Ozodlik Xartiyalari

Vashingtondagi Milliy Arxiv binosida joylashgan Ozodlik Xartiyalari burchagi[1]

Ozodlik Xartiyalari (ing. Charters of Freedom) Amerika Qoʻshma Shtatlari tarixining eng muhim 3 hujjatlar toʻplamini hisoblanadi. Ushbu hujjatlar AQShning asosiy siyosiy huquqlari va erkinliklarini belgilaydi va ularga AQSH Mustaqillik Deklaratsiyasi, Konstitutsiyasi va Huquqlar toʻg'risidagi billini oʻz ichiga oladi.[2]

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inqilobiy urushdan bir necha yil oʻtgach, Jeyms Medison, Aleksandr Hamilton va Jorj Vashington oʻzlarining yosh mamlakatlari ehtimoliy inqiroz yoqasida ekanidan havotirlanishdi. AQSHning birinchi konstitutsiyasi boʻlgan Konfederatsiya Nizomi Konfederatsiya Kongressiga qoidalar ishlab chiqish va shtatlardan mablagʻ soʻrash vakolatini bergan, ammo bu nizomning ijro etish, savdoni tartibga solish, yoki pul chop etish kabi harakatlarni tartibga solish kuchi yoʻq edi. Ayniq vaqtda, shtatlar oʻrtasidagi hududiy nizolar, soliqlar va savdo boʻyicha nizolar bu mamlakatni parchalab tashlash xavfini keltirib chiqargan edi. Natijada, Aleksandr Hamilton Kongressni Konfederatsiya Nizomlarini qayta koʻrib chiqish uchun shtat delegatlarining katta anjumanini tashkil etishda jonbozlik koʻrsatdi va va bu orqali Ozodlik Xartiyalariga poydevor qoʻydi.

Tarkibi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mustaqillik Deklaratsiyasi[3] (Declaration of Independence)

  • Qabul qilingan sana: 1776-yil 4-iyul
  • Muallif: Tomas Jefferson boshchiligidagi qo'mita
  • Mazmuni: Amerika koloniyalarining Buyuk Britaniyadan mustaqilligini e'lon qiladi. U barcha insonlarning teng huquqlari, hayot, erkinlik va baxtga intilish huquqlari borligini ta'kidlaydi.
  • Tarixiy ahamiyati: Bu hujjat Amerika Qo'shma Shtatlarining mustaqillik harakatining boshlanishini belgilab beradi va yangi davlatning asosiy tamoyillarini e'lon qiladi.

AQSh Konstitutsiyasi[4] (Constitution of the United States)

  • Qabul qilingan sana: 1787-yil 17-sentyabr
  • Ratifikatsiya qilingan sana: 1788-yil
  • Mualliflar: "Founding Fathers" deb ataladigan guruh, jumladan, Jeyms Medison, Aleksandr Hamilton va Benjamin Franklin
  • Mazmuni: Amerika Qo'shma Shtatlari hukumat tuzilmasini belgilaydi va federal hukumatning vakolatlarini aniqlaydi. Uchta asosiy bo'limi bor: Qonunchilik (Kongress), Ijroiya (Prezident) va Sud (Oliy sud).
  • Tarixiy ahamiyati: Bu dunyodagi eng qadimiy yozma konstitutsiyalardan biri bo'lib, demokratiya va huquqiy davlat tamoyillariga asoslanadi.

Huquqlar Toʻg'risidagi Bill[5] (Bill of Rights)

  • Qabul qilingan sana: 1791-yil 15-dekabr
  • Muallif: Jeyms Medison boshchiligidagi qo'mita
  • Mazmuni: Konstitutsiyaga qo'shilgan birinchi 10 ta tuzatish bo'lib, Amerika fuqarolarining asosiy huquq va erkinliklarini kafolatlaydi. Bunga so'z erkinligi, diniy erkinlik, qurol ko'tarish huquqi, adolatli sud jarayoni va boshqalar kiradi.
  • Tarixiy ahamiyati: Bu tuzatishlar fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishni ta'minlaydi va hukumatning vakolatlarini cheklaydi.

Ushbu hujjatlar hozirda AQShning Vashington(D.C.) shahridagi Milliy Arxivida joylashgan boʻlib, u yerda omma uchun namoyish etiladi.[6] Ushbu hujjatlar juda qadimiy va qimmatli hisoblanganligi sabab Arxiv binosida maxsus sharoitlarda saqlanadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Founding Documents in the Rotunda for the Charters of Freedom“.
  2. ↑ „Historical documents“.
  3. ↑ „The Declaration of Independence: How Did it Happen?“.
  4. ↑ „The Constitution: How Did it Happen?“.
  5. ↑ „The Bill of Rights: How Did it Happen?“.
  6. ↑ „Founding Documents in the Rotunda for the Charters of Freedom“.