Türkiye devlet protokolü

Türkiye Cumhuriyeti devlet protokolü, aşağıda başkanlık sistemli cumhuriyet ile yönetilen Türkiye'nin, Dışişleri Bakanlığı Protokol Müdürlüğünce düzenlenen, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan "Devlet Protokolü Listesi" bulunmaktadır.^[1]

Türkiye'de diğer ülkelerden farklı olarak Cumhurbaşkanı listede yer almıyor. Devletin başı olduğu için doğal olarak listenin başında olduğu varsayılıyor.

Türkiye Cumhuriyeti devlet protokolü tarihi

Tarihin en eski dönemlerinden beri devlet teşkilatı içerisinde belirli bir yer edinen devlet protokolü; ilk olarak Romalılar tarafından bir sanat formu olarak kabul edilerek devlet yönetiminde kullanılmaya başlanmış ve bu uygulama zamanla yayılıp genişleyerek devletler arası ilişkilerin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.^[2] Bu alandaki ilk resmi adım, Venedik'te ilk diplomasi okulunun açılmasıyla atılmıştır.^[3] Fransızlar ise diplomasi tarihinde protokol kurallarına büyük önem vererek bu alanda öncü bir rol oynamışlardır ve geniş anlamda dünyaya yayılması da büyük oranda Fransızlar sayesinde olmuştur.^[4] Osmanlı İmparatorluğu'nda ise diplomasi, Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul'da ilk daimi diplomatik temsilciliğin kurulmasıyla (1454) kurumsal bir kimlik kazanmıştır.^[5] Kanuni Sultan Süleyman döneminde ise (1563) protokol kuralları daha da geliştirilerek devletler arası ilişkilerde ağırlık kazanmıştır.^[6] Bu süreçler, diplomasinin evrensel bir sistem haline gelmesine önemli katkılar sağlamıştır.

Türkiye Cumhuriyeti'nde uygulanan protokol türleri

Türkiye Cumhuriyeti'nin yönetim sistemi içerisinde uluslararası protokol, diplomatik protokol, saray protokolü, devlet protokolü, siyasi protokol, askeri protokol, mülki protokol, kamusal protokol, adli protokol, akademik protokol, dini protokol, spor protokolü, sosyal protokol gibi çeşitli protokol türleri uygulanmaktadır.^[3] Ancak bunların en bilineni ve en yaygın kullanılanı "memur protokolü" olarak da bilinen devlet protokolüdür.

Protokolün istisna halleri

Hakim, Savcı, Müfettiş

Devlet hiyerarşisi içerisinde yer alan ve belirli görevleri ifa eden bazı görevliler, toplum düzeninin sağlanması ve adaletin tesis edilmesi açısından her zaman ön planda tutulur. Bu görevliler, bağımsız ve tarafsız çalışma prensibiyle hareket eden, devletin hukuk sisteminin temel taşlarını oluşturan, hiçbir kişi veya kurumdan etkilememesi gereken kişilerdir. Özellikle hakimler, savcılar ve müfettişler gibi yetkililer, yargı süreçlerinde adaleti sağlamak, hukukun üstünlüğünü korumak ve kamu düzenini denetlemek gibi kritik sorumluluklar üstlenirler. Hakimler, davalara tarafsız bir şekilde bakarak hukuki kararlar verirken; savcılar, suçların soruşturulması ve kovuşturulması aşamalarında etkin rol oynar. Müfettişler ise devlet kurumlarının işleyişini denetleyerek şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerinin uygulanmasını sağlar. Bu görevlilerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı, toplumun devlete olan güvenini korumak ve hukukun üstünlüğünü güvence altına almak açısından büyük önem taşır. Bu nedenle, bu tür yetkililerin görevlerini etkin bir şekilde yerine getirebilmeleri için gerekli yasal ve kurumsal güvenceler sağlanır. Bu nedenle protokol listelerinde yer almasalar dahi bulundukları ortamlarda hakim ve savcılar en büyük idari amirin eşiti, müfettişler ise yine idari sisteme dahil oldukları için en büyük idari amirin hemen altında yer alıyormuşçasına muamele görürler.

Şehit Yakınları ve Gaziler

Gaziler ve şehit yakınları da toplumun en saygı duyulan ve önemsenen kesimlerinden birini oluşturur. Gaziler, vatan savunması uğruna canlarını ortaya koymuş, fedakarlıklarıyla milletin bağımsızlığını ve güvenliğini sağlamış kişilerdir. Şehit yakınları ise, sevdiklerini vatan uğruna kaybetmenin derin acısını taşıyan, ancak bu kaybın ulvi anlamını her zaman yüreklerinde hisseden kişilerdir. Bu nedenle, gaziler ve şehit yakınları, toplumun her kesiminde büyük bir saygı ve minnetle karşılanır. Resmi törenlerde, anma etkinliklerinde veya devlet protokolünde, gaziler ve şehit yakınları en üst sıralarda yer alır ve kendilerine özel bir ilgi gösterilir. Bu durum, onların vatan için yaptıkları fedakarlıkların bir teşekkürü ve toplumun onlara olan borcunun bir ifadesidir. Bulundukları ortamlarda üst düzey bir saygı görür ve protokol kuralları çerçevesinde adeta bir üst amir gibi muamele edilir. Bu saygı, sadece geçmişteki fedakarlıkları nedeniyle değil, aynı zamanda toplumun birlik ve beraberliğini pekiştiren, milli bilinci canlı tutan bu kişilere duyulan minnetin bir yansımasıdır.

Önemli Kişilerin Yetişmesinde Önemli Katkısı Bulunan Eğitimciler

Eğitim sisteminin temel taşlarını oluşturan ve toplumun geleceğini şekillendiren öğretmenler ile üniversitelerde görev yapan öğretim üyeleri, hem bireysel başarıları hem de yetiştirdikleri önemli kişilerle topluma yaptıkları katkılar nedeniyle büyük bir saygı görürler. Özellikle bazı öğretmenler, tarihe geçmiş başarılara imza atmış veya bilim, sanat, siyaset gibi alanlarda öne çıkan isimlerin yetişmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Bu nedenle, söz konusu önemli kişilerin yetişmesine katkı sağlamış öğretmenler ve öğretim üyeleri, ilgili kişinin de aynı ortamda bulunması koşuluyla bulundukları ortamlarda protokol kuralları çerçevesinde üst düzey bir saygıyla karşılanırlar. Bu durum, toplumun eğitime ve bilgiye verdiği değerin bir yansımasıdır ve eğitimcilerin toplumsal statüsünün ne kadar yüksek olduğunu gösterir. Bu saygı, sadece bireysel başarıları nedeniyle değil, aynı zamanda eğitimcilerin toplumun geleceğine yaptıkları paha biçilmez katkıların bir sonucudur.

Protokolde Bulunanların Eşi, Annesi ve Babası

Protokolde yer alan kişilerin eşleri, anneleri ve babaları da resmi törenler ve etkinliklerde özel bir saygı ve ilgi görür. Bu durum, protokol kurallarının yalnızca görevdeki kişilere değil, onların ailelerine de önem verdiğini gösterir. Özellikle devlet adamları, üst düzey yetkililer veya toplumda öne çıkan şahsiyetlerin eşleri, anneleri ve babaları, resmi davetlerde ve törenlerde protokol listelerinde uygun bir şekilde yer alır. Hatta devlet adamlarının eşi ile birlikte görünmesi, protokolün gereklerinden biridir. Bu durum, toplumun değer verdiği kişilerin ailelerine de aynı saygıyı göstermesinin bir yansımasıdır.

Recep Tayyip Erdoğan
Cumhurbaşkanı
28 Ağustos 2014'ten beri

Türkiye Cumhuriyeti merkez teşkilatı protokolü listesi

1. Cumhurbaşkanı
2. TBMM Başkanı
3. Cumhurbaşkanı Yardımcısı
4. TBMM'de en çok üyeye sahip partinin grup başkanı
5. Ana muhalefet partisi lideri
6. Anayasa Mahkemesi Başkanı
7. Yargıtay Birinci Başkanı
8. Danıştay Başkanı
9. Sayıştay Başkanı
10. Bakanlar (bakanlık adlarının alfabetik sırası ile)
11. TBMM Başkanvekilleri
12. Yükseköğretim Kurulu Başkanı
13. Genelkurmay Başkanı
14. Kuvvet Komutanları
15. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanı
16. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı
17. TBMM Genel Sekreteri
18. Devlet Denetleme Kurulu Başkanı
19. İletişim Başkanı
20. Devlet Arşivleri Başkanı
21. Strateji ve Bütçe Başkanı
22. Millî Saraylar İdaresi Başkanı
23. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
24. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı
25. Hakimler ve Savcılar Kurulu Başkanvekili
26. Orgeneraller/Oramiraller
27. TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin Genel Başkanları
28. TBMM Katip üyeleri ve idare amirleri
29. TBMM'de temsil edilen siyasi partilerin Genel Başkanları
30. TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin Grup Başkanları ve Grup Başkanvekilleri
31. TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin Genel Başkan Yardımcıları
32. TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin Genel Sekreterleri
33. TBMM üyeleri
34. Türkiye Barolar Birliği Başkanı
35. Danıştay Başsavcısı
36. Anayasa Mahkemesi Başkanvekilleri
37. Anayasa Mahkemesi üyeleri
38. Yargıtay Birinci Başkanvekilleri
39. Danıştay Başkanvekilleri
40. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekili
41. Yüksek Hakem Kurulu Başkanı
42. Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri
43. Millî İstihbarat Teşkilatı Başkanı
44. Savunma Sanayi Başkanı
45. Diyanet İşleri Başkanı
46. TBMM Genel Sekreteri
47. Cumhurbaşkanlığı Ofis Başkanları
48. Bakan yardımcıları
49. Kamu Denetçiliği Kurumu Başdenetçisi
50. Ankara Valisi
51. Ankara'daki üniversitelerin Rektörleri
52. Ankara Garnizon Komutanı
53. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı
54. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulu Başkanvekilleri
55. Yükseköğretim Kurulu üyeleri
56. Korgeneraller/Koramiraller
57. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı
58. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Başkanı
59. Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı
60. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı
61. Rekabet Kurumu Başkanı
62. Özelleştirme İdaresi Başkanı
63. Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı
64. TBMM Genel Sekreter Yardımcıları
65. Tümgeneraller/Tümamiraller
66. Yargıtay Daire Başkanları ve üyeleri
67. Danıştay Daire Başkanları ve üyeleri
68. Sayıştay Daire Başkanları ve üyeleri
69. Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu Başkanı
70. TÜBİTAK Başkanı
71. Ankara'daki üniversitelerin Rektör Yardımcıları
72. Yüksek Seçim Kurulu üyeleri
73. Devlet Denetleme Kurulu üyeleri
74. Kamu Denetçiliği Kurumu Denetçileri
75. Tuğgeneraller/Tuğamiraller
76. Yükseköğretim Kurulu Genel Sekreteri
77. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı
78. Anadolu Ajansı Genel Müdürü
79. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürü
80. Meteoroloji Genel Müdürü
81. Vakıflar Genel Müdürü
82. Tapu ve Kadastro Genel Müdürü
83. Bakanlık Genel Müdürleri
84. Ankara'daki üniversitelerin fakültelerinin Dekanları ve Yardımcıları
85. Ankara'daki kamu kuruluşu niteliğindeki Meslek Kuruluşları Başkanları
86. Sivil ve askerî Dernek Başkanları

Başkent (merkez) protokol listesi

Devletin yönetim kademesinin Başkent Ankara'da bulunması nedeniyle Ankara ilinin protokol listesi, diğer illerden farklıdır. Ankara Valiliği tarafından yayınlanan Ankara ili protokol listesi şu şekildedir:^[7]

1. TBMM Başkanı
2. TSK Genelkurmay Başkanı
3. Ana Muhalefet Partisi Başkanı
4. Eski Cumhurbaşkanları
5. Anayasa Mahkemesi Başkanı
6. Yargıtay Birinci Başkanı
7. Danıştay Başkanı
8. Bakanlar Kurulu Üyeleri
9. Türk Silahlı Kuvvetleri Kuvvet Komutanları
10. Orgeneraller ve Oramiraller
11. YÖK Başkanı
12. TBMM Başkan Vekilleri
13. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Başkanları
14. TBMM Kâtip Üyeleri ve İdare Amirleri
15. TBMM’de Temsil Edilen Siyasi Partilerin Genel Başkanları
16. TBMM Siyasi Partiler Grup Başkanları Ve Başkan Vekilleri
17. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Başkan Yardımcıları
18. TBMM’de Grubu Bulunan Siyasi Partilerin Genel Sekreterleri
19. TBMM üyeleri
20. Sayıştay Başkanı
21. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Türkiye Barolar Birliği Başkanı
22. Danıştay Başsavcısı
23. Anayasa Mahkemesi Başkan Vekili
24. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı
25. Anayasa Mahkemesi Üyeleri
26. Yargıtay Birinci Başkan Vekilleri
27. Danıştay Başkan Vekilleri
28. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Başkan Vekili
29. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Vekili
30. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı
31. Yüksek Hakem Kurulu Başkanı
32. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri
33. TBMM Genel Sekreteri
34. Başbakanlık Müsteşarı
35. Bakan Yardımcıları
36. Devlet Denetleme Kurulu Başkanı
37. Kamu Baş denetçisi
38. Ankara Valisi
39. Yükseköğretim Kurulu Üyeleri
40. Ankara’daki Üniversitelerin Rektörleri
41. Ankara Garnizon Komutanı
42. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı
43. Korgeneraller/Koramiraller
44. MGK Genel Sekreteri/Bakanlık Müsteşarları/AB Genel Sekreteri/Başbakanlığa ve Bakanlıklara Bağlı Müsteşarlar/Emniyet Genel Müdürü(Vali)
45. Atatürk, Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı
46. Radyo Ve Televizyon Üst Kurulu Başkanı
47. Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı
48. Merkez Bankası Başkanı
49. Rekabet Kurumu Başkanı
50. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanı
51. Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı
52. Diyanet İşleri Başkanı
53. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreter Yardımcıları
54. TBMM Genel Sekreter Yardımcıları
55. Tümgeneraller/Tümamiraller
56. Başbakanlık ve Bakanlıklar Müsteşar Yardımcıları
57. Yargıtay Daire Başkanları ve Üyeler
58. Danıştay Daire Başkanları ve Üyeler
59. Sayıştay Daire Başkanları Ve Üyeler
60. Devlet Personel Başkanı
61. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı
62. TÜBİTAK Başkanı
63. Ankara’daki Üniversitelerin Rektör Yardımcıları
64. Yüksek Seçim Kurulu Üyeleri
65. Merkezde Görevli Türk Büyükelçileri
66. Merkezde Görevli Valiler
67. Devlet Denetleme Kurulu Üyeleri
68. Kamu Denetçiliği Kurumu Denetçileri
69. Tuğgeneraller/Tuğamiraller
70. YÖK Genel Sekreteri
71. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı
72. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürü
73. Anadolu Ajansı Genel Müdürü
74. TRT Genel Müdürü
75. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürü
76. Vakıflar Genel Müdürü
77. Tapu ve Kadastro Genel Müdürü
78. Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Genel Müdürü
79. Başbakanlık ve Bakanlıklar Genel Müdürleri
80. Ankara’daki Fakültelerin Dekanları, Yardımcıları
81. Ankara’daki Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları Başkanları
82. Sivil ve Askeri Dernek Başkanları

Taşra (il, ilçe) protokol listesi

Taşra Protokol listesini belirleyen “Ulusal ve Resmi Bayramlar ile Mahalli Kurtuluş Günleri, Atatürk Günleri ve Tarihi Günlerde Yapılacak Tören ve Kutlamalar Yönetmeliği”nin yürürlüğe konulması; Bakanlar Kurulunca 16/4/2012 tarihinde kararlaştırılmıştır.^[8]

1. Mahallin en büyük mülki idare amiri (ilde Vali, ilçede Kaymakam)
2. TBMM üyeleri
3. Mahallin en büyük komutanı, general ve amiraller, garnizon komutanı
4. Büyükşehir belediye başkanı, bakan yardımcısı, il belediye başkanı
5. Cumhuriyet başsavcısı, adli yargı adalet komisyonu başkanı, bölge adliye ve bölge idare mahkemesi başkanları, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısı, idare ve vergi mahkemeleri başkanları, üniversite rektörleri, baro başkanı,
6. Vali yardımcıları, kaymakamlar, il jandarma komutanı, il emniyet müdürü, il genel meclisi başkanı ile ilçe belediye başkanları
7. Rektör yardımcıları, fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokul müdürleri
8. Genel ve özel bütçeli kuruluşların üst yöneticileri
9. Valilikçe belirlenecek sayıda, garnizon komutanınca tespit edilecek silahlı kuvvetler mensupları
10. Hakimler, savcılar, noter odası başkanı
11. İktidar partisi, ana muhalefet partisi ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan diğer partilerin (alfabetik sıraya göre) il başkanları
12. Dekan yardımcıları, enstitü ve yüksekokul müdür yardımcıları
13. Resmî Gazetedeki Bakanlar Kurulu listesindeki sıraya göre bakanlıkların bölge ve il teşkilatındaki amir, başkan ve müdürleri, il millî eğitim müdürlüğünce belirlenecek ilköğretim ve ortaöğretim okul müdürleri
14. Kamu bankalarının müdürleri, KİT ve TRT üst yöneticileri
15. Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunmayan siyasi partilerin il başkanları (alfabetik sıraya göre)
16. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri
17. O yerdeki mesleki kuruluşlar ve en fazla üyeye sahip basın kuruluşunun temsilcileri
18. Özel banka müdürleri
19. Kamu yararına çalışan dernek başkanları

Bakanlıklar bazında protokol uygulamaları

Türkiye Cumhuriyeti bünyesinde bulunan her bakanlığın genel çerçevesi aynı olmak koşuluyla kendine özgü merkez, il ve ilçe protokol uygulaması bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• Türkiye'de siyaset
• Türk siyasetinde kadınların yeri
• TBMM Komisyonu

Notlar

1. Generaller ve amiraller içinde orgeneral/oramiral varsa (görev, izni vesaire maksatla geçici olarak o bölgede bulunma hali dahil) TBMM üyelerinden önce yer alırlar.
2. Korgeneral/koramiral, tümgeneral/tümamiral, tuğgeneral/tuğamiraller tebrikata bir bütün olarak bölünmeden girerler.
3. Bu liste Devlet protokolüne ilişkin esaslar belirleninceye kadar uygulanır.
4. İlçe, bucak, kasaba ve köylerde tebrikata giriş sırası ildeki sıraya göre saptanır.

Literatür

• Anderson, M. S. (1993). The Rise of Modern Diplomacy 1450–1919. London: Longman.
• Berridge, G. R. (2005). Diplomacy: Theory and Practice. Palgrave Macmillan.
• İnalcık, H. (1973). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600. London: Weidenfeld & Nicolson.
• Nicolson, H. (1954). The Evolution of Diplomatic Method. London: Constable.
• Ortaylı, İ. (2006). Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek. İstanbul: Timaş Yayınları.

Kaynakça

1. Başkent Protokolü Öndegelim Listesi, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, 8 Mayıs 2008, 7 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Temmuz 2009 
2. Anderson, 1993
3. ^ Berridge, 2005
4. Nicolson, 1954
5. İnalcık, 1973
6. Ortaylı, 2006
7. "Ankara İli Protokol Listesi" (PDF). Ankara Valiliği. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
8. "ULUSAL VE RESMİ BAYRAMLAR İLE MAHALLİ KURTULUŞ GÜNLERİ, ATATÜRK GÜNLERİ VE TARİHİ GÜNLERDE YAPILACAK TÖREN VE KUTLAMALAR YÖNETMELİĞİ". Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)