I. Levan Dadiani
I. Levan Dadiani (ayrıca Leon; Gürcüce: ლევან [ლეონ] I დადიანი; ö. 1572), Batı Gürcistan'daki Megrelya'nın ilk prensidir. 1533'te, Megrelya eristaviliği ("Dük") ve İmereti Krallığı'nın mandaturt-ukhutsesi ("Yüce Divan Başkanlığı")nı yapan babası III. Mamia Dadiani'nin yerine geçmiştir. Düklüğü süresince İmereti kralı ile arası bozuk olan Dadiani'nin 1546'da düklüğü düşürülmüş ve hapis cezası almıştır. Hapisten kaçmayı başaran Levan, Osmanlı'nın desteğiyle Megralya'nın İmereti'den ayrılıp bağımsızlığını ilan etmesini sağlamıştır.
Dük oluşu ve İmereti kralı ile arasının bozulması
[değiştir | kaynağı değiştir]Levan, III. Mamia Dadiani ve eşi Elisabed'in oğluydu. 1533'te babasının Çerkeslerle yapılan bir savaşta ölmesiyle dük pozisyonuna yükseldi. Kuzey Kafkasya'dan gelen Çerkes halkları Levan'a zorluklar çıkarmaya devam etti, ancak Dadiani'nin düklüğünü kaybetmesine neden olan tehdit, Gürcistan Krallığı'ndan ayrılan krallıklardan biri olan İmeriti'den geldi. Levan'ın iktidara geldiği dönemde, Dadiani hanedanı kayda değer derecede özerkti ve çağdaş İmereti kralı III. Bagrat, kendisine kafa tutan kişileri kontrol altına almakta kararlıydı. Levan, bir süre daha Megrelya'nın eristavisi ve İmereti'nin Yüce Divan Başkanı olmaya devam etti, ancak genişleyen Osmanlı İmparatorluğu'na karşı oluşturulmuş Gürcü ittifakına katılmayı reddetti. Bagrat'ın ittifaka katılma çağrısını kale almayan Levan, pozisyonunun getirdiği kurallara uymadı.[1][2][3]
Hapsedilmesi ve kaçışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sohoista'da Osmanlılara yenilen Bagrat, bir yıl sonra Levan'dan intikamını aldı. Levan'ı barış görüşmesi için Honi'ye davet eden Bagrat, onu Gelati Manastırı'ndaki çan kulesine hapsetti ve vasali Rostom Gurieli'ye Megrelya'nın bir kısmını alma teklifinde bulundu. Bagrat'ın Gürcistan'ı merkezileştirme çabalarının bir sonraki hedefi olacağını düşünen Gurieli, teklifi reddetti ve krala Dadiani'yi serbest bırakmasını önerdi. 1550 yılında Bagrat'ın bir başka düşmanı olan Samtshehe Prensi II. Kaihosro Jakeli, Dadiani'nin kaçmasına yardım etmek için İmeretili asilzade Hopilandre Çheidze'ye rüşvet verdi. Dadiani kaçtıktan sonra da Rostom Gurieli'yi Levan'ın hızlı bir şekilde Megrelya'ya dönmesine yardım etmeye ikna etti.[1][2][3]
Gurieli ile olan ilişkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Akabinde Levan, Rostom Gurieli'nin kendisine olan desteklerine karşılık Osmanlı ile çatışan Guria Prensliği'ne yardım etmesi için Megrelya ordusunu Guria'ya gönderdi. Bununla beraber Bagrat'ın kardeşi Vahtang, entrikalarla Dadiani-Gurieli ittifakını bozdu. Levan'ın oğlu Giorgi, amcasının karısı ve güzel bir Çerkes olan Batulia ile evlenmek için Rostom Gurieli'nin kızını reddedince, Gurieli ailesinin gururu zedelendi. Levan, kızını Rostom'un oğlu ve halefisi II Giorgi Gurieli ile evlendirerek Gurieli hanedanı ile ittifak kurmaya çalıştı. Buna karşın, II. Giorgi Gurieli, evlendikten kısa süre sonra Levan'ın kızından ayrıldı ve dul bir İmereti prensesi ile evlendi. Giorgi'nin evlendiği dul kadın, III. Bagrat'ın oğlu ve halefisi Giorgi'nin teyzesiydi.[1][2]
İstanbul'a kaçışı ve geri dönmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dadiani, İmeretili Prens Hosro'nun başarısız isyanını destekledikten sonra, 1568'de İmereti Kralı III. Giorgi, Gurielilerle ittifak yaparak Megrelya'ya saldırdı. Gürcü kaynaklarına göre Levan, ortak istilaya karşı kendini savunamayarak İstanbul'a kaçtı. İstanbul'da padişahın Megrelya'nın bağımsızlığını tanımasını sağlayan Levan, o günden sonra "Egemen Dadiani" (ხელმწიფე დადიანი) adıyla tanınmaya başladı.[4] Beri Egnataşvili ve Prens Vahuşti'nin 18. yüzyılın başlarında yazdığı Gürcü kroniklerine göre, Levan, Erzurum ve Trabzon'dan gelen Osmanlı birlikleriyle Megrelya'ya geri döndü. Gurieli'yi 10.000 dirhem karşılığında barışa zorlayan Levan, saltanatını yeniden ilan etti. Dadiani ve Gurieli, Hosro'nun isyanını destekledikleri için mülklerine el konulan Chiladze'lerin mallarını kendi aralarında bölüştü.[1][3]
Dadiani'nin İstanbul'a gidişi ile ilgili diğer kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Dadiani'nin İstanbul'a gidişi çağdaş kaynaklarda da geçmektedir. Avrupa'daki diplomatik belgeler ve Levan'ın torunu II. Levan'ın yazdığı belgeler bu kaynaklara örnektir. Gürcü kaynakları, sultanın Dadiani'ye verdiği doğal destek ve Dadiani'nin misyonunda dolayı bu kaynakların yanlış olduğunu iddia etmektedir.[5]
1560'ta, Venedikli Marino Cavalli, dört veya beş yıl önce, Megrellerin prensi veya kralı olduğunu düşündüğü Dadiani'nin ezeli düşmanlarına (Çerkeslere) karşı destek almak için padişahı ziyaret ettiğini ve Dadiani'ye altı kadırga verildiğini bildirmiştir. Daha sonra ise kendisini Osmanlılara aşırı bağlamaktansa Çerkeslerle barışmayı tercih etmiştir. Aynı zamanda Habsburg'un Konstantinopolis Büyükelçisi Ogier Ghiselin de Busbecq, Megrel Kral Dadiani'nin "İberler"e (İmeretililer) karşı savaş gemisi desteği almak için İstanbul'a geldiğini yazmıştır. Dadianiler, Osmanlı'nın yardımlarına karşılık sultana haraç vermeye istekliydi. Busbecq, ayrıca barış konferansından sonra düzenlenen içki partisinde "İberler" tarafından yakalanan Dadiani'nin hapis yattığını da not etmiştir.[5][6] Hırvat-Macar diplomat Antun Vrančić, kendisinden "Tüm Megrelya'nın Kralı" olarak bahseden prensin, babasını öldüren Çerkeslere karşı Osmanlı donanmasından destek almak için Şubat 1557'de İstanbul'a geldiğini bildirmiştir. Vrančić, Megrelya hükümdarının yanında değerli bir kase getirdiğini ve daha önceden muaf tutulduğu vergileri ödemeye hazır olduğunu yazmıştır.[7]
Levan'ın İstanbul'a gidiş, aynı adı taşıyan torunu tarafından da belgelenmiştir. 1639 ve 1657 arası bir tarihte yayınlanan belgede, ziyaretin tarihi ve amacı belirtmemekle birlikte, padişahın Kristekochi Ratia komutasındaki 9 gemiyi Dadiani'ye verdiği yazmaktadır.[5]
Ölümü ve ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Levan, avlanırken boynunun kırılması sonucu 1572'de öldü. Beri Egnatashvili'ye göre, bu "kaza"yı Megrel asilzade Jaiani düzenlemişti.[2] Levan'ın yerine en büyük oğlu III. Giorgi Dadiani geçti.[1]
Levan'ın iki kez evlendiği anlaşılmaktadır. Levan Dadiani'nin karısı olarak tanımlanan "Elene" isimi bir kadın, Tsalenciha İncili'ndeki kenar notunda geçmektedir. Marehi olarak bilinen diğer karısı, Levan ve kızlarının yanında, Tsalenciha Katedrali'nin şapelindeki bir freskte tasvir edilmiştir.[8] Halefi Giorgi'nin dışında Levan'ın üç oğlu ve üç kızı vardı.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e ИСТОРИЯ ЦАРСТВА ГРУЗИНСКОГО [History of the Kingdom of Georgia] (PDF) (Rusça). Tiflis: Metsniereba. 1976. ss. 133-135. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Temmuz 2020.
- ^ a b c d ქართლის ცხოვრება, ტ. 2 [The Georgian Chronicle, Vol. 2, Part No. 497] (Gürcüce). TITUS version by Jost Gippert. 2007 [1959]. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2015.
- ^ a b c Edge of Empires: A History of Georgia. Londra: Reaktion Books. 2012. ss. 169-174. ISBN 1780230303.
- ^ "ლევან I დადიანი [Levan I Dadiani]". ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6 [Georgian Soviet Encyclopaedia, Vol. 6] (Gürcüce). Tiflis: Metsniereba. 1983. s. 157.
- ^ a b c საქართველოს საგარეო პოლიტიკა და დიპლომატია, ტ. I [Foreign policy and diplomacy of Georgia, Vol. I] (Gürcüce). Tiflis: Meridiani. 2009. ss. 470-475. ISBN 978-9941-0-1421-5.
- ^ The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, Imperial Ambassador at Constantinople, 1554–1562. Louisiana State University Press. 2005 [1927]. ss. 126-127. ISBN 0807130710.
- ^ Tardy (1971). "Rapports d'Antal Verancsics, ambassadeur du roi de Hongrie à Stamboul sur la Géorgie (1553–1557, 1567–1568)" [Georgia in reports by Antal Verancsics, Ambassador of the king of Hungary to Istanbul]. Bedi Kartlisa. Revue de Kartvélologie (Fransızca). 27: 208-230.
- ^ Khorava (2001). "მოქვის ომოფორის დათარიღებისათვის" [For dating of the Mokvi omophorion]. saistorio dziebani (Gürcüce). 4: 111-119.
- ^ Дворянские роды Российской империи. Том 4: Князья Царства Грузинского [Noble families of the Russian Empire. Vol. 4: Princes of the Kingdom of Georgia] (Rusça). Vesti. 1993. ss. 46-47.