Echinocereus reichenbachii

Echinocereus reichenbachii

Chihuahuan cho'li, Shimoliy Meksika va Amerika Qo'shma Shtatlarining janubiy qismida uchraydi.
Turi Echinocereus reichenbachii
Turkumi Caryophyllales
Oilasi Cactaceae
Sinfi Magnoliyasimonlar
Dunyosi O'simliklar

Echinocereus reichenbachii (baʼzan dantel yoki tipratikan kaktusi deb ham ataladi) —— kaktuslar oilasiga mansub koʻp yillik oʻsimlik boʻlib, hayotiy shakli buta hisoblanadi. Mazkur turning vatani Chihuahuan choʻli, Shimoliy Meksika va Amerika Qoʻshma Shtatlarining janubiy qismi boʻlib, u yerda 1,500 metr (4,900 ft) balandlikda oʻsadi. Bu kaktusni aniqlagan olimlar Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan.

E. reichenbachii — Echinocereusning kichik turlaridan biri boʻlib, ular 7.5 smdan 30 smgacha balandlikda va 4 smdan 10 smgacha kenglikda oʻsadi. Oʻsimliklar yakka yoki 12 tagacha toʻp-toʻp boʻlib oʻsadi va 10 dan 19 gacha qirralari boʻlgan tik poyali oʻsimlik hisoblanadi. Poyalari toʻq yashil rangga ega va koʻpincha qirrali tikanaklar bilan qoplangan boʻlib, ular sargʻish, jigarrang, qora yoki pushti rangga ega hamda uchlari odatda mildan quyuqroq boʻladi. Areolalar ellips yoki oval boʻlib, har birida 7 dan 36 tagacha tikanlar mavjud. Binafsha yoki pushti gullar may oyining boshidan iyun oyining oxirigacha gullaydi. Gullarining oʻlchami taxminan 4,5 — 5 santimetrdan (1,8 — 3,1 dyum) 8-10 sm (3.2-3.9 dyum) oraligʻida boʻladi. E. reichenbachii sovuqqa va issiqlikka chidamli boʻlib, tog 'jinslari yaqinidagi quruq, yaxshi quritilgan tuproqlaryashash uchun qulay hisoblanadi.

Taksonomiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Succu Echinocereus balleyi

Ilmiy nomi, Echinocereus, yunoncha ekinos, kirpi degan maʼnoni anglatadi va lotincha sereus, mumli qogʻoz soʻzlaridan kelib chiqqan[1]. Maxsus epitet nemis botaniki Ludwig Reichenbach ushbu oʻsimlik haqida koʻplab maʼlumotlarni toʻplagan[2]. Keng tarqalgan nomlar: Dantelli tipratikan kaktus, Dantelli kaktus, Dantelli kirpi, Binafsha sham va Órgano-pequeño de colores va boshqalar[3].

1843-yilda nemis botanigi Carl Adolf Terscheck Meksikada toʻplangan kaktus namunasini Echinocactus reichenbachii deb nomladi, ammo uning oʻsimlik haqidagi tavsifi toʻliq boʻlmagan va keyingi olimlar uchun foydasiz boʻlib chiqdi. 1848-yildan 1856-yilgacha George Engelmann Echinocereus caespitosus deb nomlangan oʻsimlikni keng tadqiq qildi[4]. Bundan oldin Joseph zu Salm-Reifferscheidt-Dyck Yevropa kollektsiyalarida oʻsimliklarni Reichenbachiana va Echinopsis pectinate var deb atagan. U keyinchalik Engelmann bilan bu ikki oʻsimlikni taqqoslab, bir-biriga oʻxshash boʻlishi mumkinligini muhokama qilishgan[4].

Turga nom berishdagi baʼzi hatolarning dastlabki belgilariga qaramay, Engelmanning binomial oʻsimlikni tasvirlash uchun 1893-yilgacha ishlatilgan, FA Haage Jr Terscheckning Echinocactus reichenbachii ni Echinocereus reichenbachii ga oʻzgartirgan, keyinchalik Nathaniel Lord Britton va Jozef Nelson Rose uni qabul qilishgan. Bu eng qadimgi nomni qoʻllash boʻyicha uzoq davom etgan botanika anʼanalarini zid boʻldi, lekin Terscheckning tavsifi yoʻqligi va ehtimol oʻnlab turlarga tegishli boʻlgani sababli, uning binomiali Haage tomonidan almashtirildi[4].

Turga xos variantlari va kichik turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Echinocereus reichenbachii baileyi

Echinocereus reichenbachii turlari orasida uchraydigan turlari:

Bevosita kichik turlariga esa:

E. reichenbachii var. albertii (odatda Qora Dantelli kaktus deb ataladi) Amerika Qoʻshma Shtatlarining federal roʻyxatiga kiritilgan, Texasda mazkur tur endemik boʻlgani sababli yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan turlar qatoriga kiradi[6]. 1979-yildan beri xavf ostida qolganlar roʻyxatiga kiritilgan E. reichenbachii var populyatsiyalari. albertii Texas janubidagi Kleberg, Jim Uells va Refujio okruglari yaqinida joylashgan[7]. Ushbu turlarning yashash joylarini yoʻq qilinishi, ortiqcha yigʻish va chorva mollarini boqish — bularning barchasi uning xavf ostidagi holatiga olib kelgan[8].

Tavsifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
A color picture of a green and cactus with white spines
E. reichenbachii

Echinocereus reichenbachii — koʻp yillik oʻsimlik va hayotiy shakli buta hisoblanadi[9]. Bu Echinocereusning kichik turlaridan biridir[2]. Yetilmagan namunalar sharsimon boʻlib, ular oʻsgan sari silindrsimon shaklda boʻladi[3]. Oʻsimliklar yakka yoki koʻp shoxli boʻlib, oʻn ikkitadan iborat toʻda boʻlib, 10 dan 19 gacha bir oz toʻlqinsimon qirrali tik poyaga ega. Ular 4,5 — 5 santimetrdan (1,8 — 3,1 dyum) 8-10 sm (3.2-3.9 dyum) oraligʻidagi balandlikda va 4 — 10 santimetrdan (1,6 — 3,9 dyum) oraligʻidagi kenglikda boʻladi[10].. Poyasi toʻq yashil rangda boʻlib, qirrali tikanaklak bilan qoplangan va bu holat ayniqsa oʻsimlik suvsizlanganda aniqroq koʻzga tashlanadi. Areolalar elliptik yoki tasvirli koʻrinishda boʻladi. Ular bir-biridan 1 dan 6 mmgacha, har birida 15 dan 36 gacha tikanlar mavjud. Tikanlar sargʻish, jigarrang, qora, binafsha qora yoki pushti rangga ega va uchlari odatda oʻqdan quyuqroq boʻladi. Markaziy tikanlari esa eng qorongʻi boʻladi. Har bir areolda 7 tagacha markaziy tikanlar mavjud; ular 1 dan 6 mmgacha kattalikda boʻladi[10].

Oʻsimliklar may oyining boshida va iyun oyining oxirida gullaydi va ular gullashdan 6-10 hafta oʻtgach meva beradi[10]. Gullar faqat bir kun davomida ochiladi, lekin antez odatda mavsumiy boʻladi, shuning uchun oʻsimliklar toʻliq bir hafta davomida gullaydigan gullarga ega; kurtaklari oq jun bilan qoplangan boʻlib, u rivojlanayotganda mevani yashiradi[2]. Gulning ichki tepalari kumushrang pushti yoki toʻq qizil rangda; tashqi qismlari oq, qip-qizil, yashil yoki turli rangga ega boʻladi. Ular taxminan 5-7 sm atrofida boʻadi. Gulning ichki tepalari kumushrang pushti yoki toʻq qizil rangda; tashqi qismlari oq, qip-qizil, yashil yoki koʻp rangli. Ular taxminan 4,5-8 santimetrdan (1,8-3,1 dyum) 5—10 santimetrgacha (2,0—3,9 dyum) va gul naychalari 22 —40 millimetr atrofida (0,87 dyum) boʻladi. Naycha tuklarining uzunligi 5 dan 15 millimetrgacha (0,20 dan 0,59 dyuymgacha), nektar kamerasi esa 2 dan 5 millimetrgacha (0,079 dan 0,197 dyuymgacha) chuqurlikda va gul naychalari 22 — 40 millimetr (0,87 — 1,57 dyuym) va 22 — 40 millimetr (0,87 — 1,57 dyum) atrofida boʻladi. Naycha tuklari 5 — 15 millimetr (0,20 — 0,59 dyum) uzunlikda va nektar kamerasi 2 — 5 millimetr (0,079 — 0,197 dyum) chuqurlikda boʻladi[10]. Gullarning har birida 30 dan 50 gacha gulbarglari bor, ular yirtiq yoki tishli shaklda boʻadi. Pistillar koʻp boʻlakli va yashil, stamens esa krem rangli yoki sariq rangda boʻladi[3]. Mevalar turli xil yashil rangga ega va uzunligi 15-28 millimetr (0,59-1,10 dyuym) katallikda boʻadi[10].

Mahalliy oʻsish joyi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

E. Reychenbachining ' joyi butun Chihuahuan choʻli va uning yaqinidagi yaylovlarni, shuningdek, eman va archa oʻrmonlarini oʻz ichiga oladi. Ular 1500 metr (4900 fut)[10]. E. reichenbachii vatani boʻlgan Amerika Qoʻshma Shtatlari Texas, Nyu-Meksiko, Kolorado va Nebraska kabi joylarda uchraydi[9] Ular Kanzas va Oklaxomada ham keng tarqalgan. Oklaxomada topilgan turli xil, E. reichenbachii baileyi, ayniqsa, uzun „tuk“ tikanlarga ega[10]. E. reichenbachii vatani Meksikaning shimolidagi Koahuila, Nuevo-Leon va Tamaulipas shtatlarida joylashgan[10].

Oʻstirish va koʻpaytirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
var. reichenbachii

E. reichenbachii ochiq maydonda tarqalgan boʻlib quyoshni afzal koʻradi va birozgina suv talab qiladi. Ular quruq, yaxshi qurigan, shagʻalli, gilli va qumloq tuproqlarda, tog 'jinslari yaqinida oʻsadi. Ular sovuq va issiqlikka chidamli va shisha ostida yaxshi oʻsadi[11]. Ular qurgʻoqchilikka chidamli, ammo turli hasharotlar va baʼzi hayvonlarga sezgir boʻladi[12].

Koʻpaytirish mevalar quriy boshlaganda toʻplangan urugʻlar tomonidan amalga oshiriladi. Tur, ayniqsa choʻl muhitida bezak xususiyatlari sifatida tijorat maqsadida qoʻllanadi. Mazkur oʻsimliklar kiyiklarning asosiy ozuqasi hisoblanadi[3]. E. Reichenbachii Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan oʻsimliklar qatoriga kiritilgan[12][13].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Kichik oq kaktusning rangli rasmi
    Echinocereus reichenbachii
  • Gul
    Gul
  • E. reichenbachii var. baileyi
    E. reichenbachii var. baileyi

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Holloway & Neill 2005.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Powell & Weedin 2004.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Ladybird Johnson Wildflower Center.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Weniger 1969.
  5. ↑ Integrated Taxonomic Information System.
  6. ↑ Texas Parks and Wildlife.
  7. ↑ Texas Parks and Wildlife (b).
  8. ↑ Center for Plant Conservation.
  9. ↑ 9,0 9,1 United States Department of Agriculture.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Flora of North America.
  11. ↑ Ladybird Johnson Wildflower Center; Royal Horticultural Society: loam soil and grown under glass.
  12. ↑ 12,0 12,1 Royal Horticultural Society.
  13. ↑ „AGM Plants - Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 6-fevral.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • „CPC National Collection Plant Profile: Echinocereus reichenbachii var. albertii“, Center for Plant Conservation, 2015-03-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: September 14, 2015
  • Holloway, Joel Ellis; Neill, Amanda (2005), Neill, Amanda (muh.), A Dictionary of Common Wildflowers of Texas & the Southern Great Plains (Illustrated-nashr), TCU Press, ISBN 978-0-87565-309-9
  • „Echinocereus reichenbachii“, Flora of North America, 4-jild, 173-bet
  • „Echinocereus reichenbachii“, Integrated Taxonomic Information System, qaraldi: September 11, 2015
  • „Native Plant Database: Echinocereus reichenbachii“, Ladybird Johnson Wildflower Center, University of Texas at Austin, qaraldi: September 12, 2015
  • Powell, A. Michael; Weedin, James (2004), Cacti of the Trans-Pecos & Adjacent Areas: Grover E. Murray Studies in the American Southwest Series (Illustrated-nashr), Texas Tech University Press, ISBN 978-0-89672-531-7
  • „Echinocereus reichenbachii“, Royal Horticultural Society, qaraldi: September 11, 2015
  • „Black Lace Cactus (Echinocereus reichenbachii var. albertii): 5-year Review: Summary and Evaluation“ (PDF), Texas Parks and Wildlife Department; United States Fish and Wildlife Service; Corpus Christi Ecological Services Field Office, qaraldi: September 14, 2015
  • „Black Lace Cactus (Echinocereus reichenbachii var. albertii)“, Texas Parks and Wildlife Department, qaraldi: September 14, 2015
  • „Plant Profile: Echinocereus reichenbachii“, United States Department of Agriculture, qaraldi: September 11, 2015
  • Weniger, Del (1969), Cacti of the Southwest: Texas, New Mexico, Oklahoma, Arkansas, and Louisiana (Illustrated-nashr), University of Texas Press, ISBN 978-0-292-70000-0

 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Media related to Echinocereus reichenbachii at Wikimedia Commons