Petrushino daryosi

Petrushino daryosi ( rus tilida Petroshinskaya balka yoki nemis tilida Balka smerti : Todesschlucht ) — Rossiyaning Taganrog shahri hududi chekkasida joylashgan. U yerda 1941-1943-yillarda nemis armiyasi tomonidan 7000 ming kishi, xususan tinch sovet aholisi, asosan yahudiylar qirgʻin qilingan. nemis bo'lmagan bo'linmalari, Taganrogni bosib olganlarida.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1941-yil 17-oktyabrda SS divizioni Viking va SS 1-divizioni Leibstandarte SS <i>Adolf Gitler</i>ning zirhli bo'linmalari Taganrog chetiga yetib kelishdi. Bir nechta fashistlar dengiz portiga bostirib kirib, "Krenkel" va "Ro" kemalariga o't ochishdi. Ayollar va bolalarni evakuatsiya qiluvchi oxirgi transport kemasi Don edi. Shaharni 1941-yil 22-oktyabrda Qizil Armiya tashlab chiqishga majbur bo`lgan.

19-asrdagi rasmda Petrushinoning to`lqinlanishi

Petrushino - Taganrog ko'rfazida, janubi -g'arbiy chekkasida Azov dengizida yupqa qum oqizadi . Petrushino soyligi - Beriev aviakompaniyasi yaqinida joylashgan karer bo'lib, u 20-asr boshlarida tshkil etilgan g`isht zavodi uchun loy qazib olingan.

Qirg'inlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"SS Einsatzgruppe" Sonderkommando 10a ishg'olning birinchi kunlaridan boshlab Taganrog yahudiylarini muntazam ravishda genotsid qildi. Fuqarolarning katta guruhlari (qariyalar, ayollar, kommunistlar, yosh kommunistlar, lo'lilar, yahudiylar va Taganrog qarshilik harakatida yordam berishda gumon qilinganlar) Taganrogdagi Vladimirskaya plazadan Petrushino qishlog'iga ( Beriev yaqinida) olib ketildi. Soy darasida otib tashlandi.

Taganrogdagi qirg'inlar yahudiy masalasining yakuniy yechimi bilan boshlandi. 1941-yil 22 oktyabrda Ortskommandant barcha yahudiylarga Dovud yulduzi belgisini taqish va Ortskommandanturda ro'yxatdan o'tish haqida buyruq chiqardi. Undan keyin Ortskommandant Alberti tomonidan imzolangan Taganrogning yahudiy aholisiga murojaat qilindi. Bu "murojaat" barcha yahudiylarni 1941-yil 29-oktyabrda ertalab soat 8:00 da Taganrogdagi Vladimirskaya Plazada yig'ilishga chaqirdi. U yerdan ularni gettoga olib borish kerak edi. Alberti bu chorani mahalliy aholi orasida antisemitizm kuchayganligi sababli zarur deb tushuntirdi. Nemis politsiyasi va Gestapo yahudiy aholisi shaharning ma'lum bir tumaniga ajratilsa muammolarni yaxshiroq hal qilishini aytdi:

Ushbu chorani amalga oshirish uchun ayol-u erkak va barcha yoshdagi yahudiylar, shu jumladan yahudiylar va yahudiy bo'lmaganlar o'rtasidagi nikohdan tug'ilgan shaxslar 1941-yil 29-oktyabr, chorshanba kuni ertalab soat 8:00 da Vladimirskaya maydonida bo'lishlari kerak. Barcha yahudiylarning hujjatlari bo'lishi va hozirda egallab turgan uylar kalitlarini topshirishi kerak. To'liq nomlari va to'liq manzili bo'lgan yorlig'i kalitlarga sim bilan biriktirilishi kerak. Biz yahudiylarga barcha qimmatbaho buyumlar va naqd pullarni olib ketishlarini tavsiya qilamiz...

Taganrog 27-maktab xarobalari 1943-yil. Bu Taganrog yahudiylari Petrushino soyiga olib ketishdan oldin ro'yxatdan o'tish uchun kelgan bino.

1941-yil 29-oktyabrda barcha Taganrog yahudiylari (taxminan 2500 kishi) Vladimirskaya Plazaga yig'ildilar. Vladimirskaya Plaza oldidagi 27-sonli maktab binosida zudlik bilan ro'yxatga olindilar va yuk mashinalarida Beriev aviatsiya zavodi yaqinidagi Petrushino soyiga olib ketildi. Qayerda ular Otto Ohlendorf ning nazorati ostida Schutzmannschaft fashistlari tomonidan otib o'ldirilgan. 1941-yilda Taganrogda yashagan barcha yahudiy bolalardan faqat 14 yoshli Volodya Kobrin tirik qoldi.[1]

1943-yil 21-avgustda, Taganrog Qizil Armiya tomonidan ozod qilinishidan bir hafta oldin, Taganrog ko'rfazining dengiz qirg'og'ida mudhish voqea yuz berdi. Petrushino sohilida 80 kishi (ishchilar, ayollar va yoshlar) otib o'ldirilgan.[2]

Natsistlar tomonidan bosib olingan Petrushino daryosi, Taganrog shahrida ham halok bo'lganlarning umumiy soni bo'yicha hisob-kitoblar turlicha. Davlat arxivi maʼlumotlariga koʻra, Petrushino daryosida 7000 ga yaqin taganrogliklar (ulardan 1500 nafari turli yoshdagi bolalar) otib oʻldirilgan.[3] Biroq, zamonaviy manbalarning ko'pchiligida bu raqamni kamida 10 000 va undan ko'p deb hisoblashadi.[4]

Tekshiruvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taganrog ozod qilingandan so'ng, 1943-yil 1-sentyabrda Petrushino daryosida o'ldirilgan fuqarolarning qabri omma oldida ko'zdan kechirildi. Taganrog shahar Kommunistik partiya qo'mitasi kotibi Aleksandr Zobov yig'ilgan fuqarolar oldida nutq so'zladi. Tibbiy komissiya 31 nafar jasadni eksgumatsiya qilishga ruxsat berdi.[2]

Urushdan keyin Otto Ohlendorf Eynsatzgruppen sudida jinoiy javobgarlikka tortildi va o'limga hukm qilindi. U 1951-yilda qatl etilgan.

Xotira

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1945-yil avgust oyida O'lim soyidagi umumiy qabrga xotira toshi qo'yildi. Katta yodgorlik majmuasi loyihasi ustida ish 1965-yilda boshlangan. 1967-yil may-iyul oylarida Taganrog madaniyat uyida Rostov va Don me'morlari tomonidan yaratilgan yodgorlik majmuasi loyihasi jamoatchilikka namoyish etildi. Loyiha ijobiy qabul qilingan bo'lsa-da, ammo amalga oshirilmadi. Keyingi dizayn arxitektor Vladimir Pavlovich Grachev tomonidan taklif qilingan loyiha qisman 1973-yilda Taganrog Qizil Armiya tomonidan ozod qilinganining 40 yilligi munosabati bilan amalga oshirilgan. Stellaning balandligi 18 metr, poydevorgacha - 4 metr. Kompozitsiyaning birinchi nomi "Qurbonlar" ( Jertvy ) edi. Bir necha muhokamalardan so'ng u "Jangchilar" ( Bortsy ) ga o'zgartirildi.[5]

1997-yil 30-avgustda Taganrog yahudiy jamoasi tashabbusi bilan 1941-yil oktyabr oyida Germaniya SS Eynsatzgruppen bo'linmalari tomonidan jarlikda otib o'ldirilgan taganroglik yahudiy erkaklar, ayollar va bolalar xotirasiga yodgorlik o`rnatildi.[6][7]

Har yili Taganrog ozod qilingan kuni, 30-avgustda mahalliy hukumati vakillari va ishchilari, urush faxriylari, fashistlar istilosidan omon qolganlar, maktab o'quvchilari, ruhoniylardan iborat delegatsiyalar majmuaga tashrif buyurishadi. U yerda xotira tadbirlari o'tkaziladi.[8][9]

  • "Jangchilar" monumenti
    "Jangchilar" monumenti
  • Memorialning ko'rinishi
    Memorialning ko'rinishi
  • Yodgorlik tosh (o'qiladi: "Fashistlar bosqinida bu yerda 10000 ga yaqin turli millat va diniy e'tiqodli odamlar otib o'ldirilgan")
    Yodgorlik tosh (o'qiladi: "Fashistlar bosqinida bu yerda 10000 ga yaqin turli millat va diniy e'tiqodli odamlar otib o'ldirilgan")
  • O'lim soyidagi yahudiylar uchun yodgorlik lavhasi
    O'lim soyidagi yahudiylar uchun yodgorlik lavhasi
  • Noma'lum dengizchi uchun yodgorlik tosh
    Noma'lum dengizchi uchun yodgorlik tosh

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Всё это я пережил...В.Кобрин from the Taganrog Local Government's almanac №18 Вехи Таганрога - "Евреи Таганрога", Таганрог, декабрь 2003 г.
  2. ↑ 2,0 2,1 Таганрогская Правда №2 (5954) Четверг, 2 сентября 1943 г.
  3. ↑ Центр документации новейшей истории Ростовской области, ф.3. оп.3, д.23
  4. ↑ Балка смерти
  5. ↑ Мемориал "Борцы"
  6. ↑ „Ravine of Death Memorial to the Jews of Taganrog“. Information Portal to European Sites of Remembrance. Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas. Qaraldi: 2019-yil 21-iyul.[sayt ishlamaydi]
  7. ↑ „Ravine of Death Memorial to the Jews of Taganrog“. Holocaust Memorials. Stiftung Topographie des Terrors. Qaraldi: 2019-yil 21-iyul.
  8. ↑ „Балка смерти и Самбекские высоты“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-aprel.
  9. ↑ „Вчера в Таганроге вспоминали трагические события, произошедшие в нашем городе 70 лет назад.“. 2017-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-dekabr.