Şahdağ halkları

Hınalıqlılar (XX. yüzyılın başları)
Hınalıqlılar'ın çocukları

Şahdağ halkları veya Şahdağ ulusal etnik grubu veya Küçük Yediler (Azerice: Şahdağ xalqları), Azerbaycan'ın yerli nüfusu (aboriginal), etnik azınlıklarındandır.[1] Azerbaycan'ın millî serveti olarak görülmektedir.

Şahdağ ulusal etnik grubuna dahil olan etnoslar Kuba Rayonu'nun Buduk, Cek, Elik, Haput, Krız, Kınalık ve Yergüc köylerinin adlarına göre Buduklular,[2] Cekliler,[3][4] Elikliler, Haputlular,[5][6] Krızlılar, Kınalıklılar,[7][8] Yergüclüler[9][10] adlanıyorlar. Sayı itibarı ile az olsalar da, bu köylerin hepsinin nüfusu ayrı bir etnik gruptur.[11] Bu yedi etnosun merkezi yerleşim yerleri Şahdağ platosunda bulunuyor ve birbirine çok yakındır. Bu yedilinin her birinin kendine özgü has geleneği, kültürü, hatta ayrıca dili mevcuttur. Onlar mensup oldukları köyün dilinde konuşuyorlar.[12][13] Yani her köyün kendi dili var.[14]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yaşayan Şahdağlıların sayısı 45 bin kişiden fazladır.[15][16]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atalarının Kafkasya Albanları olduğu düşünülmektedir.[17][18]

Şahdağ halklarının etnografik özelliklerine bakınca, onların Azerbaycan'ın diğer halklarına, özellikle de Oğuz Türklerine[19] özgü pek benzer yanları sahip olmakla beraber, hem de lokal özelliklerini koruyup sakladıklarını da görmek mümkündür.

Cekliler, 1880[20]
Cekliler, 1880[21]

XIX yüzyılın 80'li yıllarına ait bir belgede bu azsaylı halkların sayısı şöyle gösteriliyor: buduqlular - 3805 kişi, qrızlılar - 8137 kişi, haputlular - 997 kişi, cekliler - 1277 kişi, hınalıqlılar - 5670 kişi.[22] Aynı belgede eliklilerin ve yergüclülerin sayısı gösterilmemiştir.

Uzun yıllar gidiş-gelişin zor olduğu mekanlarda yaşayan Şahdağlıların günümüze kadar kendi varlıklarını koruyup saklamalarının temel nedeni, başka uluslarla bütünleşmemiş olmalarıdır. Fakat buna rağmen, Şahdağ halkları hiç de Azerbaycan'da ve dünyada cereyan eden başlıca küresel olaylardan dışında kalmamış, ülkenin diğer halkları kadar bu olayların taraf olmuş ve sorunların çözümüne katkıda bulunmakla birlikte, bu sorunların yarattığı fesatlardan da kendi nasiplerini almışlardır.[23]

Şahdağlılar Birinci ve İkinci Dünya savaşlarında, ayrıca Karabağ Savaşı′nda yer almış, savaşın diğer katılımcıları gibi onlar da ağır kayıplara uğramış, vatanın özgürlüğü uğruna canlarını feda etmişlerdir. Özellikle, 1941-1945 yıllarında yaşanan Büyük Vatan Savaşı Şahdağ halklarının demografik gelişimine ciddi etkilemiştir. Öyle ki, özellikle Kuba - Kusar - Şabran bölgesinde 1941 yılının ekim ayında düzenlenen 223 saylı divizyonun yönetiminde savaşa yollanmış yüzlerce Şahdağlıların çok büyük çoğunluğu cepheden kendi öz yurtlarına dönmemiştir. Fakat onların savaşa katılımı konusunda yeterli bilgi toplamak çok zordur. Bunun temel nedeni şimdiye kadar bu alanda hiçbir temel araştırmanın yapılmamış olmasıdır. Özellikle de Şahdağlıların kendilerinin konuyu araştırmaması bu alanda gerçeklerin ortaya çıkmaması ile sonuçlanmış ve boşluklarla görülen bir düzlem yaratmıştır.[23]

Şahdağlıların demografik gelişimine en ciddi darbe ise Ermeniler tarafından vurulmuştur. Öyle ki, 1918 yılının ilkbaharında Ermeniler tarafından gerçekleştirilen soykırım sırasında Kuba Rayonu'nda Şahdağ halkları çok ciddi zarar görmüştür.[24][25][26]

Şahdağlılar bugün de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin sosyal-siyasal, ekonomik ve kültürel yaşamının tüm alanlarında mümkün olduğunca etkin olmaya çalışmaktadırlar.

Dilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet döneminde Şahdağlılar ve onların dilleri merkezi kentlerdeki akademisyenlerin, cumhuriyet aydınlarının dikkatini çekmiştir. Bu dönemin dilbilim literatüründe sıkça Hınalıq, Buduq, Qrız, Haput, Cek, Elik, Yergüc köylerinin her birinde bir bağımsız dilin var olduğundan bahsedilmiştir. Hatta N. Marr, N. Yakovlev, R. Şor, L. Zhirkov ve diğer uzmanlar dünya dillerini tasnif ederken Şahdağ dillerinin yedi dilden ibaret olduğunu göstermişlerdir.[27]

Dinleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Matsa yiyen cekli çocuklar.

VII. yüzyıla kadar Zerdüşt olmuşlardır.[28] Özellikle Cekliler ve Hınalıklılar′da bu dinin izleri şimdiye kadar kalmaktadır. Öyle ki, onların tarihi köyleri olan Cek ve Hınalık köylerinde şu anda da Ateşgah / Ateşgede vardır.

VII. yüzyıldan sonra İslamiyeti benimsemişlerdir. Azerbaycan'ın en eski camileri onların yaşadığı köylerdedir. Öyle ki, Hınalıq, Cek ve Qrız köylerindeki Ebu Müslim camileri VIII. yüzyılda dikilmiştir. Söylentilere göre bu camiler Abbasi hilafetinin kurucusu Abbas'ın ünlü komutanı Ebu Müslüm El Horasani tarafından yaklaşık VIII. yüzyılda dikilmiştir.[29] Muhtemeldir ki, aynı kumandan o dönemlerde Azerbaycan'ın hakimi olmuştur.

Ayrıca her köyde birçok dinî anıtlar vardır.

Küçük Yediler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Buduqlular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cekliler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Cekliler

Elikliler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Haputlular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Qrızlılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hınalıqlılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ketş halkı

Yergüclüler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Cavid. Azsaylı xalqların mədəni irsi qorunur. "Xalq Cəbhəsi" qəzeti. 12 yanvar 2011. səh. 10". 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  2. ^ "Будухцы. www.terra.su". 17 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  3. ^ "Большая Энциклопедия в 62 томах: Джеки". 27 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  4. ^ "Джеки. www.terra.su". 9 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  5. ^ "Большая Энциклопедия в 62 томах: Хапутлинцы". 27 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  6. ^ "Хапутлинцы. www.terra.su". 17 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  7. ^ "Большая Энциклопедия в 62 томах: Хиналугцы". 27 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  8. ^ "Хиналугцы. www.terra.su". 17 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  9. ^ "Ергюджцы. www.terra.su". 6 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  10. ^ Большая Энциклопедия в 62 томах: Ергюджцы[ölü/kırık bağlantı]
  11. ^ Öz adət-ənənələrinə sadiq buduqlular www.anl.az 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
  12. ^ "İmaməddin Zəkiyev, Naməlum xınalıqlı alimlər, "Ədəbiyyat qəzeti"". 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  13. ^ "İmaməddin Zəkiyev. Orta əsrlərin naməlum xınalıqlı alimləri. "Dil və Ədəbiyyat" jurnalı. 2006. № 6 (54)". 14 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  14. ^ "Qəmərşah Cavadovla müsahibə. "Tolışi sado" qəzeti. 16-31 may 2003. № 25 (78)". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  15. ^ Dağıstanda nələr yaşanılır? 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
  16. ^ "Константин Казенин: О чем Медведева не спросят в Азербайджане?". 12 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  17. ^ Алиев К. «К вопросу о племенах Кавказской Албании. Исследования по культуры народов Востока». Москва-Ленинград, 1960, s. 18
  18. ^ Гейбуллаев Г.А. «Топонимия Азербайджана». Баку, «Элм», 1986, стр. 93
  19. ^ T. Paşazadə. «Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər», «Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Хəbərləri», № 1, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Bakı, «Müəllim», 2009, s. 39
  20. ^ "Yermakov Dmitriy Ivanovich. Old man and boy's from Djeg settlement. 1880". 20 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  21. ^ "Yermakov Dmitriy Ivanovich. Girsl and aged woman from Djeg settlement. 1880". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012. 
  22. ^ H. Həvilov. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı. Elm. 1991. səh. 40
  23. ^ a b T.Ə.Paşazadə. «Böyük Vətən Müharibəsində və digər müharibələrdə Şahdağ хalqlarının iştirakının öyrənilməsi problemləri». «Böyük Vətən Müharibəsində qələbənin təmin olunmasında Azərbaycan хalqının rolü» mövzusunda keçirilmiş Respublika Elmi Konfransının Materialları, Sumqayıt Dövlət Universiteti, Sumqayıt, 7 may 2010, s. 89 (Azerice)
  24. ^ Указатель географических названий[ölü/kırık bağlantı]
  25. ^ Список селений Кубинского уезда, подвергшихся погромам в апреле-мае 1918 г.[ölü/kırık bağlantı]
  26. ^ "Солмаз Рустамова-Тогиди. «Куба. Апрель-май 1918 г. Мусульманские погромы в документах». Баку. 2010". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  27. ^ Vaqif Buduqlu-Piriyev, «Buduq və buduqlular», Bakı-1994 (Azerice)
  28. ^ "İmaməddin Zəkiyev. IV-VII əsrlərin mənəvi mənzərəsinə bir baxış. "Dil və Ədəbiyyat" jurnalı. 2006. № 1 (49)". 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011. 
  29. ^ “Xınalıq” məqaləsi, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, X cild, Bakı, 1987, səh. 89

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]