Pax Syriana

Pax Syriana (lotinchadan tarjimasi „Suriya tinchligi“) tarixshunoslik atamasi boʻlib, Gʻarbiy Osiyodagi xalqaro munosabatlarni oʻrganishda qoʻllanadi. Odatda Suriyaning qoʻshnilariga, xususan, Livanga taʼsir oʻtkazishga qaratilgan saʼy-harakatlari bilan bogʻliq boʻlgan asl Pax Romana iborasidan keyin modellashtirilgan tizim.^[1] Pax Suriya gʻoyasi shundan iboratki, Suriya (u Usmonlilar imperiyasi davrida mavjud boʻlgan va keyinchalik boʻlingan) diplomatiya va harbiy kuch orqali Livanda tinchlikni taʼminlash uchun zarur ittifoqchi boʻlib, bu hududda Qoʻshma Shtatlarning rolini taʼminlashi mumkin.

Keyingi voqealar

Keyinchalik 1976-yildagi maʼlumotnoma 1976-yilda Time jurnalida chop etilgan boʻlib, unda Livandagi fuqarolar urushining dastlabki yillarida Suriyaning sulh oʻrnatishga urinishlari haqida gapiriladi.^[2] Ushbu atama 1990-2005-yillar oraligʻida Livan ichida mojarolar kamaygan davrga nisbatan ishlatilgan boʻlib, bu Suriyaning gegemonligi va mintaqadagi harbiy hukmronligi bilan bogʻliq. U Livandagi fuqarolar urushi bostirilgandan keyingi nisbiy xotirjamlikka urgʻu berish, Suriyaning Livanni anneksiya qilish yoki boshqa yoʻl bilan tinchlantirish niyatida ekanligi haqidagi fikrlarda ishlatilishi mumkin.^[3]

Suriya-Livan urushi, 1986-yil

1986-yil 4-iyulda Suriya qoʻshinlari 1982-yilgi Isroil bosqini paytida chiqarib yuborilganidan beri birinchi marta Gʻarbiy Bayrutga kirishdi. Livan armiyasi va politsiyasi bilan hamkorlikda ishlagan 500 ga yaqin suriyalik askar yoʻl toʻsiqlarini tozaladi, militsiya idoralarini yopdi va qurol-yarogʻ toʻpladi. Biroq 1987-yil fevral oyi oʻrtalarida Gʻarbiy Bayrutda Suriya ittifoqchilari hisoblangan druzlar va shia jangarilari oʻrtasida janglarning yangi bosqichi boshlandi. Guvohlarning taʼkidlashicha, jang oʻn ikki yillik urushda tengsiz shiddatda boʻlgan, har ikki tomon ham Suriya yetkazib bergan Sovet Ittifoqida ishlab chiqarilgan T-54 tanklaridan foydalanganlar. Besh kunlik janglar 700 ga yaqin qurbonga olib keldi va Gʻarbiy Bayrutning koʻp qismini vayron qildi.^[4]

Suriya Gʻarbiy Bayrutdagi tartibsizlikni toʻxtatish uchun qatʼiy harakat qildi va 1982-yilda Isroil tomonidan quvib chiqarilgan Livandagi hududlarda oʻz gegemonligini tiklash imkoniyatidan foydalandi. 1987-yil 22-fevralda u Livan sharqiga ikkita brigada va bir batalyondan iborat 7500 askarni joʻnatdi. Aksariyati faxriy komandirlar boʻlgan Suriya qoʻshinlari yetmishga yaqin militsiya idoralarini yopib qoʻydi, militsiya rahbarlarini yigʻib, hibsga oldi, qurol-yarogʻ omborlarini musodara qildi, asosiy yoʻllar va Bayrut xalqaro aeroportiga askarlarni joylashtirdi, nazorat-oʻtkazish punktlari oʻrnatdi va otryadlarni koʻchalarga patrullikka qoʻydi.^[4]

Suriya armiyasi Livan poytaxtida tartib oʻrnatish uchun zoʻravonlik ham qildi. Politsiya operatsiyasining dastlabki ikki kunida Suriya qoʻshinlari turli xil jangari guruhlarga tegishli oʻn beshga yaqin livanlikni otib tashladi. 24-fevral kuni suriyalik komandirlar bilan toʻla oʻnlab yuk mashinalari shialar tayanchi boʻlgan Basta mahallasiga kirib, Hizbulloh tashkilotining qarorgohi Fathallah kazarmasiga hujum qildi. U yerda Suriya qoʻshinlari Hizbullohning oʻn sakkiz nafar jangarisini yoʻq qildi.^[4]

Aprel oyi oʻrtalarida Suriya armiyasi Bayrut janubiga qoʻshinlarni joylashtirdi. Livan armiyasining oltinchi brigadasi askarlari bilan birga jang qilayotgan 100 ga yaqin suriyalik komandolar Bayrutni Livanning janubi bilan bogʻlaydigan strategik qirgʻoq magistrali boʻylab muhim pozitsiyalarni egallab, Sidon yaqinidagi Avaliy daryosi ustidagi koʻprikni nazorat ostiga oldi.^[4]

1987-yil oʻrtalariga kelib Suriya armiyasi uzoq vaqt qolish uchun Bayrutga joylashdi. Suriya rasmiylari Livandagi anomiyani Suriya xavfsizligi uchun qabul qilib boʻlmaydigan xavf sifatida baholadi. Suriya hukumati, agar kerak boʻlsa, Bayrutni doimiy ravishda bosib olishga tayyor edi. Suriyaning Livandagi yuqori martabali harbiy qoʻmondoni, brigada generali Gʻozi Kanaan Livandagi militsiya boshqaruvi tugatilganini va Suriya aralashuvining „muddati cheksiz“ ekanini aytdi va bu Suriya Gʻarbiy Bayrutni nomaʼlum muddatga bosib olishini nazarda tutardi. Ayni paytda Suriya rasmiylari barqarorlikni taʼminlash uchun Bayrutga minglab qoʻshimcha suriyalik askarlar yuborilishi mumkinligini maʼlum qilishdi. Kanaan Suriya Gʻarbiy Bayrutdagi xorijiy elchixonalar xavfsizligi uchun toʻliq masʼuliyatni oʻz zimmasiga olishini eʼlon qildi va u xorijiy missiyalarni shaharga qaytishga taklif qildi. Shuningdek, Kanaan Suriya livanlik terrorchilar tomonidan garovga olingan gʻarbliklarni ozod qilish uchun barcha imkoniyatlarni ishga solishiga vaʼda berdi.^[4]

Boshqa oʻrinlarda foydalanilishi

2005-yilda suratga olingan " Syriana " filmining nomi Pax Suriya va Markaziy razvedka boshqarmasining sobiq xodimi Robert Baerning soʻzlariga koʻra, Vashington tahlil markazlari tomonidan qoʻllangan „Syriana“ atamasidan namuna olgan. Filmning reklama materiallariga koʻra, „Suriya“ „Vashington tahlil markazlari tomonidan Yaqin Sharqning faraziy oʻzgarishini tasvirlash uchun qoʻllangan juda real atama“ edi.^[5] 2005-yil noyabr oyida The Washington Post gazetasi bilan boʻlib oʻtgan onlayn munozarada Suriya jurnali direktori Stiven Gagan Suriyani " insonning har qanday geografik mintaqani oʻz ehtiyojlariga mos ravishda oʻzgartirishga boʻlgan abadiy umidini anglatuvchi ajoyib soʻz" deb bilishini aytdi.^[6]

Manbalar

 This article incorporates public domain material from the Library of Congress Country Studies website http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/.

1. „Lebanon Pax Syriana“. Qaraldi: 2007-yil 1-mart.
2. Veenhoven, Willem A., muh. (1976). „Case Studies on Human Rights and Fundamental Freedoms: A World Survey“. III-jild. The Hague: Foundation for the Study of Plural Societies.
3. Ghattas. „The end of sectarianism in Lebanon?“. Bitterlemons-international.org/ (2005-yil 24-mart). 2017-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 2-mart.
4. The Library of Congress, Syria : A Country Study
5. „Syriana: About the Film“. Qaraldi: 2007-yil 1-mart.
6. Gaghan, Stephen. „Movies: 'Syriana'“. Online transcript. The Washington Post (15-noyabr 2005-yil). Qaraldi: 2-mart 2007-yil.