Guevedose

 Andoza:Intersex sidebarDominikan Respublikasida guevedoces (ispancha: güevedoce , Dominikan ispan ispancha: güevos a los doce "moyaklar[1] oʻn ikkida") interseksualizmning oʻziga xos turi boʻlgan bolalardir. Guevedoklar tugʻilganda qiz bola sifati qaraladi, ammo 12 yoshdan boshlab ularda erkak jinsiy aʼzolarini rivojlana boshlagani kuzatilgan. Bu testosterondan dihidrotestosterongacha boʻlgan metabolizmda qatnashadigan 5a-reduktaza fermentini ishlab chiqarishdagi yetishmovchilik bilan bogʻliq deb hisoblanadi.[2][3][4][5][6] Xuddi shu hodisa Papua-Yangi Gvineyada sodir boʻlib, sambiya xalqi[7] va Turkiyada uni kvolu-aatmwol (soʻzma-soʻz "erkak aʼzosiga aylangan ayol aʼzosi"[8]) deb nomlanadi.[9] Ann Fausto-Sterlingning taʼkidlashicha, gevedoklar (shuningdek, Papua-Yangi Gvineyadagi 5a-reduktaza taqchillgi boʻlgan odamlar) oʻz madaniyatlari tomonidan " uchinchi jins " sifatida nomlanadi, boshqa madaniyatlar esa " faqatgina ikkita jins rolini tan oladilar".[7]

Dastlabki tadqiqotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gyuevedotlarning ilk ilmiy tadqiqotlari 1970-yillarda, Kornel universitetidan endokrinolog Julianne Imperato-MakGinli Dominikan Respublikasining Las Salinas qishlogʻiga balogʻat yoshida qiz bolalarning oʻgʻil bolalarga aylanishi haqidagi xabarlarni oʻrganish uchun tashrif buyurgan.[10] Buning sababi 5a-reduktaza yetishmovchiligi ekanligi maʼlum boʻldi va natijalar 1974-yilda Science jurnalida chop etildi. Las Salinasda yetishmovchilik juda yuqori boʻlib, har 90 taʼsirlanmagan erkakdan 1 gevedotse paydo boʻlishi mumkinligi aniqlandi.[11]

Dominikan madaniyatida nishonlanadigan fenotipik ayol bolaning balogʻat yoshida fenotipik erkakka aylanishi, 5a-reduktaza fermenti yetishmovchiligi bilan dunyoga kelgan genotipik erkakning (XY xromosomalari bilan) natijasidir. 5a-reduktaza testosteronning dihidrotestosteronga kamayishi uchun javobgardir. Dihidrotestosteron (DHT) jinsiy aʼzolarning kattaligi va boshqa shu kabi birlamchi erkak jinsiy xususiyatlarining embrion rivojlanishining aksariyat qismi uchun javob beradigan gormon hisoblanadi. Biroq, gormonning oksidlangan shakli testosteron, ikkilamchi jinsiy xususiyatlarni rivojlantiradi. Shunday qilib, 5a-reduktaza vazifa bajarmaydigan XY bola testosteronini asosiy jinsiy xususiyatlarni shakllantiruvchi koʻrinishga aylantira olmaydi va ayol jinsiy aʼzolarining koʻrinishiga ega boʻladi. Oʻsmir yoshida, koʻp testosteron ishlab chiqarilsa, ikkilamchi jinsiy xususiyatlar (masalan, ovozning chuqurlashishi, sochning oʻzgarishi, muskullar anabolizmi va boshqalar) rivojlanadi va shu bilan fenotipik erkakka aylanadi. 

Jamiyatdagi statusi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika Qoʻshma Shtatlari kabi mamlakatlarda interseks bolalar koʻpincha dunyoga kelgandan keyin zudlik bilan operatsiya qilinadi, ularning jinsiy aʼzolari odatda erkak yoki ayol boʻlib koʻrinadi. Dominikan Respublikasida gevedoklarga uchinchi jins sifatida qaralganligi sababli, ular gender sotsializatsiyasini boshdan kechiradilar. Voyaga yetganida, guevedoclar koʻpincha oʻzlarini erkaklar deb bilishadi, lekin jamiyat tomonidan mutlaqo shunday munosabatda boʻlishlari shart emas.[7]

Shuningdek koʻring

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Gender tizimi
  • 5a-reduktaza etishmovchiligi

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Hamer, Eleanor. 3,000 Spanish Words and Phrases They Won't Teach You in School (en). Skyhorse Publishing, 2017. ISBN 9781510725379. 
  2. ↑ „The extraordinary case of the Guevedoces“. BBC (20-sentabr 2015-yil).
  3. ↑ Баринова, Анастасия. „Девочки превращаются в мальчиков: доминиканский феномен“ (ruscha). National Geographic Russia (4-sentabr 2018-yil). 2019-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-may.
  4. ↑ Knapton, Sarah. „The astonishing village where little girls turn into boys aged 12“. The Telegraph (20-sentabr 2015-yil).
  5. ↑ Bosson, Jennifer K.. The Psychology of Sex and Gender. SAGE, 2018. ISBN 9781506331324. 
  6. ↑ Pou, Jackie. „The World of Intersex Children and One Person's Journey Between Two Sexes“. ABC News (4-mart 2015-yil).
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Fausto-Sterling, Anne. Sexing the Body: Gender politics and the construction of sexuality, 1st, New York, NY: Basic Books, 2000 — 109-bet. ISBN 0465077145. 
  8. ↑ Kogan, Terry S. (1997). „Transsexuals and Critical Gender Theory: The Possibility of a Restroom Labeled Other“. Hastings Law Journal. 48-jild, № 6. 1244-bet.
  9. ↑ Jong, Diana Mettadewi (2016). „5-alpha-reductase deficiency: a case report“. Indonesian Pediatric Society. 43-jild, № 6. 234–240-bet. doi:10.14238/pi43.6.2003.234-40. Qaraldi: 24 October 2020.
  10. ↑ The 'Guevedoces' of the Dominican Republic, Urological Sciences Research Foundation, qaraldi: 23-avgust 2019-yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  11. ↑ Imperato-McGinley, Julianne; Guerrero, Luis; Gautier, Teofilo; Peterson, Ralph Edward (1974-yil dekabr). „Steroid 5alpha-reductase deficiency in man: an inherited form of male pseudohermaphroditism“. Science. 186-jild, № 4170. 1213–1215-bet. Bibcode:1974Sci...186.1213I. doi:10.1126/science.186.4170.1213. PMID 4432067. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)