Nemis alifbosi

Nemis orfografiyasi nemis tilini yozishda ishlatiladigan imlo hisoblanadi.Bugungi kunda standart oliy nemis orfografiyasi Rat für deutsche Rechtschreibung tomonidan tartibga solinadi. Rat für deutsche Rechtschreibung (Nemis orfografiyasi boʻyicha kengash) koʻpchilik nemis tilida soʻzlashuvchi mamlakatlar vakillaridan iborat.

Alifbosi

Avstriya standartlashtirilgan kursiv

Vereinfachte Ausgangsschrift

Zamonaviy nemis alifbosi ISO asosiy lotin alifbosining yigirma oltita harfidan va toʻrtta maxsus harfdan iborat.

Asosiy alifbo

Bosh harflar	Kichik harf	Nomi[1]	Aytilishi(IPA)
A	a	A	/aː/
B	b	Be	/beː/
C	c	Ce	/t͡seː/
D	d	De	/deː/
E	e	E	/eː/
F	f	Ef	/ɛf/
G	g	Ge	/ɡeː/
H	h	Ha	/haː/
I	i	I	/iː/
J	j	Jott ^1, Je ^2	/jɔt/ ^1(Germany) /jeː/ ^2(Avstriya)
K	k	Ka	/kaː/
L	l	El	/ɛl/
M	m	Em	/ɛm/
N	n	En	/ɛn/
O	o	O	/oː/
P	p	Pe	/peː/
Q	q	Qu ^1, Que ^2	/kuː/ ^1 (germany) /kveː/ ^2(Avstriya)
R	r	Er	/er/
S	s	Es	/ɛs/
T	t	Te	/teː/
U	u	U	/uː/
V	v	Vau	/faʊ̯/
V	w	We	/veː/
X	x	Ix	/ɪks/
Y	y	Ypsilon	/ˈʏpsilɔn/ ^1(Germany) /ʏˈpsiːlɔn/ ^2(Avstriya)
Z	z	Zett	/Tset/

Germaniyada ¹

Avstriyada ²

Maxsus harflar

		Nomi (IPA)
Ä	ä	/ɛː/
Ö	ö	/øː/
Ü	ü	/yː/
ẞ	ß	Eszett: /ɛsˈt͡sɛt/ scharfes S: /ˈʃaʁfəs ɛs/ „qisqa s“

• ẞ harfi 2017-yil 29-iyunda nemis alifbosining rasmiy harfi deb eʼlon qilindi^[2]. Ilgari SS/SZ sifatida taqdim etilgan.
• Tarixan, ingliz va boshqa koʻplab Yevropa tillarida boʻlgani kabi uzun s (ſ) harfi ham ishlatilgan^[3].

Nemis yorligʻi „Delikates / qizil karam“. Chap qalpoq eski yozuv bilan, oʻngda yangi.

Unli tovush uzunligi

Nemis tilida unli tovush uzunligi fonematik boʻlsa ham, u doimiy ravishda ifodalanmaydi. Biroq, uzun unlilarni aniqlashning turli usullari mavjud:

• Ochiq bo‘g‘indagi unli (erkin unli) cho‘ziq bo‘ladi, masalan, ge -ben („bermoq“), sa -gen („aytmoq“). Qoida berilgan nomlarda ishonchsizdir, qarang. Oliver [ˈɔlivɐ] .
• Uzoq unlini /iː/ koʻrsatish uchun ishlatgan i kamdan-kam uchraydi. Buning oʻrniga digraf ie ishlatiladi, masalan, L ie be ('sevgi'), h ie r ('bu yerdaʼ). Bu qoʻllanish oʻrta oliy nemis /iə/ asosidagi tarixiy imlo boʻlib, u dastlabki yangi oliy nemis tilida monoftongizatsiya qilingan. U etimologik jihatdan hech qachon bunday diftongga ega boʻlmagan soʻzlarga umumlashtirildi, masalan, v ie l ('koʻp'), Fr ie de ('tinchlik') (Oʻrta oliy nemis v i l, vr i de). Baʼzan soʻzning yakuniy pozitsiyasida bu digraf Knie /kniː.ə/ ('tizlar') koʻplik /iː.ə/ kabi /iː.ə/ ni ifodalaydi (qarang. Knie /kniː/). Viertel (viertel) /ˈfɪrtəl/ ('chorak'), vierzehn /ˈfɪʁt͡seːn/ ('oʻn toʻrtʼ), vierzig /ˈfɪʁt͡sɪç/ ('qirq') soʻzlarida, yaʼni qisqa unlini ifodalaydi. Qarang vier /fiːɐ̯/ ('toʻrtʼ). Frakturda I va J kapitali bir xil yoki deyarli bir xil ${\displaystyle {\mathfrak {J}}}$, Ie va Je kombinatsiyalarini chalkashtirib yuborish mumkin; shuning uchun Ie birikmasi so‘z boshida ishlatilmaydi, masalan, I gel („kirpi“), I re („irlandiyalik“).
• Ovozsiz h baʼzi hollarda unli tovush uzunligini bildiradi. Bu h baʼzi soʻzlarda eski /x/ dan kelib chiqqan, masalan, se h en („koʻrish“) ze h n („oʻn“), lekin boshqa soʻzlar bilan aytganda, uning etimologik asoslanishi yoʻq, masalan, ge h en (' ketmoq) yoki ma h len („tegirmonga“). Baʼzan digrafdan keyin ortiqcha oʻxshashlik tufayli h harfi ham kelishi mumkin, masalan, sie h t („koʻradi“, sehen dan) yoki etimologiyasi, masalan, Vie h („qoramol“, MHG vi h e), rau h (' qoʻpol', 1996-yilgacha boʻlgan imlo, hozir rau yozilgan, MHG ru h).
• a, e, o harflari uzun unlilarga ega boʻlgan bir necha soʻzda qoʻshlanadi.Masalan, S aa t ('urugʻ'), S ee ('dengiz'/'koʻl'), Moo r ('moor').
• Unlidan keyin qoʻshilgan qoʻsh undosh unlining qisqa ekanligini bildirsa, bir undosh esa koʻpincha unlining uzunligini bildiradi. Masalan, Kamm ('taroq') qisqa unliga ega /kam/, kam esa ('keldi') uzun unliga ega /kaːm/ . Ikki undosh qoʻshilmaydi: k, oʻrniga ck (1996-yilgi imlo islohotiga qadar, ck qator oraligʻida kk deb boʻlingan) va z oʻrniga tz qoʻyilgan. Olinma soʻzlarda kk (asl imloda cc bilan mos kelishi mumkin) va zz kelishi mumkin.
  • Turli undoshlar va unlidan keyin bir nechta harf (ch va sch) bilan ifodalangan tovushlar uchun aniq qoidani aytib bo‘lmaydi, chunki ular cho‘ziq unlilardan keyin kelishi mumkin, lekin bir o‘zakga tegishli bo‘lsa, ikkilanmaydi. Masalan, Mond /moːnt/ 'oy', Qoʻl /hant/ 'qoʻl'. Poya chegarasida odatda reduplikatsiya sodir boʻladi, masalan, nimm-t 'oladi'; ammo, sobit, endi unumli boʻlmagan hosilalarda bu ham yoʻqolishi mumkin, masalan, Geschäft /ɡəˈʃɛft/ 'biznes' schaffen 'biror ishni bajarish'.
• ß oldingi unlining uzun ekanligini bildiradi. Masalan, Straße 'koʻchaʼ va Masse 'mass' yoki 'hostʼ/'lotʼ qisqa unli. Bunga qoʻshimcha ravishda, 1996-yilgi imlo islohotidan oldin yozilgan matnlarda ham soʻz oxirida va undosh tovushlardan oldin ß qoʻllanadi. Masalan, naß 'hoʻl' va mußte 'had toʻ (islohotdan keyin nass va musste imlolari), shuning uchun bularda unli tovush uzunligi pozitsiyalarini ß tomonidan aniqlab boʻlmadi. Qarang, Maß „oʻcham“ va fußte „asoslangan edi“ (islohotdan keyin hali ham Maß va fußte yozildi).

	old				markaziy		orqa
	yumaloqlanmagan		yumaloq
	qisqa	uzoq	qisqa	uzoq	qisqa	uzoq	qisqa	uzoq
yaqin	[i]	[iː]	[y]	[yː]			[u]	[uː]
yaqin-yaqin	[ɪ]		[ʏ]				[ʊ]
yaqin oʻrta	[e]	[eː]	([ø] ⟨)	[øː]			[o]	[oː]
oʻrta					[ə]
ochiq-oʻrta	[ɛ]	[ɛː]	[œ]				[ɔ]
yaqin ochiq					[ɐ]
ochiq					[a]	[aː]

• ⟨a⟩: [a] as in Wasser „suv“
• ⟨ä⟩: [ɛ] as in Männer „odamlar“
• ⟨e⟩: [ɛ] as in Bett „yotoq“; titroqsiz [ə] Ochse „ox“
• ⟨i⟩: [ɪ] as in Mittel „usul“
• ⟨o⟩: [ɔ] as in kommen „kelmoq“
• ⟨ö⟩: [œ] as in Göttin „iloha“
• ⟨u⟩: [ʊ] as in Mutter „ona“
• ⟨ü⟩: [ʏ] as in Müller „miller“
• ⟨y⟩: [ʏ] as in Dystrophie „dystrophy“

Uzoq unlilar

Agar koʻrib chiqilayotgan unli tovush paydo boʻlsa, unli tovush odatda uzun tovushni ifodalaydi:

• ⟨a, ah, aa⟩: [aː]
• ⟨ä, äh⟩: [ɛː] yoki [eː]
• ⟨e, eh, ee⟩: [eː]
• ⟨i, ie, ih, ieh⟩: [iː]
• ⟨o, oh, oo⟩: [oː]
• ⟨ö, öh⟩: [øː]
• ⟨u, uh⟩: [uː]
• ⟨ü, üh⟩: [yː]
• ⟨y⟩: [yː]

Diftonglar

• ⟨au⟩: [aʊ]
• ⟨eu, äu⟩: [ɔʏ]
• ⟨ei, ai, ey, ay⟩: [aɪ]

Qisqartirilgan uzun unlilar

• ⟨i⟩: [i]
• ⟨y⟩: [y]
• ⟨u⟩: [u]
• ⟨e⟩: [e]
• ⟨ö⟩: [ø]
• ⟨o⟩: [o]

Boshqa unlilar

• /ər/, [ɐ]
• ⟨ e ⟩ [ə]
• [ɪ] (soʻzlarda: Viertel/viertel, vierzehn, vierzig)

Manbalar

1. DIN 5009:2022-06, section 4.2 „Buchstaben“ (letters), table 1
2. Official rules of German spelling updated, Rat für deutsche Rechtschreibung, 29 June 2017, retrieved 29 June 2017.
3. Andrew West (2006): „The Rules for Long S“.