfusu". Nufusune.com. 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 
  3. ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024. Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir. 
  4. ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 147 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Yüksek lisans tezi
  5. ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 161". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2023. 
  6. ^ "ხევი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 24 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  7. ^ "წვრილი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 15 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  8. ^ Semih Melih Tekin, "Şavşat, Çağlıyan Köyü Monografisi", Trabzon, 2000 16 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bitirme tezi
  9. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 65-66, 193. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  10. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 217 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
  11. ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 47-48 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Yüksek lisans tezi
  12. ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 140". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2023. 
  13. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1455". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2023. 
  14. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2023. 
  15. ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Temmuz 2020. 
  16. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 169.
  17. ^ 1965 Gelen Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
  18. ^ "Çağlıyan köyü, Tarihi". www.cagliyankoyu.com. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "2015 Yılı Tao-Klarceti Anıtlarını İnceleme Gezisinin Sonuç Raporu (Gürcüce), (Yazarlar) Teimuraz Hutsişvili, Levan Tsikarişvili, Davit Maisuradze, Nino Arabuli, Davit Gaçeçiladze, Ana Gelaşvili, Bebur Gozalişvili, Ana İmedaşvili, Şalva Koguaşvili, Nana Huskivadze, 2016, Tiflis: Kafkas Üniversitesi, s.65-66" (PDF). 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  20. ^ a b "T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı, Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü, 24.12.2015-1942 Sayılı Kurul Kararı" (PDF). 9 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  21. ^ "Fakir Baykurt - Efkar Tepesi, Çağlıyan Köyü". Ahmet Yılmaz. www.cagliyankoyu.com. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020. 
  22. ^ "Fakir Baykurt, Efkar Tepesi, Remzi Kitapevi, 19574, İstanbul, S.110-162" (PDF). 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2020. 
  23. ^ "Çağlıyan Köyü". YerelNet.org.tr. 22 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  24. ^ "Çağlıyan Köyü". Şavşat Belediyesi. 14 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 
  25. ^ ""Şavşat-İmerhev kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  26. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; a1922 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 
  28. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  29. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  30. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  31. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  32. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  33. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  34. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  35. ^ Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1954). "1950 Umumî Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]