Ibn Havshab

Abul Qosim al-Hasan ibn Faraj ibn Havshab ibn Zadon an-Najjor al-Kufiy ((arabcha: أبو القاسم الحسن ابن فرج بن حوشب زاذان النجار الكوفي); 914-yil 31-dekabrda vafot etgan), oddiygina Ibn Havshab ismi bilan yoki Mansur al-Yaman laqabi bilan mashhur. Kufa atrofidagi asosiy ismoiliy missionerlardan biri boʻlgan. Ali ibn al-Fadl al-Jayshoniy bilan hamkorlikda Yamanda ismoiliy aqidasini oʻrnatgan va 890-900-yillarda bu mamlakatning katta qismini ismoiliy imom Abdulloh al-Mahdiy nomi bilan bosib olgan. Al-Mahdiy 909-yilda Ifriqiyada oʻzini oshkora eʼlon qilib, Fotimiylar xalifaligini oʻrnatgach, Ibn al-Fadl unga qarshi chiqadi va Ibn Havshabni oʻziga boʻysundirishga urinadi. Ibn Havshabning hayoti uning yozgan avtobiografiyasidan maʼlum boʻlsa, keyinchalik Ismoiliy anʼanalariga koʻra, ikkita ilohiy risola unga bagʻishlangan.

Ismoillikning kelib chiqishi va qabul qilinishi

Ibn Havshab Iroq janubidagi Kufa atrofidagi Nahr Nars kanali yaqinida joylashgan qishloqda tugʻilgan^[1][2]. Keyinchalik ismoiliy urf-odatlari uni Muslim ibn Aqil ibn Abu Tolibning (Ali ibn Abu Tolibning jiyani) avlodi deb hisoblagan boʻlsa-da, uning kelib chiqishi haqida maʼlumotlar yetarlicha emas^[1].

Manbalarda uning kasbi turlicha boʻlib, uni zigʻir toʻquvchi yoki duradgor sifatida tariflashgan^[2]. U oʻn ikki shialik tarafdori boʻlgan oiladan edi. Oʻzining yozgan maʼlumotlariga koʻra, U 874-yilda oʻn birinchi imom Hasan al-Askariyning vafotidan soʻng, erkak zurriyoti qolmagani tufayli, imon inqirozini boshdan kechirgan^[2]. Oxir-oqibat, oʻn ikkilar al-Askariyning goʻdak oʻgʻliga oʻn ikkinchi va yashirin imom („Oʻn ikkilar“ nomi shundan kelib chiqqan)martabasini berishgan^[3], u bir kun kelib islom esxatologiyasining masihiy shaxsi mahdī boʻlib qaytishiga ishonishgan. Afsonaga koʻra, u abbosiy xalifalarini agʻdarib tashlab, ularning poytaxti Bagʻdodni vayron qiladi, musulmonlar birligini tiklaydi. Konstantinopolni zabt etish, Islomning yakuniy gʻalabasini taʼminlash, tinchlik va adolat hukmronligini oʻrnatish borasida muhim ishlarni amalga oshiradi^[4]. Biroq, bu eʼtiqod Hasan al-Askariy vafotidan keyingi dastlabki yillarda hali mustahkam oʻrnatilmagan edi. Ibn Havshab singari, koʻplab shialar ham oʻn ikkinchi imom haqidagi daʼvolarga shubha bilan qaragan va bu rahbariyatining siyosiy zaiflig hamda sustkashligi tufayli ruhiy tushkunlikka tushishgan^[5][6][7].

Manbalar

1. Madelung 1991, s. 438.
2. Halm 1991, s. 38. sfn error: no target: CITEREFHalm1991 (help)
3. Daftary 2007, s. 89.
4. Halm 1991, ss. 28–29. sfn error: no target: CITEREFHalm1991 (help)
5. Halm 1991, ss. 38–39. sfn error: no target: CITEREFHalm1991 (help)
6. Daftary 2007, ss. 107–108.
7. Daftary 2007, ss. 108, 132–133.

Havolalar

• Brett, Michael. The Rise of the Fatimids: The World of the Mediterranean and the Middle East in the Fourth Century of the Hijra, Tenth Century CE, The Medieval Mediterranean. Leiden: BRILL, 2001. ISBN 9004117415. 
• Brett, Michael. The Fatimid Empire, The Edinburgh History of the Islamic Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017. ISBN 978-0-7486-4076-8. 
• Daftary, Farhad. [[[:Andoza:Google Books]] Ismaili Literature: A Bibliography of Sources and Studies]. London and New York: I.B. Tauris, 2004. ISBN 978-0-8577-1386-5. 
• Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Second, Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-61636-2. 
• Eagle, A. B. D. R. (1994). [[[:Andoza:Google Books]] "Al-Hādī Yahyā b. al-Husayn b. al-Qāsim (245–98/859–911): A Biographical Introduction and the Background and Significance of his Imamate"]. New Arabian Studies 2: 103–122. ISSN 1351-4709. Andoza:Google Books. 
• Haji, Hamid (2008). "JAʿFAR B. MANṢUR-AL-YAMAN". in Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Volume XIV: Isfahan IX–Jobbāʾi. London and New York: Routledge & Kegan Paul. p. 349. ISBN 978-1-934283-08-0. https://www.iranicaonline.org/articles/jafar-b-mansur-al-yaman. 
• Andoza:Das Reich des Mahdi
• Halm, Heinz (1998). "EBN ḤAWŠAB, ABU'L-QĀSEM ḤASAN". in Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Volume VIII: Ebn ʿAyyāš–Eʿteżād-al-Salṭana. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 28–29 b. ISBN 978-1-56859-058-5. https://www.iranicaonline.org/articles/ebn-hawsab. 
• Landau-Tasseron, Ella „Arabia“, . The New Cambridge History of Islam, Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 2010 — 397–447-bet. ISBN 978-0-521-83823-8. 
• Madelung, Wilferd (1991). "Manṣūr al-Yaman". in Bosworth, C. E.. Encyclopaedia of Islam. Volume VI: Mahk–Mid (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 438–439 b. ISBN 978-90-04-08112-3. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_4941. 

Adabiyotlar

• Halm, Heinz (1981). "Die Sīrat Ibn Ḥaušab: Die Ismailitische Da'wa Im Jemen Und Die Fatimiden" (German). Die Welt des Orients 12: 107–135. ISSN 0043-2547. 
• Jiwa, Shainool (1988). "The Genesis of the Ismāʿīlī Daʿwa Activities in the Yemen". British Society for Middle Eastern Studies Bulletin 15 (1): 50–63. doi:10.1163/19585705-12341302.