Sıcaklığa bağlı cinsiyet belirleme

Bazı sürüngenler cinsiyeti belirlemek için kuluçka sıcaklıklarını kullanır. Bazı türlerde bu durum, aşırı yüksek veya düşük sıcaklıklardaki yumurtaların erkek, orta sıcaklıklardaki yumurtaların ise dişi olması şeklinde gerçekleşir.
Bir nil timsahı (resimde). Timsahların tamamında TSD gözlendiği biliniyor.[1] Tüm timsahlar yavrularının cinsiyetini yuvanın sıcaklığına göre belirler.

Sıcaklığa bağlı cinsiyet belirleme (İngilizce: Temperature-dependent sex determination; TSD), embriyonik/larval gelişim sırasında yaşanan sıcaklıkların yavruların cinsiyetini belirlediği bir çevresel cinsiyet belirleme türüdür.[2] Sadece sürüngenlerde ve teleost balıklarda görülür.[3][4][5][6] TSD, omurgalılar arasında yaygın olan kromozomal cinsiyet belirleme sistemlerinden farklıdır. En çok çalışılan çevresel cinsiyet belirleme (ESD) türüdür. Yoğunluk, pH ve çevresel arka plan rengi gibi diğer bazı koşulların da cinsiyet oranını değiştirdiği gözlemlenmiştir, bu da ilgili mekanizmalara bağlı olarak sıcaklığa bağlı cinsiyet belirleme veya sıcaklığa bağlı cinsiyet farklılaşması olarak sınıflandırılabilir.[7] Cinsiyet belirleyici mekanizmalar olarak, TSD ve genetik cinsiyet belirleme (GSD) eşdeğer bir şekilde değerlendirilmelidir;[8] bu da, sıcaklık değişimiyle cinsiyet oranındaki değişiklikler ekolojik ve evrimsel olarak ilgili olduğundan, doğada gelişim sırasında yaşanan sıcaklık yerine aşırı sıcaklıklara maruz bırakıldığında TSD'ye sahip olduğu iddia edilen balık türlerinin durumunun yeniden gözden geçirilmesine yol açabilir, çünkü sıcaklık değişimiyle cinsiyet oranındaki değişiklikler ekolojik ve evrimsel olarak ilgilidir.[7]

TSD birçok sürüngen ve balık türünde gözlemlenmiş olsa da, cinsiyetler arasındaki genetik farklılıklar ve TSD'nin moleküler mekanizmaları belirlenmemiştir.[7] Kortizol aracılı yolak ve epigenetik düzenleyici yolağın TSD'de rol oynayan potansiyel mekanizmalar olduğu düşünülmektedir.[7][9]

Yumurtalar, embriyonik gelişimin orta üçte biri sırasında inkübe edildikleri sıcaklıktan etkilenir.[10] Bu kritik inkübasyon dönemi, termosensitif dönem (TSP) olarak bilinir.[11] TSD'li kaplumbağaların gonadlarındaki cinsiyet farklılaşmasının histolojik kronolojisini çözen birkaç yazar sayesinde cinsiyet bağlılığının spesifik zamanı bilinmektedir.[10]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Sıcaklığa Bağlı Cinsiyet Belirlenmesi Nedir? Sıcaklık, Cinsiyeti Nasıl Belirler?". Evrim Ağacı. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2022. 
  2. ^ Ido Pen (2010). "Climate-driven population divergence in sex-determining systems". Nature. 468 (7322): 436-439. doi:10.1038/nature09512. PMID 20981009. 
  3. ^ "The adaptive significance of temperature-dependent sex determination in a reptile". Nature. 451 (7178): 566-568. 2008. doi:10.1038/nature06519. PMID 18204437. 
  4. ^ Bachtrog (1 Temmuz 2014). "Sex determination: why so many ways of doing it?". PLOS Biology. 12 (7): e1001899. doi:10.1371/journal.pbio.1001899. ISSN 1545-7885. PMC 4077654 $2. PMID 24983465. 
  5. ^ Tree of Sex Consortium (1 Ocak 2014). "Tree of Sex: a database of sexual systems". Scientific Data. 1: 140015. doi:10.1038/sdata.2014.15. PMC 4322564 $2. PMID 25977773. 
  6. ^ Ospina-Alvarez (30 Temmuz 2008). "Temperature-dependent sex determination in fish revisited: prevalence, a single sex ratio response pattern, and possible effects of climate change". PLOS ONE. 3 (7): e2837. doi:10.1371/journal.pone.0002837. ISSN 1932-6203. PMC 2481392 $2. PMID 18665231. 
  7. ^ a b c d Shen (15 Nisan 2014). "Molecular players involved in temperature-dependent sex determination and sex differentiation in Teleost fish". Genetics Selection Evolution. 46: 26. doi:10.1186/1297-9686-46-26. ISSN 1297-9686. PMC 4108122 $2. PMID 24735220. 
  8. ^ Grossen (1 Ocak 2011). "Temperature-dependent turnovers in sex-determination mechanisms: a quantitative model". Evolution; International Journal of Organic Evolution. 65 (1): 64-78. doi:10.1111/j.1558-5646.2010.01098.x. ISSN 1558-5646. PMID 20722730. 15 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2022. 
  9. ^ "Epigenetics of sex determination and gonadogenesis". Developmental Dynamics. 242 (4): 360-370. 1 Nisan 2013. doi:10.1002/dvdy.23924. ISSN 1097-0177. PMID 23335256.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ a b Wibbels (1991). "Chronology and morphology of temperature dependent sex determination". The Journal of Experimental Zoology. 260 (3): 371-381. doi:10.1002/jez.1402600311. PMID 1744617. 
  11. ^ Delmas (2008). "A mechanistic model of temperature-dependent sex determination in a chelonian: the European pond turtle". Functional Ecology. 22: 84-93. doi:10.1111/j.1365-2435.2007.01349.x.