Türkiye hükûmeti
 | |
| Formasyon | 29 Ekim 1923 |
|---|---|
| Kuruluş belgesi | Türkiye Cumhuriyeti Anayasası |
| Bölgesi | Türkiye |
| Yasama organı | |
| Meclis | Parlamento |
| Konum | Türkiye Büyük Millet Meclisi |
| Yönetim birimi | |
| Yönetici | Cumhurbaşkanı |
| Ana merkez | Cumhurbaşkanlığı Sarayı |
| Ana organ | Kabine |
| Birim | 18 |
| Adli birim | |
| Mahkeme | Yargıtay |
| Makale serilerinden |
| Türkiye'de siyaset |
|---|
|
Türkiye Hükûmeti, Türkiye'nin ulusal hükûmetidir. Başkanlık temsilî demokrasisi altında üniter bir devlet ve çok partili bir sistem içinde Anayasal bir cumhuriyet olarak yönetilir. Hükûmet terimi, toplu kurumlar kümesi (yürütme, yasama ve yargı organları) veya özellikle Kabine (yürütme) anlamına gelebilir.
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyet tam olarak Türkiye veya resmî olarak Türkiye Cumhuriyeti olarak adlandırılır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda başka bir isim geçmez ve para üzerinde, antlaşmalarda ve taraf olduğu hukuk davalarında bu isim geçer. "Türkiye Hükûmeti" veya "Türk Hükûmeti" terimleri, resmî belgelerde genellikle yerel kuruluşlardan farklı olarak ulusal hükûmeti temsil etmek için kullanılır. Hükûmetin merkezi ülkenin başkenti Ankara'da olduğundan, "Ankara" genellikle merkezi hükûmet için bir mecaz olarak kullanılır.
Anayasa
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre, Türkiye'nin hükûmet sistemi kuvvetler ayrılığına dayanmaktadır. Anayasa, yasama yetkisinin Türkiye Büyük Millet Meclisine ait olduğunu (m. 7[1]), yürütme yetkisinin Türkiye cumhurbaşkanı tarafından yürütüldüğünü (m. 8[1]) ve yargı yetkisinin bağımsız ve tarafsız kişilerce kullanıldığını belirtmektedir. Mahkemeler (m. 9[1]) parlamento seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin her beş yılda bir yapılacağı da belirtilmiştir (m. 77[1]). Parlamento, milletvekilleri tarafından hazırlanan yasa tekliflerini kabul eder (m. 88[1]) cumhurbaşkanı, parlamento tarafından kabul edilen yasaları yayımlar (m. 89[1]). Cumhurbaşkanı, kanunun bazı hükümlerini veto edebilir ve yeniden görüşülmesi için meclise geri gönderebilir, ancak meclis çoğunluğu kanunun veya kanun hükümlerinin yeniden değerlendirilmesini reddederse cumhurbaşkanının onayına gerek yoktur (m. 89). Cumhurbaşkanı, kanunların tamamının veya bazı hükümlerinin şekil ve içerik olarak Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir (md. 104/7).
Yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yasama organı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yasama yetkisi, 600 üyeli tek kamaralı bir parlamentoya (Türkiye Büyük Millet Meclisi) verilmiştir. Üyeler, D'Hondt sistemine göre beş yıllık bir süre için seçilirler. On sekiz yaşını doldurmuş her vatandaş milletvekili olabilir. Büyük Millet Meclisi üyeleri, devlet dairelerinde ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunların bağlı kuruluşlarında görev alamazlar.
Milletvekilleri bir siyasi parti adına veya bağımsız parlamenter olarak meclise seçildikleri ilin delegesi olarak girebilirler. Bir yasayı değiştirmek için basit çoğunluk ve anayasayı değiştirmek için üçte iki çoğunluk gerekir. Kanun teklifleri herhangi bir milletvekili tarafından sunulabilir.[2]
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun yapmak, değiştirmek ve yürürlükten kaldırmak; bütçe kanun tekliflerini ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; savaş ilan etmeye karar vermek; milletlerarası anlaşmaların onaylanmasını onaylamak, Türkiye Büyük Millet Meclisinin beşte üç çoğunluğu ile af ve af ilan etmeye karar vermek; ve anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yapmaktır.
Yürütme organı
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk hükûmetindeki yürütme yetkisi, gücün genellikle kabine üyelerine ve diğer yetkililere devredildiği Türkiye cumhurbaşkanına aittir.
Cumhurbaşkanı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Anayasanın III. Kısmı uyarınca yürütme organı, cumhurbaşkanı ve cumhurbaşkanının yetkilerinin devredildiği kişilerden oluşur. Cumhurbaşkanı, hem devletin hem de hükûmetin başı ve aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Cumhurbaşkanı, anayasaya göre "Anayasanın uygulanmasını sağlamak" ve "Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını sağlamak" zorundadır.
Cumhurbaşkanı, parlamento tarafından kabul edilen yasaları imzalayarak yasalaştırabilir veya veto edebilir ve parlamentodaki basit çoğunluk vetoyu geçersiz kılmak için oy kullanmadıkça yasalaşmasını engelleyebilir. Cumhurbaşkanının onayı ile kanunlar T.C. Resmî Gazete'de yayımlanır ve kanunda belirli bir yürürlük tarihi öngörülmedikçe bu yayınla yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı ayrıca, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yayınlayarak yasaları yürürlüğe koyma yetkisine de sahiptir. Ancak, normlar hiyerarşisinde TBMM tarafından çıkarılan kanunlar, aynı konuda Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine üstün gelmektedir. Ayrıca, temel ve kişilik hak veya ödevler ile siyasi hak veya ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle düzenlenemez.[2]
Kabine, bakanlıklar ve kurumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yasaların günlük olarak uygulanması ve idaresi, ulusal ve uluslararası ilişkilerin belirli alanlarıyla ilgilenmek üzere çeşitli yürütme bakanlıklarının elindedir. Türkiye Kabinesi, cumhurbaşkanı ve kabine bakanlarından oluşur. Yasama organının yürütme organından ayrılması kapsamında, kabine üyeleri bakanlıkları süresince milletvekili olamazlar.
Bakanlıklara ek olarak, bir dizi personel kuruluşu başkanlıklar, kurullar ve ofisler olarak aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır:
Bunlara ek olarak, Türkiye Hükûmeti'ne bağlı olarak BOTAŞ, Elektrik Üretim Anonim Şirketi, İller Bankası, İstanbul Altın Borsası, Türk Eximbank, Türkiye Elektrik Dağıtım, Türkiye Elektrik İletim A.Ş., Türkiye Kalkınma Bankası, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Türkiye Taşkömürü Kurumu ve Ziraat Bankası gibi çeşitli Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) de bulunmaktadır.
Yargı organı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi, anayasanın yargı bölümünde adı geçen yüksek mahkemelerdir. Mahkemeler medeni hukuk çerçevesinde çalışır.
Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygun olup olmadığını denetler. 2005 yılından bu yana, çeşitli uluslararası insan hakları sözleşmelerinde yer alan yasal ilkeler de değerlendirilmiştir. Devlet kurumları, iktidar partileri ve muhalefetin mahkemeye doğrudan erişimi vardır. Vatandaşlar, devam eden bir davada belirli bir yasanın iddia edilen anayasaya aykırılığını da savunabilirler.
Parlamento tarafından onaylanan uluslararası anlaşmalar, hiyerarşik olarak kanunlar ve tüzüklerle aynı etkiye sahiptir. Ancak, temel hak ve özgürlükleri içeren uluslararası anlaşma hükümleri, yerel kanun ve tüzüklerin üzerindedir.[2]
Kadastro mahkemeleri, ticaret mahkemeleri, tüketici mahkemeleri, fikri ve sınai mülkiyet mahkemeleri, iş mahkemeleri gibi hukuk mahkemelerinin yetkileri kapsamındaki belirli hukuk alanlarına yönelik ihtisas mahkemeleri de bulunmaktadır. Bazı uyuşmazlıklarda Spor Tahkim Kurulu ve Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu gibi mahkemeye başvurmadan önce yarı-yasal yetkilerin kullanılması gerekmektedir.[2]
Seçimler ve oy sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
18 yaşını doldurmuş tüm Türk vatandaşları seçimlerde oy kullanma ve referandumlara katılma hakkına sahiptir. 1930'da yerel seçimlerde Türk kadınları oy hakkını elde etti.[5] Dört yıl sonra, tüm Türkiye seçimlerinde genel oy hakkı uygulandı.[5] Türkiye 1950'den beri çok partili bir demokrasidir.
Her bir seçim türü için kullanılan seçim sistemlerinin kısa bir özeti aşağıdaki gibidir:
- Cumhurbaşkanlığı seçimleri: En iyi iki adayın ilk seçimden iki hafta sonra ikinci bir seçime katıldığı iki turlu bir sistem, hiçbir adayın halk oylamasının en az %50 +1'ini kazanmaması gerekir.
- Parlamento seçimleri: Nüfuslarına bağlı olarak farklı sayıda milletvekili seçen 87 seçim bölgesinden 600 milletvekilinin Büyük Millet Meclisine seçilmesi için parti listesi nispi temsil sistemi olan D'Hondt sistemi.
- Yerel seçimler: Büyükşehir ve İlçe belediye başkanları, Belediye ve il meclis üyeleri, mahalle başkanları ve onların köy meclisleri, her belediyede kazanan adayın salt çoğunlukla seçildiği bir önceki görevden önce sistemi ile seçilir.
Yerel yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]Anayasa yerel yönetimleri belediyeler, il özel idareleri ve köyler olarak saymaktadır. Şehirlerin yönetimi, yetki devri ilkesine dayanmaktadır.[6] Yerel yönetimlerin düzenleyici ve bütçesel özerkliği anayasada güvence altına alınmıştır.[1]
Vali, ilde hükûmeti temsil eder ve aynı zamanda il özel idaresinin baş ve yürütme organıdır. Valiler, il yürütme kurulunun başkanı olarak görev yapar.
Finans
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vergilendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Vergilerin çoğu merkezi hükûmet tarafından alınır. Ancak bazı özel vergiler belediyeler tarafından alınmaktadır. Türkiye'de vergilendirme sistemi Vergi Usul Kanunu ile düzenlenmektedir. Tahakkuk esasları ile birlikte hakları, yükleri, görevlerin ifasını düzenler. Bu Kanun, tüm vergi kanunlarının usul ve resmi hükümlerinden oluşmaktadır. Usul Kanunu'nun beş ana bölümü vardır: vergilendirme, vergi mükellefi vergileri, değerleme, ceza hükümleri, vergi davaları.[7]
Bütçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Bütçe belgesi, genellikle, 1 Ocak'tan başlayarak ve takip eden yılın 31 Aralık'ında sona eren, bir sonraki mali yıl için fon seviyelerini öneren başkanın parlamentoya sunduğu teklifle başlar. Devletin ve kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT'ler) dışındaki kamu kuruluşlarının harcamaları, yıllık merkezi yönetim bütçeleri ile belirlenmektedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası". www.mevzuat.gov.tr. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. 18 Ekim 1982. 23 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2022.
- ^ a b c d "Legal systems in Turkey: overview". Practical Law (İngilizce). 3 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2021.
- ^ Başkan Erdoğan: Sağlık Endüstrileri Başkanlığı kuruyoruz | Video, erişim tarihi: 11 Ekim 2024
- ^ a b Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, s.48,59,250
- ^ "CoR - Turkey". portal.cor.europa.eu. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2022.
- ^ "Turkish Taxation System" (PDF). 3 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2022.
 Türkiye konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| | |||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi | ||||||||||
| Toplum |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||
