Далем Кетут

Далем Кетут Балиның Далем патшасы булган ул билгеле булмаган вакыт дәверендә Ява Маҗапаһит Империясе (1293-як. 1527) чорында хөкем иткән. Маҗапаһит патшалары арасында беренче вассал хөкемдар булып, соңрак ул бәйсез утрау патшалыгы патшасы буларак пәйда булган. Ул шулай ук Шри Смара Кепакисан яки Тегал Бесунг исемнәре астында мәгълүм. Дэва Тегал Бесунг үзәк Бали Пура Бесакиһ иң әһәмиятле гыйбадәтханәсе Пура Падһарман Далем Гелгелда дан бирелә торган иң иртә илаһилаштырылган хөкемдар.

Патша урыны үзгәрүе

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

18-нче гасыр хроникасы Бабад Далем буенча Далем Кетут Яваның Балины 1343 елда яулап алганнан соң тәхеткә куелган иммигрант Явалы Шри Аҗи Кресна Кепакисанның кече улы булган. Аның әтисе үлгәннән соң аны Сампранганда сараенда олы улы Далем Сампранган варис итеп алыштырган, шул ук вакытта Кетут вакытын комарлы уен уйнаучы буларак уздырган. Далем Сампранганның хөкем итәргә инкомпетентлыгы тиз күренгәч, Кетут патша титулларын алырга ризалаштырылган булган һәм көньяк ярга якын Гелгелда яңа сарай пури нигезләгән. Иске Сампранган сарае караңгылыкка чумган, шул ук вакытта Гелгелның куәте һәм престижы үскән. Соңрак вакыт Бабад Бһуми текстында расланганча ул Балида 1378 Сака календаре елында (безнең эраның 1456 елы) нигезләнгән булган.[1] Шулай да Бадунг бүлегендә башка лорд искә алына, санг адипати (Маҗапаһит регенты), аның исеме Санг Арья Гаҗаһ Венгкер, ул коры җирләрдән керемнәрне һәм 1468 саваһ басуларыннан салымнар кабул иткән.[2]

Хөкем

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Бабад Далем хроникасында Далем Кетут ике мәртәбә Маҗапаһитка килгән дип әйтелә, беренче мәртәбә ул патша Хайям Вурукны (1350–1389) очрата.[3] Игълан анахронистик, чөнки шулай ук Маҗапаһит җимерелгән вакытта Далем Кетут исән дип раслана, ә бу вакыйга тарихи 16-ынчы гасыр башы белән даталана. Бу вакыйга барышында Бали Маҗапаһитның кыз патшалыгы булып калган, моның Балилыларның үзаңына символик йогынтысы һаман да зур. Тормышы ахыры вакытында Далем Кетутка Клингтан (Һиндстан) брамин килгән, ул патшаның йөзен Гунунг Агунг тавының Илаһы Маһадэваныкы дип таныган. Каһин Далем Кетутның үлемен фараз иткән, ул табигыйдан өстен рәвештә булган; патша эзсез итеп юкка чыккан.[4]

Гаилә һәм варислык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Далем Кетут алты угыл калдырган:

  • Далем Батуренггонг
  • Дэва Гедонг Арта
  • Дэва Нуса
  • Дэва Анггунган, соңыннан кастасыннан төшерелгән булган
  • Дэва Бангли
  • Дэва Пагеданган

Бу токымнан, соңгы бишесе Бабад Далемда Дэва Тегал Бесунгның угыллары буларак искә алына, аларны Галим C.C. Berg Далем Кетут белән тәңгәл китергән, әмма ул хөкемдарның үги ир туганы дип карала.[5] Олы угыл Далем Батуренггонг тәхеткә утырган һәм Индонезиянең бу өлешендә төп сәяси экспансияны инаугурацияләгән.[6] Традицион игъланнарда анахронизмнар Далем Кетутның тарихи статусын нигезләргә авыр иткән, әмма ул Маҗапаһит төшүеннән соң яшәгән булса, ул 16-ынчы гасыр башында чәчәк атар иде.[7]

Шулай ук карарга мөмкин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Candrasangkala [1], p. 62.
  2. ↑ V.E, Korn, Het adatrecht van Bali. 's-Gravenhage: Naeff 1932, p. 25.
  3. ↑ W.A. Hanna, Bali Chronicles, Singapore: Periplus 2004, p. 25.
  4. ↑ C.C. Berg, De middeljavaansche historische traditië. Santpoort: Mees 1927, pp. 123-9.
  5. ↑ Tjokorda Raka Putra, Babad Dalem. Warih Ida Dalem Sri Aji Kresna Kepakisan. Klungkung: Pustaka Bali Post 2016, p. 57; C.C. Berg 1927, pp. 123-9
  6. ↑ Adrian Vickers, Bali: A paradise created. Berkeley: Periplus 1989, p. 41.
  7. ↑ Cf. Henk Schulte Nordholt, The spell of power: A history of Balinese politics. Leiden: KITLV Press 1996, p. 23.
Элгәре:
Dalem Samprangan 		King of Bali
c. 15th century 		Аннары:
Dalem Baturenggong