Sentientizm
 | Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. (Şubat 2021) |
Sentientizm, ahlaki düşüncenin duyarlılığa dayandığı etik bir felsefedir.[1] Sıklıkla hayvan hakları felsefesiyle ilişkilendirilir ve son zamanlarda türcülüğe bir alternatif olarak ve farklı bireylerin ahlaki değerini belirleyen diğer yöntemlere tartışılmıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahlaki bir ölçüt olarak sentientizm, filozof Jeremy Bentham'ın 1780'de An Introduction to the Principles of Morals and Legislation adlı kitabından 1975'te Peter Singer gibi çağdaş filozoflara kadar, etik düşüncede uzun bir tarihe sahiptir.[2] Andrew Linzey, türcülükle paralel olarak, sentientizm terimini 1980'de ortaya attığını iddia ediyor.[1] Terimin ilk kaydedilen kullanımı 1991 yılında Richard D. Ryder tarafından yapılmıştır.[3]
Felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hümanizm ve duyarlılık ile ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sentientizm, düşünceyi, insan olmayan hayvanların yanı sıra herhangi bir potansiyel yapay veya yabancı hissedebilen varlığa genişletirken, hümanizmin bir uzantısı veya onun yerini alan bir kavram olarak görülebilir. Hümanizmde olduğu gibi, doğaüstü inançlar, eleştirel, kanıta dayalı düşünme lehine reddedilir.[3][4] Sentientizme göre, acı çekme veya olumlu duygu deneyimleme yeteneği, bir varlığa ahlaki değer verip vermediğimizi belirlemelidir.
Yazar Jamie Woodhouse, sentientizm ile duyarlılık arasında bir ayrım yapıyor: her ikisi de duyarlılığa dayalı ahlaki düşüncedir, ancak sentientizm, seküler hümanizm gibi tüm alanlarda açıkça doğalcıdır, her türden doğaüstü inancı reddeder. Bu nedenle, Woodhouse'a göre, doğaüstü veya dini inançlara sahip olan biri sentientizme dayalı ahlaki düşünceye dikkat eder, bu nedenle bu kişi sentientizm merkeziyetçi olacak, ancak bir duyarlılıkçı olmayacaktır.[4]
Türcülük ve hayvancılıkla ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sentientizm, türlerin sınırlarını reddetmekten ziyade, ahlaki düşünceyi duyarlılığa ve potansiyel olarak duyarlılık derecelerine dayandırması bakımından türcülük karşıtlığından farklıdır. Sentientizm açıkça doğalcıdır. Ryder, her ikisi de etik hesaplarında duyarlı varlıkların deneyimlerine dayanan ağrıcılık ve faydacılık arasında bir ayrım yapar.
Woodhouse, tüm insanlar hayvan olduğu için sentientizmin, tüm duyarlı hayvanların ahlaki değerlendirmeyi gerektirdiği hayvancılığa uygun olduğunu iddia ediyor; ancak sentientizm, yapay veya yabancı varlıklar gibi duyarlı hayvan olmayan varlıklar varsa, o zaman onların da ahlaki değerlendirmeyi gerektireceğini ekler.[5]
Önemli Sentientistler
[değiştir | kaynağı değiştir]Duygusal olarak tanımlayan veya sentientizmi birincil ahlaki kriter olarak destekleyen önemli bilim adamları arasında Diana Fleischman, Peter Singer, Richard D. Ryder ve George Kilisesi bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
- ^ a b Linzey (1998). "Sentientis m". Encyclopedia of Animal Rights and Animal Welfare: 311. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;singer1975isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Ryder (1991). "Souls and Sentientism". Between the Species. 7 (1): Article 3. doi:10.15368/bts.1991v7n1.1.
- ^ a b "Humanism needs an upgrade". Areo. 7 Ekim 2018. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2018.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;woodhouse20181102isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
Daha fazlası için
[değiştir | kaynağı değiştir]- "The Darwin Day Lecture 2018". Humanists UK. 28 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Toward a Transpersonal Ecology: Developing New Foundations for Environmentalism. SUNY Press. 1995. ss. 162, 183, 214. ISBN 9780791427750.
- Main Currents in Western Environmental Thought. Indiana University Press. 2002. s. 31. ISBN 0253340535.
- Rodogno (2010). "Sentientism, wellbeing, and environmentalism". Journal of Applied Philosophy. 27 (1): 84. doi:10.1111/j.1468-5930.2009.00475.x. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- Ingensiep (1997). "Personalism, Sentientism, Biocentrism" (PDF). Theory in Biosciences (116): 169.
- A Companion to Environmental Philosophy (Sentientism chapter - Gary Varner). John Wiley & Sons. 2008. ISBN 978-0470751657.
- Ryder (2016). "Response to Regan: Sentientism". Between the Species: A Journal of Ethics. 7 (2): 115-116. doi:10.15368/bts.1991v7n2.11. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
- Animal Liberation. Harper Collins. 2009. ISBN 978-0-06-171130-5.
- "Sophie the robot may have more human rights than you do". Patheos. 6 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2019.
- "Humanism Needs an Upgrade". www.jamiewoodhouse.com. 25 Eylül 2018. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2018.
- "Is Sentientism the Philosophy that Could Save the World?". Free Inquiry. Center for Inquiry. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2019.
- "From Human rights to sentient rights: the next generation of rights thinking". Open Global Rights. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2019.