Behzod Yoʻldoshev

Behzod Yoʻldoshev
Tavalludi 9-may 1945-yil
Toshkent
Vafoti 28-avgust 2024-yil(2024-08-28)
(79 yoshda)
Fuqaroligi SSSR bayrogʻi SSSR Oʻzbekiston bayrogʻi Oʻzbekiston
Millati oʻzbek
Sohasi Fizika
Mukofotlari Oʻzbekiston fan arbobi
Mehnat shuhrati ordeni

Behzod Sodiqovich Yoʻldoshev (1945-yil 9-may, Toshkent - 2024-yil 28-avgust) – fizik olim, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (2000), fizika-matematika fanlari doktori (1981), professor (1987). ToshDUni tugatgan (1968). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutida ilmiy xodim (1968—1983), direktor (1990-yildan). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Fizika-texnika ilmiy tadqiqot intida laboratoriya mudiri (1984—1990). 2000-yil 12-sentabrdan Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi prezidenti. Ilmiy ishlari yuqori energiyalar fizikasi, yadroviy fizika va elementar zarralar fizikasiga oid. Yoʻldoshev rahbarligida Yadro fizikasi institutida jahon standartlariga mos keluvchi radioizotoplarni keng koʻlamda ishlab chiqarish va chetga sotish ishlari yoʻlga qoʻyildi; mahalliy togʻkon sanoati chiqindilaridan asl va nodir metallarni qoʻshimcha ravishda ajratib olish texnologiyasi ishlab chiqildi va hokazo.

Yoʻldoshev Vashington universiteti fizika fakultetida professor (1977—1978; 1980—1981; 1989—1990) sifatida yuqori energiyali neytrinolarning oʻzaro taʼsirida boʻladigan yadroviy effektlarni oʻrganish boʻyicha ilmiy loyihaga rahbarlik qildi. Keyingi yillarda AQSH, Kanada, Rossiya va Oʻzbekiston fiziklari tomonidan Kanadaning „Triumf“ yadroviy markazida va E. Fermi nomidagi Milliy tezlatkichlar laboratoriya (Bataviya, AQSH) da hamkorlikda bajarilayotgan xalqaro ilmiy loyihalar rahbari.

Yoʻldoshev bir qancha xalqaro akademiyalar va xalqaro jamiyatlar aʼzosi, xorijiy untlar faxriy doktori. „Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi“ Bosh tahrir hayʼati aʼzosi (2001-yildan). Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1983). 2-chaqiriq Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputati.[1]

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945-yil 9-mayda Toshkent shahrida tugʻilgan Yoʻldoshev 1968-yilda Toshkent davlat universitetini tamomlagandan soʻng Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutida kichik ilmiy xodim boʻlib ishlagan. 1971-yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Budker yadro fizikasi institutida katta ilmiy xodim boʻlib ishlagan[2][3][4][5][6].

Mehnat faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1981-yilda fizika-matematika fanlari doktori dissertatsiyasini himoya qilib, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Fizika-texnika instituti laboratoriya mudiri lavozimida 1984—1990-yillarda shu lavozimda ishlagan. Yadro fizikasi instituti direktori, 2006-yilgacha shu yerda ishladi. Shu bilan birga, u 1994-yilda Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, 2000-yilda esa haqiqiy aʼzosi (akademik) boʻldi. Oʻsha yili u Fanlar akademiyasining prezidenti etib saylandi, biroq 2005-yil 21-noyabrda lavozimidan chetlashtirildi. Oʻsha yilning 24-yanvarida Karimov farmoni bilan Oliy Majlis deputati etib tayinlangan edi. 2006-yilda Yadro fizikasi instituti laboratoriya mudiri lavozimiga tushirildi. Oʻz faoliyati davomida u Oʻzbekistondan tashqarida ham tadqiqot olib borgan, Stenford universiteti va Vashington universitetlarida tashrif buyurgan professor boʻlgan, shuningdek, Fermilab va TRUMF bilan loyihalar ustida ishlagan. Bundan tashqari, u toʻrt yil davomida MAGATEda maslahatchi boʻlib ishlagan. Oxir-oqibat, 2017-yil 10-yanvarda u yana Fanlar akademiyasining prezidenti etib, 2022-yilda esa Rossiya fanlar akademiyasining aʼzosi etib saylandi. 2022-yil holatiga koʻra 400 dan ortiq maqolalar muallifi boʻlgan, 9 nafar doktorant va 30 nafar fan nomzodini tayyorlagan[3][7][8][9][10][4][5][6].

Ilmiy ishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

300 dan ortiq ilmiy ishlar, jumladan, 3 ta monografiya va 20 ta ixtiro muallifi 9 ta fan nomzodi va 30 dan ortiq ilmiy darajaga nomzodlarning ilmiy izlanishlariga rahbarlik qilgan[5]. Yoʻldoshev birinchi marta neyronlar (leptonlar) va yuqori energiyali adronlarning yadrolar bilan oʻzaro taʼsirida kvark adronlanishning yagona mexanizmi mavjudligini tajriba yoʻli bilan isbotladi. U birinchi boʻlib adronik materiyaning yangi turi – tor dibaryon rezonanslar mavjudligining eksperimental dalillarini oldi va izohladi. U yadro moddasida mahalliy xossalarning mavjudligini aniqladi[11].

Mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Behzod Yoʻldoshev 2024-yilning 28-avgust kuni 79 yoshida vafot etdi[14][15].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ Herald of the Russian Academy of Sciences, 2004. 
  3. ↑ 3,0 3,1 "Йўлдошев Беҳзод Содиқович". Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Tashkent. 2002. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „BEHZOD YO'LDOSHEV (1945)“. www.ziyouz.com. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 „Yuldashev Behzod Sodiqovich“. academy.uz- Academy of Sciences of Uzbekistan. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Национальная академия наук Республики Казахстан“. nauka-nanrk.kz. 2020-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  7. ↑ „ЮЛДАШЕВ Бехзод Садыкович“. centrasia.org. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
  8. ↑ „В Российской академии наук - новые члены из Дубны“ (ru). dubna.ru. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
  9. ↑ Гулистон (tg). Pravda, 1992. 
  10. ↑ „Бехзод Юлдашев: "Альтернативы атомной энергетике нет!"“ (ru). Kun.uz. Qaraldi: 2022-yil 22-dekabr.
  11. ↑ „Bekhzad Sadykovich Yuldashev“. www.inp.uz. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  12. ↑ „Национальная академия наук Республики Казахстан“. nauka-nanrk.kz. 2020-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  13. ↑ „ПЕРЕЧЕНЬ УКАЗОВ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН за 2011 г.“. nrm.uz. Qaraldi: 2023-yil 16-oktyabr.
  14. ↑ „Фанлар академияси президенти Беҳзод Йўлдошев вафот этди“. kun.uz. Qaraldi: 2024-yil 28-avgust.
  15. ↑ „Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi prezidenti Behzod Yoʻldoshev vafot etdi“. oyina.uz. Qaraldi: 2024-yil 28-avgust.