Proto-Moğollar ya da Ön-Moğollar, Cengiz Han'ın Moğol kabilelerini tek çatı altında birleştirmeden önceki Kitan, Siyenpi, Şivey, Juan-Juan gibi Orta Asya'da yaşayan, Moğolların atası kavimler olarak tanımlanır.[1] Arkeolojik bulgulara göre milattan önceye kadar uzanan bir tarihe sahip olan Proto-Moğol kabileleri milattan sonra 13. yüzyılda artık Moğol adını benimsemişlerdir. Büyük Hun Devleti'nin yıkılması ile bölgede çıkan güç boşluğunu bu topluluklar doldurmuş ve Orta Asya'da büyük rol oynamışlardır.[2]
Ural-Altay dil ailesine mensup olduğu düşünülen Proto-Moğolların konuştuğu dil için, yazılı kaynak eksikliğinden dolayı kesin bir şey söylemek zor ama o döneme en yakın yazılmış olan Bugut ve Huis Tolgoy yazıtlarının bize bu konuda az da olsa ışık tuttuğu söylenebilir.[3]
Proto-Moğollar aslında çok daha eski ama sağlıklı tarih verebilmek için milattan sonra başlattım. (Aşağıda bulunan tüm topluluklar bağımsız değildir, başka devletlerin himayesinde yaşamını sürdürmüş olanları da vardır)[4][5]
| İsim | Hüküm Sürdüğü Yıllar | Başkent |
|---|---|---|
| Siyenpiler | 93-234 | Orda
Hangay Dağları |
| Batı Qin | 385-431 | Yongshicheng (385-386)
Wanchuan (386-388, 400, 410–412) Jincheng (388-395) Xicheng (395-400) Dujianshan (409-410) Tanjiao (412) Fuhan (412-429) Dinglian (429-430) Nan'an (430-431) |
| Yan | 337-409 | Jicheng (337-341)
Longcheng (341-350) Jicheng (350-357) Yecheng (357-370) Chang'an (385-386) Zhangzi (386-394) Zhongshan (386-397) Longcheng (397-409) |
| Tuyuhun | 284-672 | Fuqi |
| Güney Liang | 397–414 | Lianchuan (397-399)
Ledu (399, 402–406, 410–414) Xiping (399-402) Guzang (406-410) |
| Kuzey Wei | 386–535 | Shengle (386-398)
Pingcheng (398-493) Luoyang (493-534) Chang'an (534-535) |
| Doğu Wei | 534–550 | Shengle (386-398)
Pingcheng (398-493) Luoyang (493-534) Chang'an (534-535) |
| Batı Wei | 535–557 | Chang'an |
| Kuzey Zhou | 557–581 | Chang'an |
| Cücen Kağanlığı | 330–555 | Mumo |
| Liao Hanedanı | 907-1125 | Shangjing |
| Dongdan (Liao Hanedanlığı himayesinde) | 926-936 | - |
| Kuzey Liao | 1122-1123 | - |
| Karahıtaylar | 1124-1221 | Balasagun |
| Doğu Liao | 1211–1220 | - |
