Meclis-i Mebûsan

Meclis-i Mebûsan
Osmanlı Devlet Arması
Tür
Tür
Tarih
Kuruluş23 Aralık 1876
23 Temmuz 1908
Dağılış14 Şubat 1878
11 Nisan 1920
ÖncekiDîvân-ı Hümâyun
SonrakiTürkiye Büyük Millet Meclisi
Yapı
Siyasi gruplar
İttihat ve Terakki Fırkası
Osmanlı Ahrar Fırkası
Taşnak
Felâh-ı Vatan Grubu
Seçimler
Son seçim
18 Aralık 1919
Toplantı yeri
Çifte Saraylar
İstanbul
Anayasa
Kânûn-ı Esâsî
24 Haziran 1910 tarihli Servet-i Fünun dergisinde Meclis-i Mebusan üyeleri bir arada.
4 Aralık 1919 tarihli Servet-i Fünun mecmuasında 1878 tarihli Meclis-i Mebusan çizimi

Meclis-i Mebûsan (Osmanlıca: مجلس مبعوثان) (Çağdaş Türkçe: Temsili Meclis), Osmanlı İmparatorluğu'nda, 23 Aralık 1876 tarihli anayasaya (Kânûn-ı Esâsî) göre kurulmuş ve Birinci Meşrutiyet ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde görev yapmış çift meclisli yasama organının alt organıdır. Seçilmiş parlamenterlerden oluşmakta ve padişah tarafından atanan (daha az sayıdaki) üst kamara üyelerinin oluşturduğu Seçkinler Meclisi (Meclis-i Âyan) ile birlikte, genel parlamentoyu (Meclis-i Umûmî) oluşturmaktaydı.[1][2][3]

Hakkında

[değiştir | kaynağı değiştir]

Parlamenterler Meclisi (Meclis-i Mebûsan), 7 dönemde faaliyet göstermiştir:

  • 31 Mart 1877'de çalışmalarına başlayan 1. Meclis-i Mebûsan üyeleri, geçici bir talimatla il, liva ve kazaların yönetim meclisi üyeleri arasından seçilmiş, İstanbul için ayrı bir seçim yapılmıştı. Bu parlamentoda 115 parlamenter vardı. 28 Haziran 1877'de çalışmalarını tamamlayarak dağıldı.[4][5]
  • Aynı seçim yöntemiyle oluşturulan 2. Meclis-i Mebûsan ilk kez 13 Aralık 1877'de toplandı. 93 Harbi'nin getirdiği sorunlar nedeniyle 14 Şubat 1878'de kapatıldı.[6]
  • II. Abdülhamid döneminin sonunda, 23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla aynı yılın Kasım ve Aralık aylarında parlamenter seçimi yapıldı. Ahrar Fırkası (Özgürlükçüler Partisi) ve İttihat ve Terakki Cemiyeti (Birlik ve İlerleme Partisi)’nin katıldığı seçimlerde, İttihat ve Terakki Cemiyeti çoğunluğu sağladı[1] ve 4 Aralık 1908’de 3. Meclis-i Mebûsan açıldı. Bu parlamento, 31 Mart Vakası ve II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesi sonrasında Mayıs 1909’da Anayasa üzerinde değişiklikler yaparak padişahın ve Seçkinler Meclisi'nin yetkilerini daralttı, kendi yetkilerini artırdı.[7] 1911’de tek bir parlamenteri ilgilendiren, ancak politik yankıları yüksek olan bir ara seçim gerçekleştirildi.[8]
  • 18 Ocak 1912’de padişah parlamentoyu dağıttı ve yapılan seçimlerden sonra, 18 Nisan 1912’de 4. Meclis-i Mebûsan toplandı. Bu parlamento, 5 Ağustos 1912’de Ahmed Muhtar Paşa’nın önerisi ile feshedildi.[1] Birinci Balkan Savaşı nedeniyle seçime gidilemedi ve sıkıyönetim ilan edildi.[9] İttihat ve Terakki, 23 Ocak 1913’teki Bâb-ı Âli Baskını ile iktidarı ele geçirdi.[10]
  • Bu şartlarda tek parti düzeninde 1914’te seçime gidildi ve 5. Meclis-i Mebûsan üyeliklerinin tamamını İttihat ve Terakki elde etti. Bu parlamento I. Dünya Savaşı boyunca bu haliyle faaliyetlerde bulundu.[11]
  • Mondros Mütarekesi sonrasında 21 Aralık 1918’de Padişah Vahdettin tarafından, yeni seçimler yapılmak üzere parlamento feshedildi.[1] Yapılan seçimler sonunda Son Meclis-i Mebûsan ilk toplantısını 12 Ocak 1920’de yaptı. 16 Mart 1920’de İstanbul'un İşgali üzerine, parlamento, işgal güçlerinin baskısıyla anayasaya aykırı olarak 11 Nisan 1920'de resmen kapatıldı.[12]
  • Meclis-i Mebûsan'ın kapatılması üzerine 23 Nisan 1920’de Ankara'da Büyük Millet Meclisi faaliyetlerine başladı ve fiilen ülkeyi yönetti.[13]

Meclis-i Mebûsan başkanları listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
№ Fotoğraf Reis Göreve Başlama Görevden Ayrılma Not
I. Meşrutiyet
1 Ahmed Vefik Paşa
(1823–1891)		 18 Mart 1877 30 Ekim 1877 Meclis-i Âyan üyeliğine atandı.[14]
2 Hasan Fehmi Paşa
(1836-1910)		 1 Kasım 1877 14 Şubat 1878 II. Abdülhamid, 14 Şubat 1878 tarihinde Meclis-i Mebusan'ı süresiz tatil etmiştir.[6]
II. Meşrutiyet
3 Ahmed Rıza Bey
(1858-1930)		 17 Aralık 1908 14 Mayıs 1912 Meclis-i Âyan üyeliğine atandı.[15]
4 Halil Bey
(1874-1948)		 15 Mayıs 1912 24 Ekim 1915 Hariciye Nazırlığı'na atandı.[16]
5 Adil Bey
(1869-1935)		 25 Ekim 1915 15 Eylül 1919 Malta adasına sürüldü.[17]
6 Reşat Hikmet Bey
(1876-1920)		 31 Ocak 1920 28 Şubat 1920 Dönem içinde hayatını kaybetti.[18]
7 Celalettin Arif Bey
(1875-1928)		 4 Mart 1920 18 Mart 1920 İtilaf Devletleri 16 Mart 1920'de İstanbul’u resmen işgal ettiler.[19] Meclis 18 Mart'ta son kez toplandı.[12]

Meclis-i Mebûsan dönemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

18 Mart 1877'de yeni kurulan Meclis-i Mebûsan için mebus seçimleri yapıldı. Seçimlerin yapıldığı sırada siyasi bir fırka faaliyeti mevcut olmadığından mebuslar meclise bireysel temsil usulüyle girdi. İlk parlamento 69 üyesi Müslüman, 46 üyesi gayrimüslim olmak üzere toplam 115 mebustan oluşmaktaydı.[20] Bu arada seçilen mebus sayısı seçilmesi istenene oranla daha azdı. Zira iç işlerinde bağımsız durumda olan Tunus, Mısır, Romanya, Sırbistan, Karadağ, Sisam, Umman ve Necid bölgelerinden Meclis‟e hiç mebus gönderilmedi. Padişahın özel olarak önem verdiği Mısır dahi Meclis-i Mebûsan‟ın açılışına sadece tebrik telgrafı göndermekle yetindi.[21]

Bu meclis, Türk tarihinde halk oylarıyla seçilen ilk meclis olma niteliği taşımaktadır. Toplanan bu meclis "Milel-i Müttehide-i Osmaniye" (birleşik Osmanlı milletleri) olarak tanımlandı.[21] Meclisteki mebuslar, 19 Mart - 28 Haziran 1877 tarihleri arasında görev yaptı.[1][20]

Dönem Tarih Üye sayısı
Meclis-i Mebûsan 1. Dönem 19 Mart 1877 - 28 Haziran 1877 115
Meclis-i Mebûsan 2. Dönem 13 Aralık 1877 - 14 Şubat 1878 96
Kapalı (14 Şubat 1878 - 17 Aralık 1908)
Meclis-i Mebûsan 3. Dönem 17 Aralık 1908 - 18 Ocak 1912 288
Meclis-i Mebûsan 4. Dönem 18 Nisan 1912 - 5 Ağustos 1912 276
Meclis-i Mebûsan 5. Dönem 14 Mayıs 1914 - 21 Aralık 1918 281
Meclis-i Mebûsan 6. Dönem 12 Ocak 1920 - 18 Mart 1920 160

Kanuni Esasi'deki Meclis-i Mebûsan ile ilgili kararlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Madde 65.- Heyeti Mebusanın mıktarı âzası tebaai Osmaniyeden her ellibin nüfus zükûrda bir nefer olmak itibarıyla tertip olunur.

Madde 66.- Emri intihap reyi hafi kaidesi üzerine müessestir. Sureti icrası kanunu mahsus ile tâyin olunacaktır.

Madde 67.- Heyeti Mebusan âzalıgıle ile hükûmet memuriyeti bir zat uhdesinde içtima edemez. Fakat vükelâdan intihap olunanların âzalığı mücazdırvesair memurinden biri mebusluğa intihap olunur ise kabul edip etmemek yedi ihtiyarındadır. Fakat kabul ettiği halde memuriyetinden infisal eder.

Madde 68.- Heyeti Mebusan için azalığa intihabı caiz olmıyanlar şunlardır: Evvelâ tebai devleti aliyeden olmıyan saniyen nizamı mahsusu mucibince muvakkaten hizmeti ecnebiye imtiyazını haiz olan salisen Türkçe bilmiyen rabian otuz yaşını ikmal etmiyen hamisen hini intihabta bir kimsenin hizmetkârlığında bulunan sadisen iflâs ile mahkûm olup da iadei itibar etmemiş olan sabian sui ahval ile müştehir olan saminen mahcuriyetine hüküm lâhik olup da fekki hacir edilmeyen tasian hukuku medeniyeden sakıt olmuş olan aşiren tabiiyeti ecnebiye iddiasında bulunan kimselerdir. Bunlar mebus olamaz. Dört seneden sonra icra olunacak intihaplarda mebus olmak için Türkçe okumak ve mümkün mertebe yazmak dahi şart olacaktır.

Madde 69.- Mebusan intihabı umumisi dört senede bir kerre icra olunur ve her mebusun müddeti memuriyeti dört seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir.

Madde 70.- Mebusların intihabı umumisine heyetin mebdei içtimaı olan teşrini saniden lâakal dört mah mukaddem başlanılır.

Madde 71.- Heyeti Mebusan âzasının her biri kendini intihap eden dairenin ayrıca vekili olmayup umum osmanlıların vekili hükmündedir.

Madde 72.- Müntehipler intihap edecekleri mebusları mensup oldukları dairei vilâyet ahalisinden intihap etmeğe mecburdur.

Madde 73.- Ba iradei seniye Heyeti Mebusan feshile dağıtıldığı halde nihayet altı ayda müçtemi olmak üzere umum mebusanın müceddeden intihabına başlanılacaktır.

Madde 74.- Heyeti Mebusan âzasından biri vefat eder veya esbabı hacriyei meşruadan birine duçar olur veya bir uzun müddette meclise devam etmez veyahut istifa eder veya mahkûmiyet veya kabulü memuriyet cihetile âzalıktan sakıt olursa yerine nihayet gelecek içtimaa yetişmek üzere usulü veçhile diğeri tâyin olunur.

Madde 75.- Münhal olan mebusluk makamlarına intihap olunacak âzanın memuriyeti gelecek intihabı umumî zamanına kadardır.

Madde 76.- Mebuslardan her birine beher sene içtimaı içün hazineden yirmibin kuruş verilecek ve şehriye beşbin kuruş maaş itibarile memurinî mülkiye nizamına tevfikan azimet ve avdet harcırahı ita kılınacaktır.

Madde 77.- Heyeti Mebusan riyasetine heyet tarafından ekseriyetle üç ve ikinci ve üçüncü riyasetlere üçer neferki ceman dokuz zat intihap olunarak huzuru şahaneye arzile bunlardan birisi riyasete ve ikisi reis vekâletlerine ba iradei seniye tercih ve memuriyetleri icra kılınır.

Madde 78.- Heyeti Mebusanın müzakeratı alenidir. Fakat bir maddei mühimmeden dolayı müzakeratı hafi tutulmak vükelâ canibinden veyahut Heyeti Mebusanın âzasından onbeş zat tarafından teklif olundukta heyetin içtima ettiği mahal âzanın maadasından tahliye edilerek teklifin red veya kabulü için ekseriyeti arâya müracaat edilir.

Madde 79.- Heyeti Mebusanın müddeti içtimaiyesinde âzadan hiç biri heyet tarafından ithama sebebi kâfi bulunduğuna ekseriyetle karar verilmedikçe veyahut bir cünha veya cinayet icra eder iken veya icrayı müteakip tutulmadıkça tevkif ve muhakeme olunamaz.

Madde 80.- Heyeti Mebusan kendüye havale olunacak kavanin lâyihalarını müzakere ile bunlardan umuru maliyeye ve Kanunu Esasiye taalûk eder maddeleri red veya kabul veyahut tâdil eder ve mesarifi umumiye muvazene kanununda gösterildiği veçhile heyeti mebusanda tafsilâtile tetkik olunduktan sonra mıktarına vükelâ ile birlikte karar verilür ve buna karşılık olacak varidatın keyfiyet ve kemmiyeti ve sureti tevzi ve tedariki kezalik vükelâ ile birlikte tâyin edilir.[22]

Mebusan Marşı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mehmet Zati Bey (Arca) tarafından bestelenmiş olan marş, Meclis-i Mebûsan'ın 1909'da tekrar açılışında çalınarak kaydedilmiştir. Marşın sözleri hem 1908'de gerçekleşen Jön Türk Devrimi liderleri Resneli Niyazi Bey ve Enver Paşa ile Birinci Meşrutiyet'in ilân edilmesinde önemli rol oynayan Midhat Paşa'yı över.[23]

Söz

[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı Türkçesi
Osmanlılar bu gün oldu muzaffer,
Fethetti yeniden vatanı asker,
Açtı mebûslara yolu süngüler,
Yaşasın Niyâzi, yaşasın Enver!
Gökyüzünde şühedânın hayâli,
Alkışlıyor sanki ruhi Kemali
Ah, ölmeden görmeliydi bu hali,
Kıymetli, muhterem vatanperver
Al bayraklar bulutları sarıyor,
Şenliğimiz asumana varıyor,
Mazlumlara, zalimler yalvarıyor,
Hey Allah'ım bu nasıl ruzi mahşer?
Uyan Midhat, uyan geldi zamanın,
Tutsun dünyâları şöhret ve şânın,
Sen bulun önünde şu Mebusân'ın,
Artık yaşa evlâdınla beraber.
Günümüz Türkçesi
Osmanlılar bu gün kazandı,
Yurdu yeniden ele geçirdi er,
Milletvekillerine yolu açtı süngüler,
Yaşasın Niyâzi, yaşasın Enver!
Gökyüzünde şehitlerin düşü,
Alkışlıyor sanki ruhi Kemal'i,
Ah, ölmeden görmeliydi bu durumu,
Değerli, saygıdeğer yurtsever
Al bayraklar bulutları sarıyor,
Şenliğimiz gökyüzüne varıyor
Ezilenlere, Acımasızlar yalvarıyor,
Hey Tanrı'm bu nasıl azık kıyamet?
Uyan Midhat, uyan geldi vaktin,
Tutsun elleri ün ile gösterişin,
Sen bulun önünde şu Mebusân'ın,
Artık yaşa çocuğunla beraber.

Müzik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mebusan Marşı
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Meclisin açılış töreni, Dolmabahçe Sarayı, 1876
    Meclisin açılış töreni, Dolmabahçe Sarayı, 1876
  • Meclisin Çırağan Sarayındaki toplantı salonu, 1877
    Meclisin Çırağan Sarayındaki toplantı salonu, 1877
  • Meclisin açılışı, 1876
    Meclisin açılışı, 1876

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e "MECLİS-i MEB'ÛSAN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  2. ^ Yılmaz Kızıltan (2006). "I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusanı". DergiPark. s. 14. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  3. ^ Selda Kılıç (1 Nisan 2011). "1876 Meclis-i Mebusanı ve Seçim Hazırlıkları". DergiPark. s. 2. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  4. ^ Selda Kılıç (1 Nisan 2011). "1876 Meclis-i Mebusanı ve Seçim Hazırlıkları". DergiPark. s. 11. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  5. ^ Yılmaz Kızıltan (2006). "I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusanı". DergiPark. s. 17. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  6. ^ a b Ahmet Ali Gazel (7 Aralık 2021). "Türk Parlamentolarının Yasama Dönemi Sıra Numaralarında Yaşanan Kesintiler ve Meclis'te Yaşanan Yasama Dönemi Tartışmaları". DergiPark. s. 3. 6 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  7. ^ İrem Karakoç (2006). "1876 TARİHLİ KANUN-İ ESASİ'DE YÜRÜTME ORGANI". DergiPark. s. 30. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  8. ^ Olgun, Kenan (2012). "Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda Ara Seçimler (1908-1912 Dönemi)". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 28 (82): 1-24. ISSN 1011-727X. 7 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. İttihat ve Terakki ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası arasındaki ilk ciddi siyasi mücadele 11 Aralık 1911 tarihinde İstanbul'da yapılan ara seçimlerde yaşanmıştır. 
  9. ^ "Balkan Savaşları'nın İzmir'e yansımaları: 1912-1913". kaynakca.hacettepe.edu.tr. 5 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  10. ^ Özipek, Berat (25 Ocak 2013). "Bab-ı Ali Baskını". gazetea24.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013. 
  11. ^ "Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi" (PDF). tbmm. 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2013. 
  12. ^ a b Fahir Armaoğlu. "İngiliz Belgelerinde (I) İstanbul'un İşgali (16 Mart 1920)". Türk Tarih Kurumu. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  13. ^ "TÜRK PARLAMENTO TARİHİ" (PDF). TBMM KÜTÜPHANESİ. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  14. ^ Türkiye Büyük Millet Meclîsi Vakfı Yayınları No : 15 Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I. ve II. Meş-rutiyet II. Cilt Ayan Ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri Prof. Dr. İhsan Güneş Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu sayfa 8
  15. ^ "Ahmed Rıza Bey (1858/1859-1930)". Atatürk Ansiklopedisi. 15 Mart 2021. 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. Mebusan seçimlerine katılmayan Ahmed Rıza Bey, Sultan Mehmet Reşat tarafından 23 Ocak 1912’de Ayan Meclisi üyeliğine atanmış; ancak hem kendisini padişahın pek tutmamasından hem de İttihat ve Terakki’nin artık kendisine yeterince öncelik vermemesinden dolayı beklediği Ayan reisliği gerçekleşmemişti. 
  16. ^ Mahmut Akpınar (2015). "Osmanlı Hariciye Nazırları (1836-1922)". DergiPark. s. 5. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  17. ^ "İttihat ve Terakki dönemine ışık tutan belgeler Devlet Arşivleri'nde". TRT Haber. 7 Mayıs 2019. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. I. Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizler tarafından tutuklandı. Malta’ya sürgüne gönderilen Hacı Adil Arda, 1922’de Türkiye’ye döndü. 
  18. ^ Türkiye Büyük Millet Meclîsi Vakfı Yayınları No : 15 Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I. ve II. Meşrutiyet II. Cilt Ayan Ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri Prof. Dr. İhsan Güneş Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu sayfa 207-208
  19. ^ Farajova, Turan (16 Mart 1920). "İstanbul'un İşgali (18 Kasım 1918-16 Mart 1920)". İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ a b Sina AKŞİN (1970). Birinci Meşrutiyet Meclis-i Mebusanı. 25. DergiPark. s. 3. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 
  21. ^ a b YAZICI, Sibel (2018). Osmanlı Meclis-İ Mebusanı Ve Faaliyetleri (1914-1918) (PDF) (Tez). Afyon Kocatepe Üniversitesi. ss. 24-25. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 
  22. ^ "1876 Kânûn-ı Esâsî | Anayasa Mahkemesi". www.anayasa.gov.tr. 17 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023. 
  23. ^ Bey, Ali Cevat (1985). İkinci meşrutiyetin ilânı ve otuzbir mart hâdisesi: ii. Abdülhamid'in son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Beyin fezleke'si. Türk Tarih Kurumu. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]