Bülent Ortaçgil

Bülent Ortaçgil
Genel bilgiler
Doğumİbrahim Bülent Ortaçgil[1]
1 Mart 1950 (74 yaşında)
Ankara, Türkiye
TarzlarFolk rock, caz, halk müziği
MesleklerMüzisyen, şarkıcı-şarkı yazarı
ÇalgılarVokal, Gitar
Etkin yıllar1971 - günümüz
Müzik şirketi1 Numara Plakçılık (1974-1976)
Kaynak Müzik (1986-1990)
Piccatura (1990-1998)
Ada Müzik (1998-...)
Bulent Ortaçgil Konseri - Aralık 2014

İbrahim Bülent Ortaçgil (d. 1 Mart 1950, Ankara), Türk şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve bestecidir.

1974 yılında Benimle Oynar Mısın başlıklı ilk albümü ile müzik hayatına giren sanatçının bu albümü, o dönem ses getirmese de yıllar içinde kült statüsüne erişti. 1980'lerin sonuna dek müzik piyasasından çekilen Ortaçgil, 1980'lerin ortasında Fikret Kızılok ile beraber çalışarak o yıllarda yaptığı besteleri tekrar piyasaya sürdü.

1980'lerin sonundan itibaren müzik hayatına tek başına devam eden Ortaçgil, albümlerinde ve sahne çalışmalarında Erkan Oğur, Gürol Ağırbaş, Akın Eldes, Cem Aksel ve Baki Duyarlar gibi önemli müzisyenlerle çalıştı ve kariyeri boyunca 7 solo albüm yayınlandı. Öte yandan Zuhal Olcay, Birsen Tezer, Teoman ve Leman Sam gibi vokalistlerle de düetler yaptı. 2000 yılında kendisi için birçok ünlü müzisyenın katılımı ile Ortaçgil İçin Söylenmiş Ortaçgil Şarkıları adlı bir saygı albümü yayınlandı.

Şarkılarında bireyin kendisi ve etrafı ile içsel çatışmalarını anlatması, şarkı sözleri ve bestelerini her zaman kendi yapması ve müziğindeki folk, caz ve rock etkileşimleri ile Türk popüler müziğinde kendine has bir yer buldu.

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gençlik Yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Selanik ve İşkodra göçmeni bir ailede doğdu.[2] Babası Zafer Ortaçgil, askerî tabip idi. Annesi Nesrin Hanım ise ev hanımıydı. 1953'te kardeşi Ercüment, 1961'de ise kız kardeşi Bahar doğdu.[3] İlkokula Ankara'da başladı ve daha sonra İstanbul'a taşındı. İstanbul Sultanahmet İlkokulu'nu bitirdi. Ortaokul ve liseyi Kadıköy Maarif Koleji'nden sonra, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi kimya bölümünden mezun oldu.

Müzik Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Müzikle tanışması lise yıllarına dayanıyordu. Bülent Ortaçgil, Maarif Koleji'nde aralarında Mazhar Alanson'un da bulunduğu sınıf arkadaşlarıyla beraber gitar çalmaya başladı. İlk gitarını eniştesi almıştı. Kendi aralarında bazı müzik toplulukları kurdular. Farklı farklı isimlerle amatör müzik yapan bu gruplardan birisi de Damlalar ismini taşıyordu. Grupta davul çalan Ortaçgil, House of the Rising Sun, I Dig Rock'n'Roll Music gibi klasikleri yorumluyorlardı. Dönemde ünü yakalayan The Beatles'tan çok etkilenen Ortaçgil, müzik çalışmalarına hız verdi. 15 yaşında ilk bestesi "Second Time Around"'ı yaptı.[4] Okul konserlerinin yanı sıra Milliyet Liselerarası Müzik Yarışması'nda Maarif Koleji'ni temsil etti. Vokalin yanında davul çalan Ortaçgil'e, bas gitarda Fatih Hunca, gitarda Halit Erol ve orgda Celal Yahyabeyoğlu eşlik etti. Yorumladıkları İngilizce şarkıların yanında yine İngilizce bir Ortaçgil şarkısını yarışmada çaldılar ancak kendi besteleri juri üyesi Şerif Yüzbaşıoğlu tarafından hiç beğenilmedi.[5]

Daha sonra davulu bırakan ve vokale odaklanan Ortaçgil 1968'de bas gitarda Ahmet Güvenç, gitarlarda Fatih Hunca ve Osman Kayaalp, klavyede Galip Boransu ile Filozoflar grubunu kurdu. Bu grupla gazinolarda da konserler verdiler ancak lise mezuniyetiyle grup dağıldı.[6] Bu grubu bas gitarda Güvenç, solo gitarda kardeşi Ercüment Ortaçgil, ritm gitarda Aydın Cakuş ve davulda Ömer Talmaç ile Sorular takip etti. Bu grup da 1969'da birkaç konser verip dağıldı.

Lise yıllarında müzik dışında tiyatroya da merak sardı. Liselerarası bir tiyatro yarışmasında Turgut Özakman'ın "Güneşte On Kişi" oyununu oynadı ve en iyi yardımcı oyuncu ödülünü kazandı. Aynı yarışmada en iyi oyuncu ödülünü de Rutkay Aziz almıştı. Tiyatro ve müzik dışında Ortaçgil, atletizme de meraklıydı.[7]

İlk solo çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bülent Ortaçgil o yıllarda The Beatles, Cat Stevens, Donovan ve Bob Dylan'ın tarzlarından etkilendi. Bu sıralar Ercüment Ortaçgil ile birlikte Ahmet Güvenç'lerin evinde müzik yaptılar. Güvenç, Ortaçgil'in isim babalığını yaptığı Bunalım grubu ile daha sert bir yöne yönelirken, Ortaçgil gitarıyla sade müzikler yapıyordu. 1960'ların sonunda Attilâ İlhan gibi şairlerin şiirlerini şarkılaştıran sanatçı, ilk albümünde yayınlanacak şarkılarını da bu dönemde yarattı.[5] Bunalım, ilk 45'likleri "Taş Var Köpek Yok"u yaparken, plak şirketleri Diskotür'e Bülent Ortaçgil'i önerdiler. Ortaçgil, plak şirketi sahibi Antuan Şoris ve genç müzisyen Ali Kocatepe'ye şarkılarını dinletti. Kocatepe'nin ısrarı ile Diskotür, şarkıcı ile anlaştı ve 1971'de kimya fakültesi öğrencisi Bülent Ortaçgil'in "Anlamsız / Yüzünü Dökme Küçük Kız" isimli kırkbeşliğini yayımladı.[8] Bu 45'lik çok satmasa da Ortaçgil, Hey dergisinin 1971 yılı "En Ümit Veren Erkek Sanatçı" anketinde sanatçı 5. oldu.

Aynı yıl kardeşinin de içinde bulunduğu Biz adlı bir grup kurdu. Yerel müziğe daha çok yöneleceğini söyleyip, bir süre bağlama çalsa da istediklerine ulaşamayıp hiçbir kayıt yapmadan kısa süre sonra grubu dağıttı. Bu sırada kimya mühendisliği eğitime geri dönen Ortaçgil'i, yeni bir plak şirketi kuran ve Ortaçgil'in şarkılarını plak yapmak isteyen Ali Kocatepe tekrar müziğe döndürdü.[9]

Benimle Oynar Mısın

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk albümü Benimle Oynar Mısın'ı 1974 yılında ilk 45'liğinde olduğu gibi sadece Bülent adıyla yayınlandı. Hâlâ Türk pop tarihinin en önemlilerinden birisi olarak kabul edilen bu albümde Onno Tunç ve Ergun Pekakcan'la çalıştı. Albüm, Ali Kocatepe'ye ait 1 Numara Plakçılık'tan çıktı. Albümde daha sonra konserlerde ve başka sanatçılar tarafından çokça yorumlanacak Benimle Oynar Mısın, Olmalı mı Olmamalı mı, Kediler, Her Şey Sevgiyle Başlar, Şık Latife başlıklı şarkıların yanı sıra Ahmet Güvenç'in annesi için yazılmış Suna Abla vardır. Albümdeki şarkılardan Yağmur ise İsveçli şair Artur Lundkvist'in bir şiirinin Ortaçgil tarafından bestelenmesiyle oluşmuştur. Albümden Olmalı mı Olmamalı mı / Şık Latife 45'liği yayınlandı. Bu albümden bazı şarkılar 1976 tarihli Kadir İnanır ve Müjde Ar'ın oynadığı Zeki Ökten filmi Pisi Pisi'de kullanılıp kitlelere ulaşsa da, şarkıların kullanımı için Ortaçgil'den izin alınmamıştı ve bu olay sanatçının tepkisiyle karşılaştı.[10]

1975'te Ortaçgil, Hey dergisinin anketinde "Yılın Ümit Veren Şarkıcısı" anketinde bir kez daha yer aldı ve bu sefer 4. oldu.[11] Ancak albüm sadece 2000 sattı. Bu albümden kazandığı parayla kendine bir Dual pikap aldı. Albümün bir konseri olmadı.[12] Albüm 30 yıl sonra World Psychedelia isimli yapım şirketi tarafından Amerika Birleşik Devletleri'nde de yayınlandı. Nick Drake, Donovan gibi İngiliz folk rock ve psychedelic folk sanatçılarının eserlerine benzetilen albüm beğeni topladı.[13] 2015 yılında ise albüm Türkiye'de plak olarak tekrar basıldı.

Müziğe ara

[değiştir | kaynağı değiştir]

Albüm sonrası müzik teorisi, yazımı, notalar ile ilgilenmeye başladı. Ali Kocatepe'nin masallara müzik yazma teklifini kabul eden Ortaçgil, ilk kez notalı çalışmalar yaptı. Atilla Özdemiroğlu'nun keman, Ergun Pekakcan'ın piyano çaldığı 3 Masal albümü 1976'da yayınlandı. 3 şarkı bulunan bu plak başarılı olmadı. Aynı sene üniversiteyi bitirip, evlenen Ortaçgil, müzik hayatında büyük başarılar yakalayamadığını anlayınca müzik kariyerine on yıllık bir ara verdi. Pfizer ve Netaş gibi şirketlerde Kimya Mühendisliği yaptı. Bir sene kadar Norveç'te yaşadı.[14] Mühendisliği seçmesini böyle açıkladı: "Mühendislik yaptım. Çünkü korktum. İstemediğim müziği çalarak kendime kurduğum o müzik dünyasını yıkmak istemedim."[15]

Çekirdek Sanatevi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1980'lerin başında kendisi gibi müziğe ara vermiş Fikret Kızılok ile tanıştı. İkili Çekirdek Sanatevi'ni kurdular. Bostancı'daki bu ev, amatör sanatçıların ücretsiz konserler düzenlediği, kayıtlar yapılan bir sahne haline geldi. 1984'te Erkan Oğur ve Yaz Baltacıgil'in çaldığı Ortaçgil albümü Rüzgâra Söylenen Şarkılar çıktı. Bu canlı kayıtta, Benimle Oynar Mısın?'dan şarkılar ve daha önce yayınlanmamış, çoğu sonraki albümlerde yer alacak şarkılar vardı. Bir yıl sonra da Fikret Kızılok ile Çekirdek kayıtlarından olan Biz Şarkılarımızı.. adlı albümü çıkardı. Birbirlerinin şarkılarını söyleyip eşlik ettikleri bu albümde beraber besteleri Biz Şarkılarımızı dışında Ortaçgil besteleri Mum, Deniz Kokusu, Nereye Sokağı, Memurun Şarkısı vardı. Bu dönemde TRT için çocuk şarkıları kaydettiler. Telif yasalarından sonra bandrollü albüm çıkarmak zorunda kaldılar. Ortaçgil - Kızılok ortaklığı 1986 yılında Pencere Önü Çiçeği isimli albümle sonuçlandı. Albümde Bir Nihavend Yalnızlık, Güneşin Aynasında, Uyusun da Büyüsün gibi ortak besteler ve solo besteler yer alıyordu.

1988'de Fikret Kızılok ile Sonay'ın Gecenin Üçünde ve Sibel Sezal'ın Bu Kalp Seni Unutur Mu albümünün yapımında yer aldı. Bu albümlerde gitar çaldı. Ancak Fikret Kızılok ile müzikal anlaşmazlıklar yaşamaya başladığı için bütün 1980'leri beraber geçiren sanatçılar yollarını ayırdı. Bu dönemde Ortaçgil eşinden de ayrıldı. Aynı dönemde kimya mühendisliğini tamamen bırakmaya karar veren Ortaçgil, 37 yaşında müziğe temelli dönüş yaptı.[16]

Stüdyo albümlerine dönüş

[değiştir | kaynağı değiştir]

1989'da Bülent Ortaçgil, Benimle Oynar Mısın'ı takip edecek ikinci stüdyo albümünü hazırlamaya başladı. Yine Onno Tunç ile çalışan Ortaçgil, Tunç'un evinde Sezen Aksu'yla tanıştı. Aksu, Ortaçgil'den bir şarkı istedi. Ortaçgil, daha sonra Light başlıklı albümünde yer alacak Kimseye Anlatmadım'ı besteliyordu ama Sezen Aksu, Ortaçgil'in Beni Kategorize Etme şarkısını aldı ve Sezen Aksu Söylüyor albümünde söyledi. 1990'da solo kariyerine verdiği 16 yıllık aradan sonra 2. Perde albümüyle müzik piyasalarına geri döndü. 2. Perde'de Bülent Ortaçgil'in en önemli yardımcısı bütün enstrümanları çalan Onno Tunç oldu. Albümde Bu İş Çok Zor Yonca, Bozburun, Çığlık Çığlığa gibi Ortaçgil hitleri vardı. O yıl daha önce Çekirdek Sanatevi'nde albüm kaydeden Yeni Türkü'nün Vira Vira albümündeki iki Selim Atakan bestesine ("Beklemek" ve "Anne") söz yazdı.

Ertesi yıl Benimle Oynar Mısın'ın devamı olarak nitelendirilebilecek Oyuna Devam isimli albüm geldi. Bu albümde Ortaçgil, on yıl boyunca beraber çalacağı müzisyen arkadaşlarını da bir araya getiriyordu. Erkan Oğur, Cem Aksel, Gürol Ağırbaş ve Bülent Ortaçgil dörtlüsü bu albümde bir araya geldi. Albümde bir şarkının vokalini Leman Sam yapıyordu. Aynı yıl Ayşegül Aldinç, Ortaçgil'in Şık Latife şarkısını yorumlayıp, şarkıya bir de klip çekti. Öte yandan Alman bir plak şirketinin Türk müziğini tanıtmak için hazırladığı The Other Side of Turkey albümünde Erkan Oğur ile beş şarkısını tekrar kaydetti. Oğur-Ortaçgil ortaklığı, Oğur'un 1993 yılında çıkan Fretless albümünde devam etti. Ortaçgil, bu albümün altı şarkında gitar çaldı.

Bu Şarkılar Adam Olmaz albümü 1994'te yayınlandı. Bu sefer albüm Serdar Ateşer, Akın Eldes gibi sanatçıları barındırıyordu. Ancak Oğur ile çalışmayı bırakmayan Ortaçgil, 1996 tarihli Erkan Oğur'un Bir Ömürlük Misafir albümüne adını veren parçanın sözlerini Sezen Aksu ile birlikte yazdı. Janet ve Jak Esim Ensemble grubuyla birlikte Türkiye dışında Avrupa ve İsrail konserlerinde sahne aldı ve grubun albümlerinde çaldı. 1995 yılında caz sanatçısı ve ressam Ayşegül Yeşilnil’in Rüzgara Şarkılar Söyle adlı ilk albümüne adını veren şarkıya gitar çaldı.

1998'de Light albümü yayınlandı. Eski ekibi Oğur, Aksel, Ağırbaş'ın yanında Birsen Tezer, Ozan Doğulu gibi sanatçıları barındıran albüm Mavi Kuş, Eylül Akşamı, Şarkılarım Senindir gibi duygusal parçalar yanında dönemin siyasal karmaşasına bir taşlama olan Normal başlıklı şarkısını da barındırıyordu. Ortaçgil, verdiği konserler sırasında, ekip arkadaşlarının da katkılarıyla, eski şarkılarının farklı bir yöne gittiğini gördü ve konser tadında canlı bir kayıt yapmaya karar verdi. 1999'da çıkan Eski Defterler albümü sıkça Benimle Oynar Mısın? ve Çekirdek Sanatevi dönemi şarkılarından oluşmuştu.

2000'li yıllar

[değiştir | kaynağı değiştir]

2000 yılında Türkiye'de daha önce çok amatör şekillerde yapılmış tribute çalışmalarının en profesyoneli olan Ortaçgil İçin Söylenmiş Ortaçgil Şarkıları albümü yayınlandı. Albümde Sezen Aksu, Şebnem Ferah, Levent Yüksel, Bulutsuzluk Özlemi, Teoman, Zuhal Olcay, Haluk Levent, Mirkelam, Yaşar gibi birçok popüler müzik sanatçısı yer alıyordu. Ortaçgil, bu albümde Pencere Önü Çiçeği ve Yüzünü Dökme Küçük Kız şarkılarında gitar da çaldı. Aynı yıl Ortaçgil, Gürol Ağırbaş'ın Bas Şarkıları albümündeki 108 başlıklı şarkının sözlerini yazdı. Sezen Aksu'nun Gidiyorum Bu Şehirden şarkısının düzenlemesini yapıp gitar çaldı.

2003'te Gece Yalanları çıktı. Bu albümü 2010 yılında çıkan Sen takip etti. 2017'de bu albümden şarkıları ve Ortaçgil klasiklerini senfonik bir anlayışla yorumladığı Senfonik Ortaçgil albümü yayınlandı. Bu konser DVD olarak da piyasaya sürüldü.

2000'li yıllar Ortaçgil'in farklı sanatçılar ile beraber çalıştığı bir dönem oldu. Bu isimlerden biri Zuhal Olcay'dı. 2002 tarihli Zuhal Olcay albümü Başucu Şarkıları'na "Yağmur" şarkısını verip, albümün süpervizörlüğünü yaptı. Bir süre ikili beraber konserler verdiler. Bu dönemde Murathan Mungan için yayınlanan saygı albümünde Sesler Yüzler Sokaklar şarkısında çaldılar. 2005'te Başucu Şarkıları 2 çıktı. Bu albümün de süpervizörü olan Ortaçgil, Beni Kategorize Etme şarkısını Olcay'a verdi ve Sus Duymasın şarkısında onunla düet yaptı. Olcay'ın 2009 yılında çıkan Aşk'ın Halleri albümüne Aşkın En Mavi Zamanı şarkısını verip, kardeşi Ercüment Ortaçgil'in üç bestesine de söz yazdı. Olcay'ın yanında Birsen Tezer, Hüsnü Arkan ve Levent Yüksel'in albümlerinde yer aldı. Jehan Barbur, Sertab Erener, Gülben Ergen ve Hepsi gibi farklı tarzda sanatçılar tarafından şarkıları yorumlandı.

Ortaçgil şarkıları zaman zaman beyaz perdede de kullanıldı. 2004'te Müslüm Gürses'in Neredesin Firuze filmi için Sensiz Olmaz'ı yorumlaması büyük bir ilgi topladı. 2011'de ise Aşk Tesadüfleri Sever filminde Mehmet Günsür, Eylül Akşamı'nı yorumladı.

Bir yandan da profesyonel müzik kariyerinde ilk kez başkalarının şarkılarını yorumlamaya karar veren Ortaçgil, başka sanatçıların tribute albümlerinde çaldı. İlk albümünün çıkmasında büyük yardımları olan Ali Kocatepe için yapılan 41 Kere Maşallah albümünde Hayat Umutla Başlar şarkısını söyledi. 2007'de ise Çekirdek Sanatevi döneminde bir albümlerini yaptığı Ezginin Günlüğü'ne saygı albümü Çeyrek'te Teninle Konuşmak şarkısını söyledi. Çocukluk arkadaşı Ahmet Güvenç'in grubu Kurtalan Ekspres'in Göğe Selam ve Göğe Selam II albümlerinde Barış Manço'nun Unutamadım ve Sakız Hanım ve Mahur Bey şarkılarını yorumladı. 2014'te ise Ahmet Kaya için yapılan saygı albümünde Mahur şarkısını söyledi.

Ortaçgil, 2004 yılında Teoman ile konserlere çıktı. 2007'de bu konserin kayıtları Konser adlı albümde yayınlandı. Bu albümde Teoman, Ortaçgil şarkılarını, Ortaçgil de Teoman şarkılarını seslendirdi. Aynı yıl, Fikret Kızılok ile 1980'lerde bestelediği çocuk şarkılarını Büyükler için Çocuk Şarkıları başlığıyla yayınlandı. Birsen Tezer, Ceylan Ertem ve Jehan Barbur'un ile birlikte 21 Aralık 2012'de Kadın Sesi Değmiş Şarkılar başlığıyla bir konser verdi.

Kasım 2008'de İstanbul'da konser verir iken

Bülent Ortaçgil, hayatını uzun zamandan beri Marmaris'in Bozburun mevkiinde sürdürmektedir.

Diskografisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Bülent Ortaçgil diskografisi

Teklileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1971: Anlamsız / Yüzünü Dökme Küçük Kız
  • 1974: Olmalı mı, Olmamalı mı? / Şık Latife

Stüdyo albümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer albümler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de Bülent Ortaçgil ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Özel
  1. ^ "MÜYORBİR Asil Üye Listesi" (PDF). muyorbir.org. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017. 
  2. ^ https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/bulent-ortacgil-muzik-piyasasi-benden-bir-tane-daha-benimle-oynar-misin-yapmami-bekledi/2086117 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ( Anne ve babanın anne ve babası Selanik'ten gelme. Anne tarafından dedem Arnavutluk'tan. Arnavut değil ama İşkodra doğumlu.)
  3. ^ "Light". 26 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
  5. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
  6. ^ "Bülent Ortaçgil ve kalite". 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  7. ^ "Hani boruları tıkayan şeyler vardır ya". 2 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2017. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
  11. ^ "Yılın Sanatçıları 75". 7 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  12. ^ "Bülent Ortaçgil İle Söyleşi". 16 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  13. ^ "The Other Music Update". 24 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  14. ^ "Kentli Olmanın Milliyeti Yok..." 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  15. ^ "Yaşamın Posası Şarkıları". 3 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
Genel

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]