Azas Platosu

Azas Platosu
Doğu Tuva Platosu, Khamsara-Biykhem Platosu ve Kuzeydoğu Tuva Platosu
Harita
Rusya üzerinde Azas Platosu
Azas Platosu
Azas Platosu
En yüksek noktası
Yükseklik2.770 metre (9.090 ft)
Koordinatlar52°25′59″N 98°18′11″E / 52.433°K 98.303°D / 52.433; 98.303 [1]
Jeoloji
Kayaç yaşıPliyosen-Holosen
Dağ türüVolkanik tarla
Volkanik kemerBaykal Rift Bölgesi

Azas Platosu, Rusya'da yer alan volkanik bir alandır. Doğu Tuva Platosu, Khamsara-Biykhem Platosu ve Kuzeydoğu Tuva Platosu olarak da bilinir.[1] Baykal Gölü'nün batısında 2.000 kilometrekare (770 sq mi) alan kaplamaktadır. Bölgedeki volkanik aktivite Oka Platosu ve Jom-Bolok volkanik sahasının meydana gelmesinin de nedenidir.

Plato, bir geç Pliyosen lav platosundan oluşmuştur. Çeşitli volkanlar buz etkisi altında lav akışları ve hiyaloslastit tarafından oluşturuldu, bunlar volkanların buza dönüşmesiyle oluşan tuyalardır. Eriyen buzların oluşturduğu akıntılar da bu oluşum sürecine eşlik etmiş olabilir. En genç tarihli volkanik alan 48.000 ± 20.000 yıl önce aktifti, ancak bazı lav akıntıları daha da genç olabilir.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alan, Güney Sibirya'da,[2] Doğu Sayan Dağları ile Todzha Havzası arasında yer almaktadır.[3] Baykal Gölü'nün batısında,[1] 2.000 metre (6.600 ft) yükseklikte 2.000 kilometrekare (770 sq mi) bir alanı kaplamaktadır.[4] Volkanik şekilleri koniler,[5] lav alanları, tuyalar[6] da dahil olmak üzere kül konileri, volkanik bentler, volkanik bacalar ve volkanik delikler gibi oluşumları içermektedir.[7] Diğer yeryüzü şekilleri, daha önceki buzullaşmaların bıraktığı sirkler ve U-şekilli vadilerdir.[8] Yenisey Nehri'nin kollarından biri olan Biy Hem nehri[9] plato içinde ilerlemektedir. Politik olarak alan Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti sınırları içinde yer almaktadır ve erişimin zor olduğu uzak bir bölgedir.[10] Volkan ilk 1850-1900 arasında tanımlanmıştır.[5]

Jeolojik bağlam

[değiştir | kaynağı değiştir]

3.000 metreye (9.800 ft) kadar yükselen volkanik alanlar ile ilişkili olan Baykal Rift Bölgesi'nin Tuva volkanik eyaletinin bir parçasıdır.[11] Volkanik aktivite Oligosen sırasında başlamış ve Miyosende maksimum noktasına ulaşmıştır.[12] Azas Platosu, Oka Yaylası ile birlikte Baykal Rift Bölgesi'nin Doğu Sayan eyaletini oluşturmaktadır.[13] Azas Platosu'ndaki faaliyet, bölgedeki tektonik bir grabenden etkilenmiştir.. Azas Platosu, Tuva volkanik bölgesindeki en büyük lav alanıdır.[14] Jom-Bolok volkanik alanı Azas Platosuile ilgili olabilir.[15]

Jeomorfoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalınlıkları y. 250 metre (820 ft) olan geniş bir lav alanı en büyük patlamaların meydana geldiği Geç Pliyosen sırasında oluşmuştur.[16] Bu akışlar yaklaşık 250 metre (820 ft) kalınlığa ulaşmıştır.[17] Buzun altında oluştuğuna dair kanıt taşıyan dokuz yanardağ, bölgenin güneydoğu kesiminde bulunmaktadır.[18] Plato üzerinde volkanlar 400-600 metre (1.300-2.000 ft) yüksekliğindedir tabla şeklindedir. Kimi oluşumlarda kül konileri oluşmuştur.[19] Tabla şeklindeki volkanlardaki lav akıntıları da yuvarlak oyuklar oluşturmaktadır.[20] Birçok volkan aynı sürecin parçası olarak görünmektedir.[21] Volkanizma, Jom-Bolok fayıyla ilişkili doğrultu atımlı faylardan etkilenmiş olabilir.[22]

Azas Platosu volkanik alanındaki özel volkanlar arasında, birkaç hiyaloslastit ve lav akışı tabakası tarafından oluşturulan ve önemli bir "kanatlı" topoğrafya sergileyen Derbi-Taiga tuyası (52°22′15″K 98°14′8″D / 52.37083°K 98.23556°D / 52.37083; 98.23556[23] bulunur.[24] Hiyaloslastit tabakalarının eskiden tüf olduğu ve 8 metre (26 ft) kalınlıklara ulaştığı düşünülüyordu. Yastık lavları da mevcuttur.[25] Derbi-Taiga yakınlarında sellerden oluşan eski bir vadi sistemi bulunur.[26] Ulug-Arginskii (52°23′18″K 98°23′7″D / 52.38833°K 98.38528°D / 52.38833; 98.38528),[23] hava açık bir konidir.[18] Koniye güneyde gölü olan bir maar eşlik eder ve koniden lav akışı 10 kilometre (6,2 mi) uzağa ulaşır.[27] 10 kilometre (6,2 mi) uzunluğu ve 500 metre (1.600 ft) yüksekliği aşan Shivit-Taiga, buzun altında oluşan dünyanın en büyük volkanları arasındadır, ancak boyutun nasıl ölçüldüğüne bağlı olarak Derby-Taiga daha da büyük olabilir.[28] Shivit-Taiga 100 kilometrekare (39 sq mi) bir alanı kaplamaktadır ve 500 metre (1.600 ft) yüksekliğindedir.[19] Bu yapı bir stratovolkandır ve 250 metre (820 ft) ve 100 metre (330 ft)çapında iki krater içermektedir.[27] Yanardağın üstündeki iki kraterde lav gölleri oluşmuştur. Shivit-Taiga'ya eski taşkınların oradan geçtiğini gösteren bir topoğrafya da eşlik etmektedir.[26] Kokhemskii 2.648 metre (8.688 ft)) yüksekliğindedir ve buz erozyonundan etkilenmiştir. Sorug-Chushku-Uzu Shivit-Taiga'nın 1 kilometre (0,62 mi) kuzeyinde yer almaktadır ve 2.525 metre (8.284 ft) yüksekliğindedir.[19]

Bazı volkanlar, oluştuktan sonra toprak kayması, oluk oluşumu ve buzullaşmadan etkilenmiştir.[29] Benzer şekilde, alan buzul birikintileri ile derin vadileri oluşturan erozyondan da etkilenmiştir.[20]

Buzullaşmanın etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azas Platosu, Pleistosen sırasında Doğu Sayan dağlarında oluşan bir buz örtüsünden etkilenmiştir.[30] Volkan buz üzerine patladığı zaman, buz erimiş ve tuya adlı volkanik yapılar eriyen sulardan oluşan göller oluşturmuştur.[14] Akan lavlar, sadece buz içinde sıkıştığında dik yamaçlara sahip olan bu yapıları oluşturabilir.[31] Tuya aktivitesi sırasında, sulu aktivite hiyalolastit oluşturmuş ve aktivite meydana geldiğinde, lav deltaları da dahil olmak üzere lav akıntıları oluşmuştur.[32] Azas Platosu'ndaki bazı tuyalar karmaşık püsküren süreçlerle oluşmuş olabilir.[28] Tuva alanının tuyalarına göre, bölgedeki buz kalınlıklarının 700 metre (2.300 ft) yüksekliği aştığı tespit edilmiştir ve tarlada en az üç farklı buzul çağı meydana gelmiştir.[24] Azas Platosu'ndaki tuyalar, Mars'taki Valles Marineris'teki volkanik yapılarla benzerlik göstermektedir.[33] Bölgede ayrıca buzul höyükleri olan Albine-Bondok, Charash-Dag ve Sagan gibi tuya dışı volkanik buz etkileşimi yeryüzü şekilleri de bulunmaktadır. [32] 4. evre (71.000 - 57.000 yıl önce) başladığında Azas Platosu'nda deniz izotop evre 5 (127.000 - 71.000 yıl önce) buzullaşması devam ediyordu.[34] Buzul çekilme izotopu 3 devam ederken (57.000 - 24.000 yıl önce), bazı volkanlar şekillenmeye başlamıştı. [35]

Kompozisyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Volkanizma genel bazaltiktir,[2] Azas Platosu tarafında patlayan volkanik kayalar bazalt ve trachybazalt içerir. Baykal Rift Bölgesi'ndeki diğer volkanlar da aynı kayaları patlattı.[11] Bu kayalar alkali, dokuları afiriktir.[36] Kayalarda bulunan mineraller arasında daha alkali kayaçlarda ojit, klinopiroksen, olivin, plajiyoklaz, Ti-içeren manyetit ve nefelin bulunur.[37] Volkanik kayaların toplam hacmi yaklaşık 600 kilometreküp (140 cu mi) civarındadır.[38] Hematit kayalarda bulunur ve birçok tuyaya kırmızı rengini verir.[7] Jeokimyaya dayanarak, magmanın 80 kilometre (50 mi) derinlikte oluştuğu belirtilmektedir.[39] Volkanok- kayalarının orijinalinde tüf olduğu kabul edilmektedir.[4] Bazı volkanlarda mantoda kümülatlar ve ksenolitler bulunmuştur.[40]

Kronoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azas Platosu'ndaki volkanik faaliyet Geç Pliyosen sırasında başlamıştır. Faaliyet Holosende de devam etti.[14] Azas Platosu volkanizması başlamadan önce, Oka Platosu'nda volkanik aktivite meydana geldi. Azos çukuru Miyosen-Pliyosen'de oluşmuştur. [38]

2 milyon yıl önce başlayan ilk volkanik aktivite, yarık deliklerinde hacimli lav akışları oluşturdu. Daha sonra etkinlik derin oturmuş hatlara odaklandı.[12] Biy Hem Nehri'nin antik vadilerinde buzun altında 1.65 - 1.75 myö arasında volkanik aktivite meydana geldi. Orta geç Pleistosen volkanizması alanın güneydoğu kısımlarında meydana geldi.[16] Azas Platosu yapılardan elde edilen bazı tarihler Derbi-Taiga için 725.000 ± 50.000 - 760.000 ± 50.000 yıl,[41] Kadyr-Sugskii için 600.000 - 560.000 yıl, Derbi-Taiga'yı çevreleyen bazı volkanlar için 600.000 - 290.000, Derbi-Taiga ve Shivit-Taiga arasındaki Yurdawa için 350.000 - 290.000 yıl,[40] Ploskii için 225.000 ± 50.000 yıl [41] Kokhemskii için 150.000 ± 50.000, Shivit-Taiga için 130.000 ± 40.000 - 110.000 ± 000 yıl,[19] Priozernyi için 75.000 ± 40.000 yıl, [41] Sorug-Chushku-Uzu için 60.000 ± 40.000 ve Ulug-Arginskii için 48.000 ± 20.000 yıldır.[19] Biy-Hem vadisindeki bazı lav akıntıları Ulug-Arginskii Volkanı'ndan bile gençtir.[42] Azas Platosu'ndaki patlamalar buzun altında meydana geldiğinde, Jokulhlaup adı verilen erimiş buzul suyunun taşkınlarına neden olmuş olmaları mümkündür; [43] buna karşılık gelen yeryüzü şekilleri Derbi-Taiga ve Shivit-Taiga volkanlarında bulunmuştur. [44]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c "Azas Plateau". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. 
  2. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 312.
  3. ^ Komatsu et al. 2007, s. 353.
  4. ^ a b Arzhannikov et al. 2012, s. 22.
  5. ^ a b Arzhannikov et al. 2012, s. 17.
  6. ^ Komatsu et al. 2007, s. 352.
  7. ^ a b Komatsu et al. 2004, s. 172.
  8. ^ Komatsu et al. 2007, s. 315.
  9. ^ Komatsu et al. 2015, s. 1713.
  10. ^ Komatsu et al. 2007, s. 313.
  11. ^ a b Komatsu et al. 2004, s. 168.
  12. ^ a b Litasov et al. 2002, s. 201.
  13. ^ HASENAKA et al. 1999, s. 250.
  14. ^ a b c Komatsu et al. 2004, s. 169.
  15. ^ Jolivet et al. 2013, s. 121.
  16. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 314.
  17. ^ Litasov et al. 2002, s. 205.
  18. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 316.
  19. ^ a b c d e Arzhannikov et al. 2012, s. 23.
  20. ^ a b HASENAKA et al. 1999, s. 264.
  21. ^ Litasov et al. 2002, s. 217.
  22. ^ Jolivet et al. 2013, s. 122.
  23. ^ a b "Azas Plateau". Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. , Synonyms & Subfeatures 15 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  24. ^ a b Komatsu et al. 2004, s. 171.
  25. ^ HASENAKA et al. 1999, ss. 264-264.
  26. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 357.
  27. ^ a b HASENAKA et al. 1999, s. 265.
  28. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 317.
  29. ^ Komatsu et al. 2007, s. 322.
  30. ^ Arzhannikov et al. 2015, s. 1510.
  31. ^ Komatsu et al. 2004, s. 170.
  32. ^ a b Komatsu et al. 2007, s. 318.
  33. ^ Komatsu et al. 2004, s. 177.
  34. ^ Arzhannikov et al. 2015, s. 1518.
  35. ^ Arzhannikov et al. 2015, s. 1519.
  36. ^ Litasov et al. 2002, s. 207.
  37. ^ Litasov et al. 2002, s. 209.
  38. ^ a b Litasov et al. 2002, s. 204.
  39. ^ Jolivet et al. 2013, s. 120.
  40. ^ a b Litasov et al. 2002, s. 206.
  41. ^ a b c Komatsu et al. 2007, s. 325.
  42. ^ Arzhannikov et al. 2012, ss. 23-24.
  43. ^ Komatsu et al. 2004, s. 184.
  44. ^ Komatsu et al. 2015, s. 1712.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Arzhannikov, S.G.; Braucher, R.; Jolivet, M.; Arzhannikova, A.V. (Kasım 2015). "Late Pleistocene glaciations in southern East Sayan and detection of MIS 2 terminal moraines based on beryllium (10Be) dating of glacier complexes". Russian Geology and Geophysics. 56 (11): 1509-1521. doi:10.1016/j.rgg.2015.10.001. 
  • Arzhannikov, Sergei G.; Braucher, Regis; Jolivet, Marc; Arzhannikova, Anastasia V.; Vassallo, Riccardo; Chauvet, Alain; Bourlès, Didier; Chauvet, Frédéric (Ağustos 2012). "History of late Pleistocene glaciations in the central Sayan-Tuva Upland (southern Siberia)". Quaternary Science Reviews. 49: 16-32. doi:10.1016/j.quascirev.2012.06.005. 
  • HASENAKA, Toshiaki; LITASOV, Yury D.; TANIGUCHI, Hiromitsu; MIYAMOTO, Tsuyoshi; FUJIMAKI, Hirokazu (1 Mart 1999). "Cenozoic Volcanism in Siberia : A review". Northeast Asian studies. 3: 249-272. ISSN 1343-9332. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
  • Jolivet, M.; Arzhannikov, S.; Arzhannikova, A.; Chauvet, A.; Vassallo, R.; Braucher, R. (Ocak 2013). "Geomorphic Mesozoic and Cenozoic evolution in the Oka-Jombolok region (East Sayan ranges, Siberia)". Journal of Asian Earth Sciences. 62: 117-133. doi:10.1016/j.jseaes.2011.09.017. 
  • Komatsu, Goro; Arzhannikov, Sergei G.; Arzhannikova, Anastasia V.; Ershov, Kirill (Ağustos 2007). "Geomorphology of subglacial volcanoes in the Azas Plateau, the Tuva Republic, Russia". Geomorphology. 88 (3-4): 312-328. doi:10.1016/j.geomorph.2006.12.002. 
  • Komatsu, Goro; Arzhannikov, Sergei G.; Arzhannikova, Anastasia V.; Ori, Gian Gabriele (Ağustos 2007). "Origin of glacial–fluvial landforms in the Azas Plateau volcanic field, the Tuva Republic, Russia: Role of ice–magma interaction". Geomorphology. 88 (3-4): 352-366. doi:10.1016/j.geomorph.2006.12.003. 
  • Komatsu, Goro; Baker, Victor R.; Arzhannikov, Sergei G.; Gallagher, Ronnie; Arzhannikova, Anastasia V.; Murana, Alessio; Oguchi, Takashi (13 Temmuz 2015). "Catastrophic flooding, palaeolakes, and late Quaternary drainage reorganization in northern Eurasia". International Geology Review. 58 (14): 1693-1722. doi:10.1080/00206814.2015.1048314. 
  • Komatsu, Goro; Gabriele Ori, Gian; Ciarcelluti, Paolo; D. Litasov, Yury (Ocak 2004). "Interior layered deposits of Valles Marineris, Mars: analogous subice volcanism related to Baikal Rifting, Southern Siberia". Planetary and Space Science. 52 (1-3): 167-187. doi:10.1016/j.pss.2003.08.003. 
  • Litasov, Yury; Hasenaka, Toshiaki; Litasov, Konstantin; Yarmolyuk, Vladimir; SUGORAKOVA, Amina; LEBEDEV, Vladimir; SASAKI, Minoru; TANIGUCHI, Hiromitsu (1 Mart 2002). "Petrologic Characteristics of Cenozoic Alkaline Basalts from the Azas Plateau, Northeast Tuva (Russia)". Northeast Asian studies. 6: 201-226. ISSN 1343-9332. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.