Vedat Tek

Vedat Tek
Kişisel bilgiler
Doğum1873
İstanbul
Ölüm1942
İstanbul
EvlilikFirdevs Hanım (Dino)
Çalışma ve başarıları
Çalıştığı şehirAnkara, İstanbul
Mimarlık tarzıUlusal mimari
Ünlü yapıtlarıBüyük Postane, Ankara Palas, Haydarpaşa İskelesi
Cemil Topuzlu Köşkü
Moda İskelesi
Tayyare Şehitleri Anıtı
II. TBMM Meclis binası
Kastamonu Hükûmet Konağı
Ödül(leri)Legion d'Honneur; Mecidi nişanı
Osmaniye Nişanı, Sanayi madalyası
Büyük Postane, İstanbul
Tayyare Şehitleri Anıtı
Haydarpaşa İskelesi
II. TBMM binası, 1981 yılından beri müze olarak kullanılır.
Mimar Vedat Tek'in İstanbul'daki kendi tasarladığı evi. Valikonağı Caddesi, Nişantaşı'nda bulunmaktadır.
Sütlüce Mezbahası

Mehmet Vedat Tek (1873, İstanbul - 1942, İstanbul), Türk bir mimardı. 20. yüzyılın başlarındaki çalışmalarıyla tanınmakta ve Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın Mimar Kemalettin Bey ile birlikte en önde gelen iki isminden biridir.

Türkiye’nin formel eğitim görmüş ilk Türk mimarı olarak tanınır.[1] Sirkeci'deki Büyük Postane'den Ankara'da İkinci Meclis binası ve Ankara Palas'a; Kastamonu Hükûmet Konağı’ndan Haydarpaşa Vapur İskelesi’ne kadar Osmanlı’nın son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarının pek çok önemli yapısına imza atmıştır. Sanayi Nefise Mektebi'nin ilk Türk hocalarından biridir. Şair ve bestekâr Leyla Saz Hanım’ın oğlu, eski bakan İsmail Hakkı Arar'ın dayısıdır.

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ailesi ve öğrenim hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1873 yılında İstanbul'da “Sırrı Paşazade Mehmet Vedad” olarak dünyaya geldi. Annesi, şair ve bestekâr Leyla Saz Hanım, babası Trabzon, Diyarbakır, Adana ve Bağdat valiliği yapan ünlü vezir Giritli Sırrı Paşa'dır. Üç kardeşinden, Yusuf Razi (Bel) Paris'te inşaat mühendisliği okumuş, İstanbul Şehreminliği, "Posta Telgraf Nazırlığı" ve "Nafia Nazırlığı" yapmıştır. Piyanist olan kızkardeşi Nezihe (Beler), batı musikisi besteleri yapmıştır. Üçüncü kardeşi ise elektrik mühendisiydi.[1]

Vedat Bey, orta öğrenimini Mekteb-i Sultanî'de yaptıktan sonra eğitimine Fransa'da devam etti. Önce École Monge'u bitirdi; ardından Julian Akademisi'nde resim ve heykel kurslarına katıldı.[2] Bir süre École Centrale'da mühendislik derslerini izledikten sonra Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nun sınavına girdi. 300 kişi arasından 9. olarak, 1893 yılında, ünlü mimar Moyaux'un atölyesinde mimarlık eğitimine başladı.[3] Mimarlık eğitimini tamamladıktan sonra ünlü ve geleneksel Roma Ödülü bursuna başvurmak istedi. Fransız olmadığı için kabul edilmediği yarışmaya, katılmak için 1895'te Fransa Devlet Başkanı'nın özel izni ile katılabildi ve çalışması Légion d'honneur Nişanı ile ödüllendirildi; bir yıl Roma'da öğrenim gördü.[3][4]

Meslek hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1897'de Türkiye'ye döndü. Sirkeci'de bir yazıhane açtı;Mimar Kemalettin Bey ile birlikte Türk mimarisine yeni bir milli kimlik kazandırma çabalarına girişti. O güne kadar mimarlık hizmeti yerli gayri-müslüm azınlık ile İtalyan ve Fransızların elinde olduğundan, bir Türk’ün mimarlık bürosu açması toplumda hayretle karşılanmıştı.[1] Vedat Bey, Türklerin mimarlık mesleğini beceremeyeceği koşullanmasını yok etmek için özel bir çaba harcadı.

Serbest mimarlığı sürdürürken 1899'da İstanbul Şehremaneti mimarlığına getirildi, Cemil Topuzlu Paşa'nın şehreminliği süresince “Heyet-i Fenniye Reisi” olarak çalıştı. Ertesi yıl Sanayi-i Nefise Mektebi'nde mimarlık tarihi dersleri verdi.[4]

1900 yılında Musa Kazım Bey'in kızı Firdevs (Dino) Hanım ile evlenen Vedat Bey, bu evlilikten dört çocuk (Nihat Vedat Tek, Selime Yekta Işıtan, Saadet Ejder, Belkıs) sahibi olmuştur.[5]

O yıllarda II. Abdülhamit'in 25. tahta çıkma yıldönümü dolayısıyla imparatorlukta büyük bir yapım faaliyeti başlamıştı.[2] Bu kapsamda Zeynep Hanım Konağı’nın “Darü’l Hayr” olarak yeniden düzenlenmesi işi Vedat Bey’e verildi. Yapılacak okula, 93 Harbi’nde şehit düşen askerlerin çocukları alınacak ve bir sanat sahibi olmaları sağlanacaktı. Vedat Bey, konağın dönüşümünü gerçekleştirdi.

Darü’l Hayr’ın düzenlenmesinin ardından geçmişte babasının da valilik yaptığı Kastamonu’da Hükümet Konağı’nı tasarladı. Bu yapı, Mimar Vedad'ın "milli mimari" olarak adlandırılan üslubun özellikleri atfedilebilecek ilk yapısıdır.[2]

Posta Telgraf Nezareti mimarlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gerek Darü'l Hayr kurulması için gösterdiği çabalar, gerekse Kastamonu Hükümet Konağı için gerçekleştirdiği proje sayesinde gözde bir mimar haline geldi ve 1905'te Posta Telgraf Nezareti mimarlığı görevine getirildi. Postane-i Amire'nin yapım işi kendisine verildi. 1905-1909 arasında inşası süren bu bina, hayatının en önemli projesi idi.[3] Kendisine "Legion d'Honneur"; "Mecidi" ve "Osmani" nişanları ve "Sanayi madalyası" kazandırdı.[3] Postane binasına bağlı olarak Hubyar Mescidi’ni inşa etti.

Postane inşaatı devam ederken Sultanahmet'te “Defter-i Hakani” (Tapu ve Kadostro Müdürlüğü) binasının yapım işi de kendisine verildi.

Meşrutiyetin İlanı üzerine harap durumdaki Meclis-i Mebusan binasının yenilenmesi ile görevlendirildi. Mimar Fossati tarafından eski Darülfünun için yapılmış olan bu yapıyı da büyük bir başarı ile yeniledi.

Saray başmimarlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ertesi sene Sultan Abdülhamit tahttan indirilmiş; Mehmet Reşat’ın sultan olmuştu. Yeni sultanın tahta geçtiği gün Mimar Vedat, Sermimar-ı Hassa (sarayın başmimarı) olarak görevlendirildi. Bu görevi boyunca yirmi adet sarayın bakım ve yenileme işleri ile ilgilendi. Vedat Bey, 1914'te istifa ederek ayrıldığı sermimarlık görevinin ardından yine saray yapıları ile ilgilenmek üzere Emalk-i Hakani mimarı (padişah binaları mimarı) olarak çalışmaya başladı.[5] Ancak ertesi sene Vahdettin'in tahta çıkması üzerine saltanat değişim kuralları gereği bu görevinden alındı.[5] Böylece altı yıl süren saray görevi son buldu.

Harbiye Nezareti başmimarlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı sırasında ise Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Harbiye Nezareti başmimarlığına atandı ve bu görevi üç yıl sürdürdü. O yıllarda Sirkeci’deki Mesadet Han'ı sultanın çocukları için yaptırdı; Haydarpaşa Vapur İskelesi’ni, Cemil Topuzlu Köşkü'nü, Moda İskelesi'ni, Fatih’teki Tayyare Şehitleri Anıtı’nı yaptı.

Cumhuriyetin ilk kamu yapıları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara’ya çağrıldı. Anıtsal bir yapı olan Cumhuriyet Halk Fırkası Mahfelini inşa etti (bu yapı sonraları ikinci T.B.M.M binası olarak kullanıldı); Atatürk için Gazi Köşkü’nü düzenledi. Sıhhiye Vekaleti için Ankara Palas planlarını hazırlarken bu işin Mimar Kemaleddin'e devredilmesi ve parasının ödenmemesi onun için bir hayal kırıklığı oldu.[2] Siparişlerinin elinden alınması üzerine tüm resmî görevlerinden ayrılarak Ankara’yı terk etti; İstanbul’a dönüp 1942’ye kadar serbest mimar olarak çalıştı.

Serbest mimarlık dönemi ve ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1925'te Sanayi-i Nefise Mektebi'ndeki ilk Türk öğretim görevlisi oldu; bir yandan da Yüksek Mühendis Mektebi'nde ders verdi. 1930’lu yıllarda çoğu Nişantaşı’nda olmak üzere pek çok apartman yaptı. Kendisi de Teşvikiye'de 1928'de kendisi için yaptırdığı apartmanda yaşadı.

Zaman zaman güncel mimarlık ve kent tasarımı sorunlarını konu edinen yazılar da yazdı.

Edirnekapı Şehitliği'nde yer alan mezarı.

1942 yılında İstanbul'da öldü. Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir.

Bazı eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Özkan, Süha (Kasım-Aralık 1973). "Mimar Vedat Tek (1873-1942)" (PDF). Arkitekt, 121-122. Ankara. 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).  Tarih değerini gözden geçirin: Tarih ve yıl parametreleri birlikte kullanılmamalı (yardım)
  2. ^ a b c d "Afife Batur, Bir Meşrutiyet Aydını: Mimar Vedad Tek, Voyvoda Caddesi Toplantısı 20 Mart 2002, Osmanlı Bankası Arşive ve Araştırma Merkezi, Erişim tarihi:22.09.2011". 25 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011. 
  3. ^ a b c d "Tarık Sipahi, Mimar Vedat Tek, Hürriyet Gazetesi, 16.09.1999". 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011. 
  4. ^ a b "Mimarlik Müzesi web sitesi, Mehmet Vedat Tek, Erişim tarihi:22.09.2011". 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011. 
  5. ^ a b c "Onur Karahan, Sabit Bey (Muradiye) Hanı'nın Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Haziran 2007". 20 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2011.