İsmail Hakkı Uzunçarşılı

İsmail Hakkı Uzunçarşılı
Doğum23 Ağustos 1888
Eyüp,, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm10 Ekim 1977 (89 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeriEdirnekapı Şehitliği
MilliyetTürk
EğitimMercan İdadisi, İstanbul
Mezun olduğu okul(lar)İstanbul Darülfünu Edebiyat bölümü.
MeslekAkademisyen, eğitimci, siyasetçi ve tarihçi.
EvlilikEmine Safiye Hanım[1]
Çocuk(lar)Ahmet Oktay ve Mehmet Ergun[1]
Ebeveyn(ler)Uzunçarşılı Mehmet Latif Efendi[1]
Ratibe Hanım[1]
Ödüller.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı ya da İsmail Hakkı Uzunçarşılıoğlu[2] (23 Ağustos 1888 – 10 Ekim 1977), Türk akademisyen, eğitimci, siyasetçi ve tarihçi. Yaptığı çalışmalarla Osmanlı tarihine önemli katkılarda bulunan isimlerden biri olarak kabul edilir.[3]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

23 Ağustos 1888'de Eyüp-Acıçeşme Sokağı, 8 numaralı evde doğdu.[1]

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, ilk eğitimini "Nişancı Mahalle Mektebi"'nde ve Eyüpte Bahriyede "Iplikhane Mektebi"nde gördü. Sonra açılan giriş imtihanından başarılı olarak "Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi"nde orat eğitimine başladı ama iki yıl sonra "Bayezid Merkez Rüştiyesi"ne geçti ve Ağustos 1904'te bu rüştiyeyi bitirip diplomasını aldı. Lise eğitimi için aynı yıl içinde "Mercan İdadisi"nde kaydoldu. Lise öğrenciliği İkinci Meşrutiyet'in ilan edildiği dönemde geçti. O zaman bu okul müdürü gazeteciliği ile isim yapmış Hüseyin Cahit Bey idi. Yerine müdür olarak tarihçi Ali Reşat Bey geçti. İsmail Hakkı, bu tarihçi Ali Reşat Bey'den gayet etkilenmiştir. 1909 yılında "Mercan Idadisi"nden mezun oldu. 1909'da İstanbul Darülfünun’un Edebiyat Bölümü'ne meccani burslu olarak kayıt olup 1912’de imtihanlarda başarılı olup yüksek eğitim diploması aldı.

Üniversite mezunu olan İsmail Hakkı, öğretmenlik tayini için Maarif Nezareti'ne müracaat etti ve aylık altı yüz kuruş maaşla Kütahya İdadisi tarih öğretmeni olarak Kütahya'ya gönderildi ve Kütahya İdadisi'nde sekiz sene öğretmenlik yaptı. Burada iken Kütahya şehri tarihi belgelerini toplayıp, Kütahya şehri tarihine dair bir kitap hazırladı ve bu kitap İstanbul'daki Maarif Vekâleti tarafından bastırıldı. Bu çalışmasından dolayı İsmail Hakki'ya Kütahya Vilayeti Meclis-i Umumisi tarafından "Kütahya Fahri Hemşehriliği" verildi. Lakin Milli Mücadele başladığı zaman okullar tatil oldu ve sınıflarda öğrenci kalmadı. İsmail Hakkı "Kuvayi Seyyari"de fahri hizmette bulundu. Aynı zamana Kütahya'daki milli direniş hakkında Ankara'ya raportörlük yaptı. Yunan Ordusu'nun Ankara'ya doğru ilerleyişi sırasında, 30 Temmuz 1921'de Kütahya, Yunan Ordusu tarafından işgal edildi. Bu nedenle İsmail Hakkı önce Eskişehir ve sonra da Ankara'ya geçti.

1921’de Ankara'daki Ulusal Hükûmet Maarif Vekaleti tarafından "Trabzon Sultanisi"ne tayin edildi. Bu göreve İnebolu üzerinden gitmekte iken Kastamonu'da çıkartılan yerel "Açık Söz" gazetesine yazdığı yazılarla yeni Kastamonu Valisi Rafet Canıtez'in ilgisini çekti ve onun Ankara merkezden isteği ile "Kastamonu İdadisi"nde tarih öğretmenliği görevine atandı. Eylül 1922'de Kütahya Sultanisi Müdürlüğü'ne atandı. Ama bu göreve başlamadan geçici olarak Balıkesir Mebusu Vehbi Bey tarafından Karesi (Balıkesir) Maarif Müdürlüğü'ne tayin oldu. Cumhuriyet'in ilanından sonra 1924'te "Karesı Maarif Müdürü" ve sonra "Balıkesir İlköğretim Müdürü" görevine atandı. Bu dönemde araştırma ve yayınlama ile de uğraşan İsmail Hakkı, "Karesi Lisesi Salnamesi", "Karesi Tarihçesi" ve "Karesi Meşahiri" adlı eserler hazırlayıp yayımlattı. Bu eserlerden dolayı Kütahya Vilayeti Meclis-i Umumi kararı ile "Vilayet Fahri Hemşehriliği" verildi.

1952te Ankara merkeze bağlı "Maarif Vekâleti Genel Müfettişi" yapıldı. İsmail Hakkı, teftiş için gittiği vilayet merkezlerinde vilayet arşivleri ve diğer tarihsel yapıtlar üzerine çalışmalarını sürdürdü. Özellikle "Kitabeler" adıyla hazırladığı iki ciltlik eser yayımlandı. Ayrıca bu araştırmalara dayanarak hazırladığı "Sivas Şehri" adlı kitabı Maarif Vekaleti tarafından bastırıldı.

14 Ocak 1926 tarihinde ilk defa  Balıkesir Milletvekili oldu. Balıkesir Milletvekilliği görevini 1950'ye kadar sürdürmüştür.

Meclis çalışmalarının yanı sıra 1932-1938 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde dersler verdi. Üniversite reformundan sonra, "Ordinaryüs Profesör" olarak Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak yer aldı.

Ayrıca Türk Tarih Kurumu’nda da görev yaptı. 1950’de Milletvekilliğinden ayrılarak yalnızca tarih çalışmalarına devam etti.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın Edirnekapı Şehitliği'nde bulunan kabri.

İlk çalışmalarını Kastamonu tarihi, Balıkesir tarihi, Kütahya Şehri (1932) gibi yerel tarih araştırmalarına ayırdı. Daha sonra Anadolu Beylikleri’ni inceleme konusu edindiyse de Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasal tarihine ve devlet örgütüne ilişkin kitaplarıyla tanındı. 89 yaşında arşivde çalışırken vefat etti. Edirnekapı Şehitliğine defnedildi.

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 19?: Kastamonu tarihi
Kastamonu Meşâhiri Ankara:Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Yayınları, 1990.
  • 1924: Balıkesir tarihi
Karesi Meşahiri (Balıkesir Meşhurları Balikesir:Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. 1999, ISBN 975-94473-2-0.
Karesi Vilâyeti Tarihçesi (haz. Abdülmecid Mutaf), Balıkesir:Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı; 2000, ISBN 975-94473-3-9.
  • 1929: Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malûmat
Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malûmat, Devlet Matbasi 1929
  • 1932: Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya Şehri
Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya Şehri, İstanbul:Maarif Matbaası 1932
  • 1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri
Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (? Baskı) ISBN 975-16-0044-8
  • 1942: Meşhur Rumeli Ayanları
Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa İstanbul:Türk Tarih Kurumu Yayınları; 1942
  • 1945: Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı
Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (3. Baskı) ISBN 975-16-0011-1.
  • 1965: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı
Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (1. Baskı) ISBN 975-16-0043-X
  • 19?: Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı
Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları VIII. Dizi 1988 (3. Baskı) ISBN 975-16-0042-1
  • 19?: Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapukulu Ocakları
Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapukulu Ocakları. Cilt 1. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1988 (. Baskı) ISBN 975-16-0057-X
Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları. Cilt 2. Cebeci, Topçu, Top Arabacıları, Humbaracı. Lağımcı Ocakları ve Kapukulu Süvarileri. Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 ( . Baskı) ISBN 975-16-0058-8
  • 19?: Osmanlı Devletinin Teşkilatına Medhal
Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal: Büyük Selçukîler, Anadolu Selçukîlerî, Anadolu Beylikleri, İlhânîler, Karakoyunlu ve Akkoyunlularla Memlûklerdeki Devlet Teşkilâtına Bir Bakış. Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (4. Baskı) ISBN 975-16-0040-5
  • 1972-1978: Osmanlı Tarihi IV. Cilt
Osmanlı Tarihi I. Cilt: Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında bir Mukaddime ile Osmanlı Devleti'nin Kuruluşundan İstanbul'un Fethine Kadar, Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (8. Baskı) ISBN 975-16-0011-1.
Osmanlı Tarihi II. Cilt: İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1998 (8. Baskı) ISBN 975-16-0012-X
Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (6. Baskı) ISBN 975-16-0013-8
Osmanlı Tarihi III. Cilt 2. Kısım: XVI. Yüzyıl Ortalarından XVI. Yüzyıl Sonuna Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1995 (6. Baskı) ISBN 975-16-0014-6
Osmanlı Tarihi IV. Cilt 1. Kısım:Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1995 (5. Baskı) ISBN 975-16-0015-4
Osmanlı Tarihi IV. Cilt 2. Kısım: XVIII. Yüzyıl Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (5. Baskı) ISBN 975-16-0016-2
  • 19?: Çandarlı Vezir Ailesi
Çandarlı Vezir Ailesi Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (1. Baskı) ISBN 975-16-0441-9
  • 19?: Midhad Paşa ve Yıldız Mahkemesi
Midhad Paşa ve Yıldız Mahkemesi Ankara:Türk Tarih Kurumu 2000 (2. Baskı) ISBN 975-16-1345-0
  • 19?: Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı : Hürriyet Kahramanı
Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı : Hürriyet Kahramanı İstanbul:Örgün Yayınevi 2003 ISBN 975-7651-25-7
  • 1972: Mekke-i Mükerreme Emîrleri
Mekke-i Mükerreme Emîrleri Ankara:Türk Tarih Kurumu 1984 (2. Baskı) ISBN
  • 19? : Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu: Fermanlar (İbrahim Kemal Baybura, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Ülkü Altındağ)
Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu: Fermanlar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1985 (2. Baskı)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e "Türk Parlamento Tarihi" (PDF). 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Kasım 2022. 
  2. ^ "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Temmuz 2022. 
  3. ^ İPŞİRLİ, Mehmet. TDV İslam Ansiklopedisi, "UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı" maddesi.