Кара-тепе

Кара-тепе
	Кара-тепе
	үзб. Qoratepa
Дәүләт	Үзбәкстан
Административ-территориаль берәмлек	Тирмез һәм Термезский район[d]
Гамәлдән чыгу датасы	VI гасыр
Мирас статусы	oбъект материального культурного наследия Узбекистана республиканского значения[d]
Ирешү	Eski Termiz (chegara xududi)
	Кара-тепе Викиҗыентыкта

Кара-тепе^[1] (үзб. Qoratepa — туры мәгънәдә. «Кара калкулык») — Термез тирәләрендә калкулык, анда Кушан патшалыгы чоры монастырь комплексы урнашкан булган. Комплекс хәрабәләре Урта Азиядә Буддачылыкның иң әһәмиятле һәйкәлләрнең берсе булып санала. Монастырь функцияләве вакытында аның җәмәгатендә махасангхика монахлар булган.

Хәзерге вакытта комплекс Амудәрья ярында Үзбәкстан һәм Әфганстан дәүләт чик яны зонасында урнашкан һәм аңа ирекле керү тыелган.

Тарихы

Монастырьда б.э. I гасырында Буддачылык яклаучы Кушан патшалары эшчәнлеге белән бәйле Буддачылык күтәрелүе дулкынында яши башлаганнар. Төзелеш башлануы бер кельяның идән сылавы астында Вима Такто тәңкәсе буенча даталана. Монастырь тормышының чәчәк атуы II—III гасырларга туры килә, шул вакытта бөтен корылмалар комплексы барлыкка китерелгән булган, монастырь стеналарында төсле рәсемнәр ясала, ә интерьерлар күпсанлы потлар белән бизәлә. IV гасырда Сасанидлар кушаннарны җиңгәч, Буддачылык төбәктә популярлыгын югалта, монастырь әкренләп бөлүгә авыша башлый, аның территориясендә сасанид солдатлары була башлый, моның турында урта фарсы телендә граффити әйтә, гәрчә бернинди юри җимерү шәһадәтләре табылган булмаган. IV—V гасырларга монастырьны яңартып караулар карый — потларның ремонты ясала, яңа стена рәсемнәре ясала (монохром һәм сыйфаты буенча элеккесенә караганда калыш), монастырьга Һиндстаннан дини сәфәр кылучылар килә. V гасырдан соң монастырь тәмам ташландык була башлый, аның хәрабәләре күмү урыны буларак кулланыла башлый. Мөгаен, VIII гасырда ташландык вихарада христиан монастыре функцияләгән.^[2]

Планировкасы

Комплекс текә булмаган балчык калкулыкның өч түбәсендә урнашкан һәм күп санлы вихарадан тора, аларның һәрберсе 3-5 монах өчен булган. Һәрбер вихара квадрат мәйданчык булган, аның үзәгендә ступа булырга мөмкин булган, бу бөтенесе стена белән уратылган булган һәм хуҗалык корылмалары белән уратылган булган. Бер очы белән мәйданчык калкулыкның туннельләр ясалган казып төшерелгән авышлыгына төбәлгән. Вихараларның мәгарә өлешләре ике типта була: калкулык эченә китүче гади мәгарәләр, яки планында йомык квадрат барлыкка китерүче коридорлар, квадратның үзәгендә зур булмаган целла урнашкан булган. Тышкы мәйданчыкта калкулыкның түбәсенә илткән баскыч урнашкан булган, анда гыйбадәтханәнең икенче ярусы корылмалары урнашкан булган. Остраконнарда язмалардан чыгып, кайбер аерым монастырьларның үз исемнәре булган, мәсәлән «хөкемдар вихарасы» яки «Гондофар улы вихарасы».

Галерея

Урнашуы
Төньяк йорт яны
Гомуми күренеш, төньяк район
Мәгарә эчендә

Артефактлар
Терракотадан ясалган баш (б.э. 200-400 еллары)
Рельеф (б.э. 200-400 еллары)
Терракота башы
Фил белән фриз
Кара-тепе стена язмасы, б.э. II-IV гасырлары
«Юнан» колоннасының нигезе

Искәрмәләр

↑ Кара-Тепе // БРЭ. Т. 13. М., 2009.
↑ Мкрытчев Т. К. Медитация на буддийский монастырь(үле сылтама)Калып:Недоступная ссылка//Восточная коллекция, № 3/2001.

Әдәбият

Буддийский культовый центр Кара-тепе в старом Термезе: Материалы совместной археологической экспедиции на Кара-тепе. Основные итоги работ 1965-1971 гг. / Под общ. ред. Б. Я. Ставиского; Институт востоковедения АН СССР. Государственный Эрмитаж. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1972. — 210 с. — 2400 экз.
Мкртычев Т. К. Буддийское искусство Средней Азии. I—X вв. — М.: Академкнига, 2002. — 286 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-018-X.

Сылтамалар

Экспозиция Государственного музея истории религии, посвященная Кара-тепе. 2016 елның 8 август көнендә архивланган.
Фотографии с раскопок на Кара-тепе на сайте города Термез. 2016 елның 9 ноябрь көнендә архивланган.

[1] Кара-Тепе // БРЭ. Т. 13. М., 2009.

[2] Мкрытчев Т. К. Медитация на буддийский монастырь(үле сылтама)Калып:Недоступная ссылка//Восточная коллекция, № 3/2001.

[1]

[2]