Latviya — Rossiya munosabatlari

Latviya — Rossiya munosabatlari

Latviya	Rossiya

Rossiya va Latviya bir-biri bilan chegaradosh boʻlgan davlatlar hisoblanadi. Ikkala davlat ham BMT, YXHT, CBSS va Yevropa Kengashi aʼzolaridir (Rossiya — 2022-yil 16-martgacha). Diplomatik aloqalar 1920-yilda oʻrnatildi (RSFSR bilan); 1991-yilda qayta ishga tushirilgan^[1].

Munosabatlar tarixi

1918-yilda RSFSR Latviya Sovet hukumatini (SSRL) tan oldi Fuqarolar urushi davrida Latviya Respublikasining diplomatik vakillari Arxangelsk, Vladivostok, Kiev va Shimoliy Kavkazda ishlagan^[1].

1920-yil yanvar oyida Polsha qoʻshinlari koʻmagida Latviya Respublikasi armiyasi Qizil Armiyani Latviyadan quvib chiqardi va 1920-yilda RSFSR va Latviya Respublikasi oʻrtasida Riga shartnomasi tuzildi, bu yerda Rossiya mustaqilligini tan oldi. Latviya. Litva Respublikasining RSFSRdagi birinchi vakili Yanis Vesmanis, Litva Respublikasidagi RSFSRning birinchi vakili Yakov Ganetskiy edi. 1940-yilda Latviya SSSRga qoʻshilishidan oldin Latviya va RSFSR va SSSR oʻrtasida qator shartnomalar tuzildi: 1921-yilda fuqarolik toʻgʻrisida^[2], 1927-yilda^[3] va 193-yilda^[4] savdo toʻgʻrisida, 1932-yilda hujum qilmaslik toʻgʻrisida^[5] va 1939-yilda oʻzaro yordam pakti kabi muhim sherikchilik loyihalari ishga tushirildi^[6].

SSSR parchalanganidan keyin Latviya va Rossiya oʻrtasida diplomatik munosabatlar tiklandi.

2007-yilgacha Rossiya va Latviya oʻrtasidagi chegara masalasi hal qilinmagan(qarang. Pitalovo).

Oʻzaro munosabatlarning hozirgi holati

Rossiyaning Rigada elchixonasi va Liepaya va Daugavpilsda konsulliklari mavjud. 2021-yildan Rossiyaning Latviyadagi elchisi — M. V. Vanin sanaladi. Latviyaning Moskvada elchixonasi va Sankt-Peterburg va Pskovda konsulliklari bor. 2017-yildan Latviyaning Rossiyadagi elchisi — Maris Riekstins hisoblanadi.

2020-yil oʻrtalarida Latviyada 525 965 etnik rus yashagan (shundan 65,1% Latviya fuqarolari) va 2321 tatar (shundan 35,4% Latviya fuqarolari). Latviya aholisi orasida Rossiyaning 52 505 nafar fuqarosi bor, bu jami mamlkat aholisning 2,5% ni tashkil etadi^[7].

2002-yilda 2864 Latviya fuqarosi Rossiyada yashagan. 2010-yilda, aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiya Federatsiyasida 18 979 etnik latviyaliklar, shu jumladan 1 089 latgallar^[8] isteʼqomat qilgan.

2010-yil dekabrda Latviya Prezidenti Zatlersning Rossiyaga tashrifi chogʻida bir qancha shartnomalar imzolandi^[9] va tarixchilardan iborat qoʻshma komissiya tuzish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi^[10].

2017-yilda to‘rt yillik tanaffusdan so‘ng Latviya-Rossiya hukumatlararo komissiyasining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi^[11].

Boltiq dengizi forumida Latviya va Rossiya Bosh vazirlarining uchrashuvi (2012)

Latviyaning Moskvadagi elchixonasi Covid-19 pandemiyasi davrida Rossiya fuqarolariga vizalar berishni toʻxtatdi va Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi munosabati bilan munosabatlardagi asoratlardan soʻng, ular faqat alohida hollarda, asosan gumanitar sabablarga koʻra beriladi (va hozir Latviya Rossiya fuqarolariga turizm yoki Yevropa Ittifoqiga kirishning boshqa shunga oʻxshash maqsadlari uchun vizalar bermaydigan mamlakatlar safiga kiradi).

2022-yil 4-aprelda Latviya Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi munosabati bilan diplomatik munosabatlarni pasaytirishga qaror qildi. Rossiyaning Latviyadagi elchisiga mamlakatni tark etishga buyruq berildi, Latviyaning Rossiyadagi elchisi Moskvadan chaqirib olindi^[12].

11-avgust kuni Latviya Saymi Rossiya Federatsiyasini terrorizmning homiysi sifatida tan oldi^[13].

2022-yil sentyabr oyida Latviya Litva, Estoniya va Polsha bilan birgalikda Rossiya fuqarolarining Shengen vizalari, shu jumladan uchinchi davlatlar tomonidan berilgan vizalar bilan kirishini taqiqlashga qaror qildi^[14].

Iqtisodiy hamkorlik

Rossiya Latviyaning muhim savdo sherigi hisoblanadi. 2011-yilda Latviyaning Rossiyaga eksporti 1 262 397 831 AQSh dollarini tashkil etgan, Rossiyaning Latviyaga eksporti 1 301 764 737 dollarni tashkil etdi^[15]. Rossiyalik sayyohlarning Latviyaga sayyohlik tashriflari Yangi yil bayramlari atrofida mavsumiy koʻtarilish bilan tavsiflanadi^[16].

2012-yilda Rossiya Federatsiyasiga Latviya importining 9,5% va Latviya eksportining 11,5% toʻgʻri keldi (har ikkala koʻrsatkich boʻyicha Rossiya Latviya tashqi savdo hamkorlari orasida 3-oʻrinda turadi).

Aloqa muammolari

Ikki davlat oʻrtasida XX asr tarixiga oid masalalarda kelishmovchiliklar mavjud. Xususan, Latviyaning SSSR tarkibiga qoʻshilishiga olib kelgan 1940-yil voqealarini tasniflash boʻyicha fikrlar bir-biridan farq qiladi — Latviya ularni noqonuniy ishgʻol deb hisoblaydi, Rossiya — oʻsha paytda amaldagi xalqaro huquqqa mos kelgan deb takidlaydi.

2005-yildan 2009-yilgacha Latviyada Sovet istilosidan koʻrilgan zararni hisoblash komissiyasi^[17] boʻlib, uning faoliyati Rossiya^[18] tomonidan tanqid qilingan. 2013-yilda komissiya faoliyati qayta tiklandi. 2016-yil aprel oyida komissiya ish natijalarini eʼlon qildi — SSSRni bosib olish davrida Latviya iqtisodiyotiga etkazilgan zarar 185 milliard evroni tashkil etdi.

2007-yilda Tallindagi bronza askarini demontaj qilish paytida Latviya Estoniya hukumatiga oʻz yordamini bildirdi. 2008-yilda Janubiy Osetiyadagi urush paytida Latviya Gruziyani qo‘llab-quvvatlashini bildirdi^[19][20]. 2014-yilda Moskva va Kiyev o‘rtasidagi mojaro paytida Latviya Ukrainani qo‘llab-quvvatlagan edi.

2012-yilda Levada markazi tomonidan o‘tkazilgan rossiyaliklar o‘rtasida o‘tkazilgan ijtimoiy so‘rov natijalariga ko‘ra, Latviya Rossiyaga nisbatan eng yoqimsiz davlatlar ro‘yxatida uchinchi o‘rinni egalladi, bu 2011-yilga nisbatan bir pog‘ona past koʻrsatgich sanaladi^[21][22].

2014-yildan beri Latviya bir qator rossiyalik jurnalistlarga kirishni rad etdi: 2014-yilda RIA Novosti shtat muxbiri, 2017-yilda REN telekanalining operatori mamlakatga kiritilmagan.

Inson huquqlari muammolari

Rossiya Federatsiyasi va Latviya Respublikasi oʻrtasida inson huquqlari boʻyicha, asosan, Latviyaning rusiyzabon aholisining ahvoli boʻyicha kelishmovchiliklar mavjud.

Rossiya inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudida uchinchi shaxs sifatida Latviyaga qarshi shikoyatlar boʻyicha bir qator ishlarda ishtirok etdi. Rossiya Latviyani millati va tili boʻyicha kamsitish uchun qoralaydi ; 1996-2012 yillarda Rossiya Davlat Dumasining bir qator bayonotlarida Latviyaning rusiyzabon aholisining ahvoli haqida tashvish bildirilgan^[23][24] .

2004-yilda Rossiya tashabbusi bilan YeXHT Parlament Assambleyasi milliy ozchiliklar toʻgʻrisida Latviya va Estoniyaga tavsiyalarni oʻz ichiga olgan rezolyutsiyani qabul qildi. 2004-yilda Yevropa Parlament Assambleyasining bir guruh rus delegatlari Latviyada taʼlimni isloh qilish toʻgʻrisidagi rezolyutsiya loyihasini tashabbusi bilan chiqdilar. Assambleya qoʻmitasi maktab taʼlimida ona tilining kengroq masalasini koʻrib chiqishga qaror qildi; bu haqda hisobot tayyorlanib, qaror qabul qilindi. 2018-yil 3-aprelda Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi Latviyaning taʼlim toʻgʻrisidagi qonuniga kiritilgan oʻzgartirish munosabati bilan „Latviya milliy ozchiliklari tillarida maktab taʼlimini tugatishga yoʻl qoʻyilmasligi toʻgʻrisida“ bayonot qabul qildi. 2018-yilda Rossiya Tashqi ishlar vazirligi Latviyadagi xususiy universitetlarda rus tilida dars berish taqiqlanganini tanqid qildi.

2012-yil mart oyida Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi „Latviya Respublikasida inson huquqlarining buzilishi va natsizmni reabilitatsiya qilishga yoʻl qoʻyilmasligi toʻgʻrisida“ bayonotni qabul qildi^[25].

1992-yilda Latviya Rossiya qonunlarining inson huquqlari meʼyorlariga muvofiqligini baholash uchun ekspertlar komissiyasini tuzdi^[26], Rossiyani BMTning Inson huquqlari boʻyicha komissiyasining Checheniston boʻyicha rezolyutsiyasini eʼtiborsiz qoldirganlikda tanqid qildi^[27].

Manbalar

1. „Двусторонние отношения“. 2011-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 28-noyabr.
2. „Agreement regarding the exercise of the right of opting for nationality and regarding the repatriation, transport and liquidation of goods belonging to the citizens of the two contracting Parties“. 2014-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-mart.
3. „Treaty of Commerce, with Final Protocol, Annex (Customs Convention), Final Protocol of the Customs Convention and Lists relating to this Convention, and Second Final Protocol of the Customs Convention“. 2014-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-mart.
4. „Treaty of Commerce, and Final Protocol“. 2014-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-mart.
5. „Treaty of Non-Aggression“. 2014-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-mart.
6. „Pact of Mutual Assistance“. 2011-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-mart.
7. Naselenie Latvii po gosudarstvennoy prinadlejnosti na 01.07.2020 UDGMAndoza:Ref-lv
8. „Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010“. 2021-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 3-fevral.
9. „В Москве подписано 9 двухсторонних соглашений“. 2010-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 20-dekabr.
10. „Латвия и Россия создают комиссию историков“. 2010-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 20-dekabr.
11. „Кучинскис: у Латвии и России имеется большой потенциал для сотрудничества“. 2017-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-avgust.
12. „Латвия понижает уровень дипломатических отношений с Россией“. 2022-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-aprel.
13. „Latvia designates Russia a "state sponsor of terrorism" over Ukraine war“. Reuters. 12 августа 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 августа 2022.
14. „Эстония, Латвия, Литва и Польша закроют въезд россиянам с 19 сентября“. РИА Новости (2022-yil 8-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 13-sentyabr.
15. „Министерство иностранных дел Латвийской Республики: Двусторонние отношения“. 2011-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 28-noyabr.
16. Portal: vladelsi brendovix magazinov dojdalis nastoyaщix pokupateley DELFI 2013
17. „Latvijas avīze: комиссия по подсчету ущерба от «оккупации» все-таки продолжит свою работу, хотя и на «общественных» началах“. 2009-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-dekabr.
18. „МИД России: Счета Латвии за «советскую оккупацию» лишены оснований“. 2009-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-dekabr.
19. „Годманис: долг Латвии — поддержать Грузию“. 2014-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
20. „Сейм осудил нападение России на Грузию“. 2014-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-may.
21. „Левада-центр: 50% россиян считает Грузию самым враждебным по отношению к России государством“. gazeta.ru/«Интерфакс» (2011-yil 1-iyun). 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-may.
22. „Опрос: 25% россиян назвали Литву недружественной России страной“. delfi.lt (2012-yil 14-iyun). 2013-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-may.
23. „Перечень постановлений Государственной Думы по проблемам отношений с государствами Балтии и защиты интересов соотечественников (1995—2002 гг.)“. 2013-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-noyabr.
24. Zayavlenie Gosudarstvennoy Dumi Federalnogo Sobraniya Rossiyskoy Federatsii „Ob otvetstvennosti latviyskix vlastey za sistematicheskoe narushenie prav cheloveka“^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка 28.04.2004.
25. Postanovlenie № 40860-6 "O zayavlenii Gosudarstvennoy Dumi Federalnogo Sobraniya Rossiyskoy Federatsii „O narusheniyax prav cheloveka v Latviyskoy Respublike i nedopustimosti reabilitatsii natsizma“^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка i Zayavlenie „O narusheniyax prav cheloveka v Latviyskoy Respublike i nedopustimosti reabilitatsii natsizma“^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка
26. Latvijas Republikas Augstākās Padomes un Valdības Ziņotājs. № 39-41 (3531-3533) 15.10.1992
27. „Latvia remarks on Russia’s failure to fulfil Resolution on Chechnya“. 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 19-dekabr.

Adabiyotlar

• Latviya va Krieviya. Vēsturiskie un kultūras sakari. Riga: Zinatne, 1987-yil.
• Rossiya-Boltiqboʻyi munosabatlarining mintaqaviy oʻlchovi^{[sayt ishlamaydi]} (mavjud havola) Ed. L. A. Karabeshkin. Sankt-Peterburg, 2004-yil. ISBN 5-901981-09-X
• V. I. Latviya fuqarosi boʻlmaganlar va Rossiyaning pozitsiyasi „Rossiya (Wayback Machine saytida 2016-03-10 sanasida arxivlangan) strategiyasi“ Arxivnaya kopiya, 2010-yil 12-son.
• Aleksandrov M. V. MDH mamlakatlari institutining Latviyadagi rus vatandoshlari harakatida „chapga moyillik“ toʻgʻrisida (Wayback Machine saytida 2017-04-23 sanasida arxivlangan), 2011-yil
• Latviya-Rossiya munosabatlari: ichki va xalqaro oʻlchovlar Ed. N. Muižnieks Riga: LU Akadēmiskais apgāds, 2010-yil. ISBN 9984-802-10-8
• Latviya-Rossiya munosabatlarida tarix geopolitikasi Ed. N. Muižnieks Riga: LU Akadēmiskais apgāds, 2011-yil
• Rossiyaning Latviyadagi tashqi siyosatining „gumanitar oʻlchovi“ // Gruziya, Moldova, Ukraina va Boltiqboʻyi davlatlariga nisbatan Rossiya tashqi siyosatining „gumanitar oʻlchovi“^{[sayt ishlamaydi]} (mavjud havola) Ed. G. Pelnēns. Riga: 2009-yil. ISBN 978-9984-39-908-9 — bet. 137-190
• Latviyadagi etnik integratsiyaga tashqi taʼsir (mavjud havola) Riga: Sharqiy Yevropa siyosiy tadqiqotlar markazi, 2007 ISBN 978-9984-39-356-8
• Muižnieks N. Latviya-Rossiya munosabatlari: Latviyaning Yevropa Ittifoqi va NATOga qoʻshilishidan keyingi dinamika. Riga: LU Akadēmiskais apgads, 2011-yil

Havolalar

• Latviyaning Rossiyadagi elchixonasi
• Rossiyaning Latviyadagi elchixonasi
• 1991-yilgi shartnoma (kuchga kirmaydi)
• Chegara shartnomasi (2007) (Latviya. )
• Ijtimoiy taʼminot sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2007-yil, 2011-yil yanvaridan kuchga kiradi) va uni qoʻllash toʻgʻrisidagi bitim.
• Rossiya Federatsiyasi Tashqi ishlar vazirligining milliy ozchiliklar huquqlari boʻyicha Latviyaga xalqaro tashkilotlar va nodavlat notijorat tashkilotlarining asosiy daʼvolari va tavsiyalari roʻyxati, 2003-yil.
• Latviya // Dunyoning bir qator davlatlarida inson huquqlari bilan bogʻliq vaziyat toʻgʻrisida Rossiya TIV, 2011. Pp. 56-61