Eskikale, Şavşat

Eskikale
Köy
Harita
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Artvin üzerinde Eskikale
Eskikale
Eskikale
Eskikale'nin Artvin'deki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArtvin
İlçeŞavşat
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • YöneticiMuhtar[3]
İhtiyar heyeti[3]
Rakım1095 m
Nüfus
 (2021)
 • Toplam373
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0466
İl plaka kodu08
Posta kodu08700

Eskikale, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskikale'nin eski adı Ustamisi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Ustamisi (უსტამისი), "Ustam'ın yurdu" anlamına gelir. Ustam kişi adı olup 11. yüzyıla tarihlenen Gürcüce hagiografik bir eserde de geçer.[4][5] Bu yer adı Türkçeye Ustamis olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde ve 1922 tarihli Artvin vilayeti nüfus cetvelinde Ustamis (اوستامیس) olarak geçer.[6][7] Rus idaresi de bu yerleşimi Ustamis (Устамисъ) olarak kaydetmiştir.[8]

Ustamisi, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ancak eski Gürcü kaynaklarında Ustamisi’nin değil, bugünkü Eskikale köyü sınırları içinde kalmış olan Tzepta'nın (წეფთა) adı geçer. Söz konusu kaynaklara göre 998 yılında III. Davit Kurapalati’ye yenilen III. Bagrat’ın (975-1014) babası Gurgen bu kaleye sığınmıştır. 1028’de Gürcü aznaurlar Kral IV. Bagrat’a (1027-1072) ihanet edip Tzepta Kalesi’ni Bizans’a teslim etmiştir.[9]

Ustamisi veya Ustamis köyü, 1835 tarihli Müslim nüfus defterine göre Tsihishevi (Çihishev) köyünün bir mahallesi olarak kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte Ustamis ve Çihşshev Çıldır Eyaleti içinde İmerhev sancağına bağlıydı. Bu iki yerleşimde 48 hanede 139 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Ustamis ve Çihishev'in toplam nüfusunun yaklaşık 278 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10] Bu nüfus tespitinde Tzepta, "Zebta" (bugün Başkale) adıyla Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Bu köyde 4 hanede 28 erkek yaşıyordu (toplam nüfus yaklaşık 48 kişi).[11]

Ustamisi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinde Ustamisi, Artvin sancağı içinde Şavşet-İmerhevi kazasının Çihori nahiyesine bağlı Tsihishevi (Çihishevi) köyünün sekiz mahallesinden biriydi. 1886 yılında yapılan tespite göre Çihishevi köyünün nüfusu 69 hanede yaşayan 577 kişiden oluşuyordu. Ustamisi mahallesinde ise, 16 hane bulunuyordu. Çihishevi köyünde hane başına düşen ortalama nüfus üzerinden Ustamisi'de yaklaşık 135 kişinin yaşadığı söylenebilir. Çihishevi ve Ustamisi'nin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[8] Bu tarihte Tzepta ise ayrı bir köy olarak kaydedilmişti ve bu köyde 5 hanede 60 kişi yaşıyordu.[12]

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze'nin 1893 yılında verdiği bilgiye göre, Ustamisi köyünde 30 hane yaşıyordu. Rus nüfus sayımından önce köyden 20 hane Osmanlı ülkesine göç etmişti. Çiçinadze Ustamisi'yi İmerhevi vadisinde Gürcü dilinin konuşulduğu köyler arasında saymıştır.[13][14]

Ustamisi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Ustamisi Türkiye'ye bırakıldı.[15][16]

Ustamisi, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Şavşat kazasının İmerhevi nahiyesine bağlı bir köydü. Köyde, 146'sı kadın ve 150'si erkek olmak üzere, 38 hanede 296 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir.[7] Nitekim Samglieti (სამგლიეთი), Sakdari (საყდარი), Napudzari (ნაფუძარი), Zegani (ზეგანი), Tzitelisei (წითელისერი), Natsuhara (ნაცუხარა), Petrikana (პეტრიყანა), Venahi (ვენახი), Çişkari (ჭიშკარი), Piçnara (ფიჭვნარა) gibi günümüze ulaşan mevki adları da buranın bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[17]

Ustamisi veya Ustamis Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Eskikale olarak değiştirilmiştir.[18] Eskikale köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlı Meydancık nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 616 kişiden oluşuyordu.[19] 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 1.025 kişiyi bulmuştu ve bu nüfus içinde 211 kişi okuma yazma biliyordu.[20]

Eskikale köyünde çoğu yıkılmış sekiz kilise kalıntısı ve bir de kale vardır. Kiliselerden biri Hanebi (Tsinavelati) mahallesindeki tek nefli bir köy kilisesidir. Bu kiliseden geriye yıkıntılar kalmıştır. Köyün Merkez mahallesinde bulunan kilise de tamamen yıkılmıştır. Köylüler kiliseye “Sakdari” demekle birlikte, bu kelimenin Gürcüce kilise anlamına geldiğini bilmemektedirler. Merkez mahalledeki bir başka kilisenin temeli üzerinde bir ev inşa edilmiştir. Zegani mahallesindeki köy kilisesinden de geriye bir şey kalmamıştır. Ancak kilisenin 200 m uzağındaki eski mezarlar dikkat çekicidir. Patsa Çihori (Küçük Çihori) mahallesinin merkezinde bulunan köy kilisesi de tamamen yıkılmıştır. Patsa Çihori mahallesinde, “Çedruli” denilen yerde bir köy kilisesi daha varmış, ama geriye yıkıntılardan başka bir şey kalmamıştır. Zegani mahallesindeki kilisenin temelleri üzerine bugünkü cami inşa edilmiştir. Bir başka kilise ise, Tsepta Kalesi içinde yer alan tek nefli Tzepta Kalesi Kilisesi'dir. Bu kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır.[21] Tzepta Kalesi Ustamisi köyünün tarihine ışık tutan önemli bir tarihsel yapıdır. Köyün kuzeyinde yöreye hakim bir tepede yer alan kale, 45 × 36 m ebatlarındadır ve bazı kısımları bugün de ayaktadır. Kalede kilisenin dışında iki de kule bulunmaktadır.[22]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eskikale köyü, Artvin il merkezine 50, Şavşat ilçe merkezine 25 km uzaklıktadır.[23]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıllara göre köy nüfus verileri
2021 374[2]
2020 373[2]
2019 354[2]
2018 336[2]
2017 329[2]
2016 325[2]
2015 331[2]
2014 293[2]
2013 369[2]
2012 386[2]
2011 412[2]
2010 461[2]
2009 473[2]
2008 522[2]
2007 548[2]
2000 1.044[23]
1990 988[23]
1985 948[23]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Eskikale, Turkey Page". Fallingrain.com. 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Eskikale Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022. 
  3. ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024. Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir. 
  4. ^ Mamaia Pağava, Şavşat Notları (Gürcüce: შავშური ჩანაწერები), Tiflis, 2011, s. 87. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 897-9941-407-13-0
  5. ^ Mtsheteli Aziz Evstati'nin Sebatı ve Şehadeti (Gürcüce: მარტჳლობაჲ და მოთმინებაჲ წმიდისა ევსტათი მცხეთელისაჲ)
  6. ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 36, 83. 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
  7. ^ a b "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 83" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2021. 
  8. ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1478". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  9. ^ Kartlis Tshovreba Yer Adları ve Arkeoloji Sözlüğü (ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი), Tiflis, 2013, s. 610 21 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941158964.
  10. ^ Hasan Hüseyin Alemdar - Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020, s. 83. 15 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
  11. ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 18. 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
  12. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1477". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  13. ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 296" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2022. 
  14. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s. 140.
  15. ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  16. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  17. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 190 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  18. ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 161". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  19. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 169.
  20. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
  21. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 170-171, 173, ISBN 9789941478178.
  22. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, 316, ISBN 9789941478178.
  23. ^ a b c d "Eskikale Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]