Duşanbe Sinagogu

Duşanbe Sinagogu
Harita
Temel bilgiler
KonumTacikistan Duşanbe, Tacikistan
Koordinatlar38°30′48″K 68°43′38″D / 38.51333°K 68.72722°D / 38.51333; 68.72722
İnançYahudilik
MezhepBuhara Yahudileri
DurumYıkıldı
Mimari
Tamamlanma19.yy

Buhara Sinagogu olarak da bilinen Duşanbe Sinagogu, Tacikistan'ın başkenti Duşanbe'deki iki Yahudi mahallesinden birinde 19. yüzyılda inşa edilmiştir. Yahudi cemaati sitesinde bu sinagog dışında diğer dinî binalar ve bir de okul bulunmaktaydı. Şubat 2006'da Tacikistan Hükûmeti şehir yapılanması ve başkanlık sarayı inşası sebebiyle yıkıma başladı. Sinagogun yıkımı uluslararası protestolar sebebiyle ve bir seri mahkeme kararlarıyla Haziran 2008'e kadar durduruldu fakat bu tarihte sinagog yerle bir edildi.[1][2]

Eski sinagog binası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir asırdan yaşlı olan bina Buhara Yahudileri tarafından 19. yüzyılın sonlarında inşa edildi. Sovyetler tarafından 1920'de el konuldu ve 1952'de millîleştirildi. Yahudi Cemaatine, binaya giriş izni tekrar 1958'de verildi fakat topraklar (diğer topraklar gibi) devletin tekelindeydi. Sinagog, 1991'de Tacikistan'ın bağımsızlığını kazandığında ve 1992-1997 seneleri arasındaki iç savaşta dahi işlevine devam etti. 1995'te diğer Yahudi evlerine yapıldığı gibi sinagog vandalizme uğradı.

Mayıs 2003'te Yahudi cemaatine sinagogları dâhil binalarını Haziran'a kadar boşaltmasını emreden resmî bir mektup verildi. 2004'te başlaması öngörülen yıkım Şubat 2006'da başladı; yıkılan yerler arasında mikve, kaşer kasabı ve sınıflar vardı.[3] Sinagogun yıkımı uluslararası baskılar ve mahkeme kararlarıyla Haziran 2008'e kadar ertelenebildi. En nihayetinde 22 Haziran 2008'de sinagog yıkıldı.[1][2]

Eski sinagogun yıkımıyla ilgili ihtilaf

[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Duşanbe Sinagogu binasının girişi, Haziran 2006

Hükûmet, şehri yenileştirme ve bakanlık sarayı inşa etme planı adına sinagogun da bulunduğu Yahudi sitesini yıkma kararı aldı.[4] Yıkımın başladığı sırada sinagog Duşanbe'nin 150 ila 350 kişilik küçük Yahudi cemaatine halen hizmet sunmaktaydı. Bu Tacikistan'daki ayakta kalan tek sinagogdu. Hükûmet, binanın tarihî değeri olmaması sebebiyle şehir planı gereğince yıkılabileceğini uygun görürken Yahudi cemaati, yüzyılı aşkın bir zamandır Yahudilere ibadethane olan inşaatın yeterince tarihi öneme sahip olduğunu savunmaktaydı. Binanın iyeliği de tartışma konusuydu. Yahudi cemaati, binanın Sovyetler öncesi dönemde satın alındığını gösteren belgeler sunarken Duşanbe belediyesi 1952'deki millîleştirme hareketiyle bunun geçersiz olduğunu savunmaktaydı.[5]

Eski Duşanbe Sinagogu'nun avlusu, Haziran 2006

2004'te Orta Asya'nın baş hahamı Rabbi Abraham Dovid Gurevich antisemitizm sorununu anımsatırken sinagogun yerine dikilecek olan başkanlık sarayı otoriterleri utandırması gerektiğini belirtti,[5] fakat ABD bunun "ideolojikten çok bürokratik" bir sorun olduğunu söyledi.[6] UNESCO, sinagogun yıkılışının "kültürel mirasları koruma uluslararası standardıyla çelişeceğini" bildirdi.[7] BBC'nin 2006'daki raporuna göre "Yıkıma karşı çıkanlar yetkililer tarafından tehdit ediliyor ve cemaatin çoğu sesini yükseltmeye korkuyordu."[8]

Mart 2006'da Tacikistan hükûmeti kararından kısa bir süreliğine geri adım atıp Yahudilerin sinagoglarını kullanmasına izin verdi.[9] Mayıs 2006'da ise yeni bir sinagogun "şehrin merkezinde, daha uygun bir yerde" inşa edileceği duyuruldu.[10] Buna rağmen Duşanbe Yahudi cemaati, yurtdışından gelen desteklerle, kendi hâlihazırdaki sinagoglarını kurtarabilmek için çaba sarf etmeye devam etti fakat Haziran 2008'de Belediye mahkemesinin kararıyla yıkım çalışmalarının devamına onay verildi.[11]

Hükûmet yıkılan sinagog için tazminat ödemeyi reddetmesine rağmen Ferdavsi belediyesine ait Duşanbinka Nehri kıyısının batısına inşa edilecek yeni sinagog için 1500 m2'lik alan tedarik etti.[12] Haziran 2008'in sonunda, eski sinagogun yıkımının hemen ardından, BDT Yahudi Cemaatleri Federasyonu başkanı Lev Leviev, Buhara Yahudi Kongresi ve özel bağışlarla finanse edilen yeni sinagogun alanını Duşanbe'yi ziyaret ederek teyit etti.

Yıkımdan kısa süre önce, Mart 2008'de Duşanbe Sinagogu'nun dinlenme odası.
Sinagogun kütüphanesi.

Yeni Duşanbe Sinagogu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Duşanbe Sinagogu 4 Mayıs 2009'da ibadete açıldı; bina, Tacikistan devlet başkanı İmamali Rahman'ın kayın biraderi, iş adamı Hasan Assadullozoda tarafından bağışlandı.[13][14] Açılış törenine ABD Elçisi Tracey Ann Jacobson, Tacik Kültür Bakanı Vekili Mavlon Mukhtorov ve İmam Habibullo Azamkhonov katıldı.[13][15]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Dushanbe synagogue demolished 22 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 26 June 2008 (Rusça)
  2. ^ a b Tajikistan's only synagogue razed 27 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 29 June 2008
  3. ^ Demolition of country's only synagogue begins 30 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 22 February 2006
  4. ^ Will Jews get compensation when synagogue is demolished? 30 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Forum 18, 18 August 2003
  5. ^ a b Dushanbe Jews ordered to vacate synagogue by July 30 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Forum 18 News Service, 21 May 2004
  6. ^ Tajikistan, International Religious Freedom Report 2004 28 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - US Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, 14 September 2004
  7. ^ Save Dushanbe's synagogue 13 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Jerusalem Post Web site 2 March 2006
  8. ^ Last Tajik synagogue to be razed 4 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - BBC News Web site 5 March 2006
  9. ^ Tajikistan’s Only Synagogue Saved in Nick of Time 1 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Federation of Jewish Communities of the CIS News Web site 20 March 2006
  10. ^ Synagogue to be rebuilt on a new site 12 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 18 May 2006 (Rusça)
  11. ^ Municipal courts in Dushanbe order demolition of the old synagogue 8 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radio Free Europe/Radio Liberty, 23 June 2008.
  12. ^ New site for the synagogue allocated 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 15 April 2008 (Rusça)
  13. ^ a b New Synagogue Opens in Dushanbe 24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radio Free Europe, 5 May 2009. Retrieved on 9 June 2009
  14. ^ New synagogue of Dushanbe to open soon 20 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., AsiaNews.it, 3 March 2009. Retrieved on 9 June 2009
  15. ^ Opening Ceremony of Dushanbe's New Synagogue 15 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., U.S. Embassy in Tajikistan, 2009 press releases. Retrieved on 9 June 2009

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]