Дэва Агунг

Дэва Агунг
Дәүләт  Индонезия

Дэва Агунг яки Дэуа Агунг Индонезиядә Балиның тугыз патшалыгы арасында иң алдынгысы Клунгкунг патшаларының титулы булган. Аны шулай ук династиянең башка югары дәрәҗә әгъзалары йөрткәннәр. Дэва төшенчәсе "Ходай" дигәнне аңлата һәм шулай ук кшатрий кастасы әгъзаларының гомуми титулы булган. Агунг "олы" яки "бөек" дип тәрҗемә ителә. Шулай итеп, титул туры мәгънәдә Бөек Ходай дигәнне аңлата.[1]

Һоутманның 1597 Verhael vande Reyse ... Naer Oost Indien-ендә ике ак су үгезе тарткан Бали патшасы Дэва Агунг сурәте.

17-нче гасырның ахырына кадәр бөтен Бали һәм тирәли территорияләр өстеннән хөкем сөрүне игълан иткән Гелгел хөкемдарлары гадәттә Далем патша титулы буенча мәгълүм булган, туры мәгънәдә "эчтә". 1686 елдан соң борынгы Гелгел сызыгы токымнары Гелгелдан берничә километр төньякта Клункунг Сараенда яшәгән һәм яңа титулны кабул иткән. Аларның туры хөкем сөрү урыны сарай тирәли шактый кечкенә территорияне һәм якындагы Нуса Пенида утравын керткән. Башка Бали лордлары аларның ритуаль приоритет торышын таныган, әмма аларның башка сигез патшага ихтыярын кую сәләтләре чикләнгән булган.[2] Дэва Агунг сызыгының хөкемендә әһәмиятле нигез ташы булып аларның фараз ителгән сихри сәләтләрне чакыра алган пусака әйберләренә (талисманнарга) ия булуы булган.
Һолланд Ост-Индиясе белән килешү 1843 елда имзаланган булган һәм фараз ителгәнчә Клунгкунгы Һолланд сюзеренитеты астына урнаштырган. Башка Бали дәүләтләре белән килешүләр шул ук вакытта имзаланган булган. Килешүләр тирәли каршылыклар утрауга 1846, 1848 һәм 1849 елда өч Һолланд экспедициясенә китергән. 1849 ел экспедициясе Булеленг һәм Карангасем патшалыкларын тар-мар иткән һәм шуннан соң Клунгкунг территориясен яулап алган. Һолланд армиясе командалаучы генерал А. В. Мишиелс Клунгкунг гаскәриләре тарафыннан үтерелгәннән соң кыенлыкларга дучар булган. Шуннан соң тынычлык килешүе булган, ул көньяк Бали патшалыкларын номиналь Һолланд сюзеренитеты астында автоном итеп калдырган.[3] 1900 елдан соң Һолланд колониаль сәясәте активрак булган һәм Индонезиянең зур өлешләрендә ия булган морзалыкларның фактик рәвештә бәйсез торышын бастырырга ниятләнгән. Моның өлеше буларак карчыгадай генерал губернатор Джей. Би ван Хойстц Балиның эшләренә кысыла башлаган.

Балига Һолланд интервенциясе (1906) дәверендә Һолландлар белән сөйләшүләр алып бару өчен Гианьярга килүче Дэва Агунг Джамбе II.

Соңгы Дэва Агунг тормышын 1908 елның 28 апрелендә Балига Һолланд интервенциясе (1908) вакытында шулай аталган пупутанда югалткан. Бу династиянең һәм аның калган әгъзаларының яхшы коралланган Нидерланд колониаль гаскәрләренә каршы ритуаль йөкләнгән суицидаль һөҗүм булган. Ахырда ике йөз диярлек Балилы Һолланд пуляларыннан яки үз кулларыннан үтерелгән булган.
[4] Бу очрактан соң Клунгкунг туры Һолланд хөкеме астына урнаштырылган булган. 1929 елда соңгы хөкемдарның энесе Дэва Агунг Ока Гег колониаль хакимият тарафыннан регент булып билгеләнгән булган. 1938 елда аның һәм җиде башка Бали регентларының статусы зельфбештуурдер яки раджага кадәр күтәрелгән булган. 1949-1950 елларда унитар Индонезия дәүләте формалашуыннан соң Балида һәм башка урыннарда раджа хөкеме әкренләп кыскартылган булган. Дэва Агунг титулы 1964 елда Дэва Агунг Ока Гег үлеме белән төшеп калган. Аның гаиләсе әгъзалары шуннан соң периодик рәвештә Клунгкунгта бупати (регентлар) буларак идарә иткән.
Дэва Агунг династиясенең хөкем итүче әгъзалары

1908 елда Дэва Агунг Джамбе II.
  • Дэва Агунг Джамбе I 1686-як. 1722 (Гелгел династиясенең варисы)
  • Дэва Агунг Геде яки Суравирья як. 1722-1736 (угыл)
  • Дэва Агунг Маде 1736- 1769 кадәр (угыл)
  • Дэва Агунг Шакти 18-енче гасыр ахыры (угыл)
  • Дэва Агунг Путра I 18-енче гасыр ахыры-1809 (угыл)
  • Дэва Агунг Путра II 1814-1850 (угыл)
  • Дэва Агунг Путра III 1851-1903 (кузина)
  • Дэва Агунг Джамбе II 1903-1908 (угыл)
  • Дэва Агунг Ока Гег 1929-1950 (эне)

Шулай ук карарга мөмкин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ M.J. Wiener (1995), Visible and invisible realms; Power, magic, and colonial conquest in Bali. Chicago: University of Chicago Press, p. 22.
  2. ↑ A. Vickers (1989), Bali; A paradise created. Ringwood: Penguin, p. 58.
  3. ↑ A. Vickers (1989), p. 30-1.
  4. ↑ M.J. Wiener (1995), pp. 3-4; H. Schulte Nordholt (1996), The spell of power; A history of Balinese politics 1650-1940. Leiden: KITLV Press, pp. 210-6.

Дәвам итеп укырга мөмкин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • H. Creese (1991), 'Balinese babad as historical sources; A reinterpretation of the fall of Gelgel', Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 147, pp. 236–260.
  • C. Geertz (1980), Negara; The theatre state in nineteenth-century Bali. Princeton: Princeton University Press.
  • I Wayan Warna et al., ed. (1986) Babad Dalem; Teks dan terjemahan. Denpasar: Dinas Pendidikan dan Kebudayaan Propinsi Daerah Tingkat I Bali.