Amanita australis

Amanita australis —- Amanitaceae oilasiga mansub qoʻziqorin turlaridan biri hisoblanadi. U Yer sharining faqat Yangi Zelandiyada keng tarqalgan boʻlib, u yerda Leptospermum va Notofagus oʻrmonlarida uchraydi. Bu tur birinchi marta 1962–yilda Yangi Zelandiya mikologi Greta Stivenson tomonidan tasvirlangan. Oʻsha vaqtdagi nashrda Stivenson oʻzining noyob turi, 'Limacella macrospora' deb oʻylaganini ham tasvirlab bergan, ammo 30–yildan koʻproq vaqt oʻtgach, bu 'A. australis' bilan sinonim ekanligi aniqlandi.  Amanita australis piramidal siğil bilan qoplangan diametri 9 sm (3,5 dyum) gacha boʻlgan jigarrang qopqoqli kichik va oʻrta kattalikdagi meva tanalarini ishlab chiqaradi. Qopqoqning pastki qismidagi gillalar oq rangda boʻlib, bir-biriga yaqin joylashgan va poyaga biriktirilmagan. Poyasi, 9 santirmetrdan (3.5 dyum) uzun va qalinligi 26 mm, halqali va bulbous asosga ega. Qoʻziqorinni boshqa endemik Yangi Zelandiya turi A. nothofagi bilan chalkashtirib yuborish mumkin, ammo mikroskopik xususiyatlardagi farqlar bilan ajralib turadi[1].

Taksonomiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amanita australis birinchi marta 1962–yilda Greta Stivenson tomonidan 1954–yil aprel oyida Yangi Zelandiyadagi Nelson Lakes milliy bogʻidagi Rotoiti koʻli atrofida toʻplangan namunalar asosida tasvirlab bergan. Xuddi shu vaqtda 1952–yilda Stivenson Vellington yaqinidagi Day’s koʻrfazida toʻplangan Limacella makrosporasini tasvirlab bergan. Stivenson, bu kattaroq oʻlchamlari va amiloid sporalari tufayli ilgari tasvirlangan Limacelladan farq qiladigan yangi tur deb oʻyladi[2]. Avstriyalik mikolog Egon Horak keyinchalik uni Oudemansiella jinsiga mansubligini aniqlaydi, ammo yangi kombinatsiyani yaratish uchun sababini tasvirlab berolmadi[3]. 1986–yilda Pegler va Young Oudemansiella uchun asosan spora tuzilishiga asoslangan tasnifni taklif qilishdi, ammo ular O. macrospora, Amanita turini hisobga olgan holda[4]. Geoff Ridley (talaffuzdaː Jeff Ridli) 1993–yilda Stivensonning golotip materialini oʻrganib chiqdi va L. makrosporusni A. australis bilan sinonimga aylantirib, sababini tushuntirib beradi:

Sporalarning oʻlchami, shakli va amiloid reaktsiyasi, bazidiyaning oʻlchamlari, qisqich birikmalari va lamel chekka hujayralarining mavjudligi bu Amanita australis Stevenson ekanligini va ushbu taksonomik tushunchasiga osongina mos kelishini koʻrsatadi.... Makroskopik maʼlumotlarga koʻra, namunada toʻgʻridan-toʻgʻri talaffuz qilingan bazal lampochka va qoʻziqorin tanasida volva qoldiqlari yoʻq; ammo, bu turga taksonomik nomaʼlum boʻlgan tur deb qarash shart emas[5].

Garchi Stivenson dastlab bu turni A. citrinaga oʻxshashligi sababli Amanita turkumining Phalloideae boʻlimiga joylashtirgan boʻlsa-da, endi esa u Validae boʻlimida tasniflangan; shu sababli bu boʻlimdagi koʻplab turlar bulbous poya asoslariga ega[6]. Ridley (Ridlin)ning taʼkidlashicha, „somon pashshasi“ tegishli umumiy nom boʻlishi mumkin[7]. Rodham Tulloss esa uni „uzoq janubdagi Amanita“ deb atagan[8]. Yaʼni bu oʻziga xos epithet australis „janubiy“ degan maʼnoni anglatadi[9].

Tavsifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Oq gifalar bir-biriga yaqin joylashgan va poyaga biriktirilmagan.
Piyozsimon poyaning tagida to'q binafsha rangli, volval qoldiqlari bo'lishi mumkin..

A. australis qopqogʻining shakli dastlab qavariq koʻrinishda boʻlib, keyinchalik astalik bilan tekislanadi va hatto markaziy chuqurcha koʻrinishiga aylanishi mumkin. Uning diametri 20–90 mm (0,8-4 dyum) ga etadi. Qopqoqning cheti baʼzan boʻlinish xususiyatiga ega boʻlib, yirtiqsifat koʻrinish berish uchun orqaga aylanadi. Qopqoqning oʻrtasi toʻq kulrang rangli, asal yoki izabellinli boʻlib, chetidan rangpar rangga aylanadi. Sirti nam yoki hoʻl boʻlganda yopishqoq boʻlib qoladi, lekin nam boʻlib qolsa qurib qolishi mumkin. Volva qoldiqlari konussifat piramidasimon sig'illarni hosil qilib, ular markazida eng zich toʻplanadi va siyrak hamda chetga qarab past boʻyli boʻladi. Ular dastlab oq rangda, soʻngra kulrang-sepiya yoki izabellin rangda boʻlib, uchlari oq rangga boʻyalgan boʻladi.[1]

Tashqi tuzilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amanita australis gilfalari bir-biriga yaqin joylashgan boʻlib, poyaga biriktirilmagan, 6–10 mm (0.24-0.39 dyum) keng va oq rangga ega. Lamelulalar (qopqoq chetidan poyaga toʻliq choʻzilmaydigan koʻrinishdagi kalta gʻaltaklar) uchlari kesilgan shaklda boʻladi. Poyasining uzunligi 37–90 mm (1.5-3.5 dyum)dan baland, kengligi esa 6–26 mm (0.24-1.02 dyum) diametrida va eng tor markaziga ega. U ichi boʻsh va 14 mmdan 38 mmgacha boʻlgan keskin diametridagi bulbous asosga ega. Poyaning halqa sathidan yuqori yuzasi oq rangda boʻlib, mitseliyning junli tutamlari bilan qoplangan; halqa ostida oq rangda, buffdan kulrang koʻndalang, yivli tasmalar mavjud. Poydevorda chang boʻlaklari boʻlgan volval qoldiqlari boʻlishi mumkin yoki boʻlmasligi ham mumkin, tanasi esa kulrang-kulrang-sepiya rangga ega. Halqa pardasimon, oppoq rangli, avval erkin osilib turadi, keyin esa poyaga yopishadi. Qopqoqning gʻovak tanasi oq rangda boʻlib, vaqti-vaqti bilan qalpoqning oʻrtasi ostidan rangpar izabellin hosil boʻladi; poyasining yumshoq toʻqimasi ham oq rangga ega.[1]

Amanita australis sporasi oq rangda boʻlib odatda 9-12 dan 8-10,5 mkmgacha, sharsimon yoki ellipsoid va yupqa devorli tuzilishga egadir. Ular gialin (shaffof) va amiloid boʻladi, yaʼni ular Melzer reaktivida koʻk-qoradan qora rangga boʻyaladi. Bazidiyalar 43,5-76,5 dan 10,5-17 mkmgacha, asosan toʻrt sporali va ularning asoslarida qisqichli tuzilgan. Giffa qirralarida 16-39.5 dan 10.5-27.5  mkmgacha boʻlgan koʻp miqdorda sharsimon, elliptik yoki toʻrsimon gialin hujayralar mavjud. Qopqoqning kutikulasi 220-270  mkmgacha kengligida, jelatinlangan suprapellis (yuqori qatlam) va jelatinlanmagan subpellis (pastki qatlam) dan iborat. Qopqoqdagi volval qoldiqlari 10-86 dan 9-85  mkmgacha boʻlgan koʻp sferik, toʻrsimon yoki sholgʻom shaklidagi hujayralardan iborat. Bu hujayralar sargʻish rangga ega boʻlib, qopqoq yuzasiga perpendikulyar boʻlgan zanjirlarda joylashgan boʻlib, sigʻilning uchida kichikroq va rangpar boʻlib, oʻrtacha koʻp gifalar bilan boʻyalgan 4–10 mm kengligida. Qisqichli birikmalar esa gifalarda koʻp boʻladi.[1]

Oʻxshash turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
A. nothofagi

Siğillarini yoʻqotgan va rangi oʻchgan Amanita australis qoʻziqorinlari Yangi Zelandiyaning boshqa turdagi A. nothofagi oʻxshab qolishi mumkin. Ikki turni mikroskop yordamida ishonchli tarzda ajratib olish mumkin — A. nothofagi, A australisdan farqli oʻlaroq, bazidiya tagida qisqich birikmalariga ega emas. ''A. australis'' shuningdek, Shimoliy Amerikaning sharqiy va Sharqiy Osiyoda tarqalgan ''A. abrupta'' turiga ham biroz oʻxshab ketadi, lekin u ham keskin bulbous poya asosiga ega.[10]

Yashash joyi va tarqalishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amanita australis faqat Yangi Zelandiyaning shimoliy va janubiy orollarida joylashgan boʻlib, u janubiy olxa (Nothofagus turi) (jumladan, Yangi Zelandiya qizil olxasi, kumush olxa, Yangi Zelandiya qora olxasi, qattiq olxa) bilan mikorizal assotsiatsiyada oʻsadi. Manuka va Kanuka turidagi qoʻziqorin odatda yolgʻiz oʻsadi, lekin kamdan-kam hollarda guruhlashgan holda oʻsishi ham topilgan.[1]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Ridley GS. (1991). „The New Zealand species of Amanita (Fungi: Agaricales)“. Australian Systematic Botany. 4 (2): 325-54. doi:10.1071/SB9910325.
  2. ↑ Stevenson G. (1962). „The Agaricales of New Zealand. II. Amanitaceae“. Kew Bulletin. 16 (1): 65-74. doi:10.2307/4120348. JSTOR 4120348.
  3. ↑ Horak E. (1971). „A contribution towards the revision of the Agaricales (Fungi) from New Zealand“. New Zealand Journal of Botany. 9 (3): 403-63. doi:10.1080/0028825x.1971.10430193.
  4. ↑ Pegler DN, Young TWK. (1986). „Classification of Oudemansiella (Basidiomycota, Tricholomataceae), with special reference to spore structure“. Transactions of the British Mycological Society. 87 (4): 583-602. doi:10.1016/s0007-1536(86)80099-7. Archived from the original on 2015-09-23. Retrieved 2011-02-11.
  5. ↑ Ridley GS. (1993). „Limacella macrospora Stevenson and L. wheroparaonea, a new species, from New Zealand (Fungi, Agaricales, Amanitaceae)“. Australian Systematic Botany. 6 (2): 155-59. doi:10.1071/SB9930155.
  6. ↑ Tulloss RE. „Amanita Sect. Validae — species list and links to species pages“. Amanita Studies. Archived from the original on 2011-07-23. Retrieved 2011-02-08.
  7. ↑ Ridley G. (2004). „A system for the development of English language names for agarics and boletes in New Zealand“ (PDF). Australasian Mycologist. 23 (1): 27-30.[permanent dead link]
  8. ↑ Tulloss RE. „Amanita australis G. Stev“. Amanita studies. Archived from the original on 2011-07-22. Retrieved 2011-02-12.
  9. ↑ Tulloss RE. „Amanita australis G. Stev“. Amanita studies. Archived from the original on 2011-07-22. Retrieved 2011-02-12. Click on the „Technical“ tab.
  10. ↑ Kuo M. (August 2003). „Amanita abrupta“. MushroomExpert.Com. Archived from the original on 2012-03-14. Retrieved 2011-02-12.

Tashqi havola

[tahrir | manbasini tahrirlash]