1991 Azerbaycan Mil Mi-8 helikopterinin düşürülmesi

Karakent Faciası
Düşürülen helikopterin enkazı
Özet
Tarih20 Kasım 1991 (1991-11-20)
Olay türüDüşürülme
BölgeKarakend, Hocavend, Dağlık Karabağ, Azerbaycan
Toplam ölü sayısı22
Hava taşıtı

Helikopterin düşürülmeden önceki resmi
KalkışAğdam
DestinasyonHocavend
Yolcu sayısı19
Mürettebat3
Hava taşıtı modeliMil Mi-8
Sefer sayısı72

1991 Azerbaycan Mil Mi-8 helikopterinin düşürülmesi veya Karakent Faciası[1][2] (Azerice: Qarakənd faciəsi)[3] Azerbaycan'ın üst düzey yetkilileri ile Rusya ve Kazakistan'dan gözlemcilerin bulunduğu SSCB İçişleri Bakanlığına bağlı 72 numaralı Mil Mi-8 helikopterinin[4] Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında, 20 Kasım 1991'de, Azerbaycan'ın Hocavend Rayonuna bağlı Karakent köyünün üç kilometre uzağında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından düşürülmesi. Daha sonra Ermeni yetkililer bunun bir kaza olduğunu iddia etmişlerdi.[5] Olay sırası helikopterde bulunan herkes, yani 13 Azeri yetkili, 2 Rus ve 1 Kazak yetkili, 3 Azeri gazeteci ve 3 helikopter ekibi ölmüştür.[6]

Olay

[değiştir | kaynağı değiştir]

20 Kasım 1991'de yerel saatle 14:42'de (UTC +4), Azerbaycan SSC'ye bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastının (DKÖO) Martuni Rayonuna (günümüzde Hocavend Rayonu) bağlı Karakent köyünden üç kilometre uzaklıkta, SSCB İçişleri Bakanlığı'na ait, mürettebat dahil 22 kişinin bulunduğu 72 numaralı Mil Mi-8 helikopteri düşürülmüştür.[7][8] Ölenler arasında Azerbaycan'ın üst düzey hükûmet yetkilileri, gazeteciler ve Rus-Kazak barışı koruma misyonunun üyeleri de vardı.[9] Helikopter, Ağdam'dan Hocavend'e gidiyordu ve burada arifede şehirin Azeri ile Ermeni bölümü arasında ciddi çatışmalar yaşandı. Jeleznovodsk bildirisine uygun olarak DKÖO'da çalışan Rus ve Kazak gözlemciler, Azeri liderlerin temsilcileriyle birlikte bölgedeki karmaşık durumu tanımak için Hocavend'e gidiyordu.[4]

Facianın nedenlerinin ilk versiyonu Rus devlet haber ajansı TASS tarafından DKÖO komutanının ofisine atıfta bulunarak açıklandı. Guya helikopter yoğun sis zamanı kayaya çarptı. Bununla birlikte, bir soruşturmada, uçak gövdesinde bir füze patlamasının gerçekleştiğine dair tutarlı deliller bulundu.[10] Facianın nedeninin bir pilot hatası ve kötü hava koşullarının olduğu versiyon, arka planda kayboldu. Mil Mi-8 helikopterinin vurulduğuna dair artan kanıtlar vardı. Soruşturma ekibinin pek çok temsilcisi, onları büyük kalibreli bir tank makineli tüfeği olan NSVT veya 14,5 mm kalibreli PKTV'nin izleri olarak görme eğilimindeydi. Ayrıca doğrulanmamış bilgilere göre cesetlerin üzerinde kurşun izleri vardı. Bazı görgü tanıklarına göre, faciadan hemen sonra, helikopterin kaza yeri üzerinde kimliği belirsiz bir helikopter uçtu ve bir süre sonra yeşil bir GAZ-56 enkaza doğru sürdü. Askerler gelmeden önce kaza mahalli tamamen yağmalandı: 12 tabanca, Azeri gazetecilerin teçhizatı, kurbanların değerli eşyaları ve helikopter aletleri çalındı. Facianın kurbanlarından bazılarının cesetlerinin kaybolduğuna dair iddialar vardı. Soruşturma ekibi bunlara rağmen helikopterin kara kutusunu buldu ve onu incelenmek üzere Bakü'ye gönderdi. Sis teorisine karşı, helikopterler için o günkü havanın oldukça normal olduğu da söylendi. SSCB İçişleri Bakanlığı iç birliklerinin komutanı Korgeneral Vasili Savin, iç birliklerin bölümünün karanlıktan sonra kaza yerine geldiğini ve gerçekten de bilinmeyen ziyaretçilerin izlerini bulduğunu söyledi. Savin, kötü hava koşullarının helikopterin ölümüne neden olabileceğinden şüphelerini de dile getirdi. Helikopter düşürülmeden önce üç kez ateş altına girmişti.[7]

Ertesi gün, facianın nedenlerini araştırmakla görevli komisyon başkanı Adil Ağayev, helikopterin yerden büyük kalibreli silahlarla düşürüldüğünü, kaza yerindeki video ekipmanlarının ve silahların çalındığını söylemiştir. Bu açıklamaya cevaben SSCB Ermenistan ve DKÖO Halk Temsilcileri Zori Balayan, Viktor Ambartsumyan, Henrih İgityan ve Sos Sarkistan, Merkez Televizyonu hassasiyetle suçladılar ve "Artsah Ulusal Kurtuluş Ordusu"nun helikopter kazasına karışmadığını ima etmişlerdi. Onlara göre, "facianın hemen ardından, Azerbaycan Komünist Partisi'nin eski ikinci sekreteri, Necibullah'ın iki yıldır Karabağ'da kışkırtma eyleminde bulunan eski danışmanı Viktor Polyaniçko'nun faciadan hemen sonra olay yerinde olması tesadüf değildi".[4]

21 Kasım akşamı, SSCB İçişleri Bakanlığı'nın bir komisyonu, olayı araştırmak için, SSCB İçişleri Bakanlığı İç Birlikleri Birinci Başkomutan Yardımcısı Tümgeneral Vyaçeslav Ponomarev başkanlığındaki olayı araştırmak için Ağdam'a uçmuştur. Ancak komisyonun gelişinden önce kaza mahallinin bilinmeyen kişiler tarafından yağmalandığı öğrenilmiştir.[11] SSCB Başsavcısı Nikolay Trubin'e göre, Birlik Başsavcılığı Başkanı Buturlin ve havacılık teknolojisi uzmanı Kozlov da kaza yerine uçmuştu. Gelişleri Azerbaycan cumhurbaşkanı ile koordine edilmişti. Askeri Başsavcılığın uzmanları da DKÖO'ya gitti.[7] Birliğin İçişleri Bakan Yardımcısı V. Trubin de Azerbaycan'a gitmiştir. Kısa süre sonra helikopterin düştüğü bölge, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiş ve soruşturma askıya alınmıştır.[12]

Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan ve başbakan yardımcısı Hrant Bagratyan, bu cumhuriyetlerin temsilcilerinin faciada trajik ölümüyle bağlantılı olarak Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan'ın üst düzey liderlerine taziye telgrafları göndermiştir. Jeleznovodsk bildirisine göre oluşturulan Ermenistan tam yetkili heyeti başkanı Babken Ararktsyan, aynı vesileyle Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan tam yetkili heyetinden bir grup gözlemciye taziye telgrafı göndermiştir. Moskova'da görüşmelerde bulunan G7 ülkeleri maliye bakanları temsilcileri de uçak kazasında ölenlerin ailelerine ve arkadaşlarına taziyelerini sunmuştular.[7]

Kurbanların cenazesi 22 Kasım'da Bakü'de gerçekleşmiştir.[4]

Tarafların görüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Millî Güvenlik Bakanlığı, helikopterin dürüşülmesini terör saldırısı olarak nitelendirmiştir.[13][14] Azeriler olayı "Ermeni teröristlerinin bir başka entrikası" olarak algılamıştı. Olayın ardından Bakü'de Yüksek Konsey ve Cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov'un Karabağ'da düzeni sağlamasını veya istifa etmesini talep eden mitingler başlamıştır.[4]

Ermenistan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan Savunma Bakanlığı, olayı bir kaza olarak nitelendirmişti.[15] Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bakanının danışmanı Arsen Melik-Şahnazarov'a göre, soruşturma hiçbir zaman tamamlanmadı ve felaketin gerçek nedeni hiçbir zaman belirlenemedi.[16]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Babaoğlu, Samir (20 Kasım 2020). "Azerbaycan'ın en parlak simalarının öldürüldüğü sabotaj". GZT.com. Albayrak Medya Grubu. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  2. ^ Bekir, Agil (21 Kasım 2020). "Karakent faciasının 29. yıl dönümü". Tarihistan. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  3. ^ "Qarakənd faciəsindən 22 il ötür". ANS (Azerice). 20 Kasım 2013. 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  4. ^ a b c d e "В Азербайджане сбит вертолет с VIP на борту". Коммерсантъ Власть (Rusça). Kommersant. 26 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  5. ^ Sabri-Tabrizi, G. Reza (1994). "Azerbaijan and Armenian Conflict and Coexistence". Ehteshami, Anoushiravan (Ed.). From the Gulf to Central Asia: Players in the New Great Game. University of Exeter Press. s. 150. ISBN 0859894304. All this collapsed on 20 November when a Russian helicopter, carrying a Russian-Kazakh mediation team and a number of Azerbaijan officials, was shot down (accidentally, it was later claimed by Armenia) by Armenian fighters 
  6. ^ ""Azerbaijan Association. 17 year passes since "Mi-8" military helicopter was shot in Garakand sky – complete list of the perished people". Azerbaycan Vakfı (İngilizce). 21 Kasım 2008. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  7. ^ a b c d Velıh, V. (22 Kasım 1991). "Авиакатастрофа в Нагорном Карабахе: Новые версии". İzvestiya (Rusça) (278). s. 1. 
  8. ^ Croissant, Michael P. (1998). The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications (İngilizce). Praeger Publishers. s. 45. ISBN 0-275-96241-5. 
  9. ^ Mehtiyev, Elhan. "Security Policy in Azerbaijan»: The helicopter carrying half of the Azerbaijani government was shot down near Garakend in Martuni district and all people on board" (PDF). NATO - EAPC Research Fellowship, 1999-2001 Project (İngilizce). 7 Aralık 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  10. ^ Croissant, Michael P. (1998). The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications (İngilizce). Praeger Publishers. s. 55. ISBN 0-275-96241-5. It was believed initially that the helicopter had crashed into a mountain and exploded as a result of foggy flying conditions. However, an investigation found holes in the fuselage consistent with the explosion of a rocket 
  11. ^ Velıh, V. (23 Kasım 1991). "Под прицелом — вся страна, если неизвестно, в чьих руках оружие. Авиакатастрофа в Нагорном Карабахе: новые версии". İzvestiya (Rusça). 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021 – press.karabakh.info vasıtasıyla. Как оказалось, место катастрофы до приезда военных было полностью разграблено. Исчезло 12 пистолетов, аппаратура корреспондентов азербайджанского телевидения, ценные вещи погибших, приборы вертолёта. Есть утверждения, что пропали тела некоторых жертв трагедии. Правда, «чёрный ящик» уцелел и отправлен в Баку на обследование. 
  12. ^ "Investigation into Crash of Helicopter with Azerbaijani Senior Officials Suspended" (İngilizce). 19 Kasım 2008. 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  13. ^ "Террористические акты, совершённые на воздушных судах в Азербайджане" (Rusça). 2 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  14. ^ "Террористическо-диверсионные акты в Азербайджане". Azerbaycan Devlet Savaş Esirleri, Rehineler ve Kayıp Kişiler Komisyonu (Rusça). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 20 ноября 1991 года. В результате обстрела армянскими террористами вертолёта «МИ-8» вблизи села Гаракенд Ходжавендского района погибло 19 человек, экипаж вертолёта и пассажиры — выдающиеся деятели государства и правительства Азербайджана, наблюдатели из России и Казахстана 
  15. ^ "Министерство обороны Республики Армения". 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2021. 
  16. ^ Melik-Şahnazarov, Arsen (2009). "Глава 14. Война и мифы". Нагорный Карабах: факты против лжи (Rusça). Волшебный фонарь. ISBN 978-5-903505-07-4. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]