Qatar — AQSh munosabatlari

Qatar — AQSh munosabatlari

Qatar
AQSh

Qatar va AQSh strategik ittifoqchilardir. Qatar Qoʻshma Shtatlar tomonidan NATO boʻlmagan asosiy ittifoqchi sifatida koʻriladi[1].

Mamlakatni taqqoslash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻshma Shtatlar AQSh Qatar Qatar
Bayroq
Gerb
Aholi 331,893,745 2,795,484
Demonim Amerikaliklar Qatarliklar
Hudud 3,796,7421 km 2 11,581 km 2
Aholi zichligi   87/km 2 176/km 2
Poytaxt Vashington Doha
Eng katta shahar Nyu York  — 8,804,190 Doha — 956,457
Hukumat Federal prezidentlik konstitutsiyaviy respublika Unitar islom avtoritar parlament yarim konstitutsiyaviy monarxiya
Hozirgi rahbar (lar) Prezident [[ Joe Biden]]

Vitse prezident Kamala Harris

Amir Tamim bin Hamad

Bosh vazir Khalid bin Khalifa

Tashkil etish 1776-yil 4-iyul —Mustaqillik deklaratsiyasi 1878-yil 18-dekabr Mustaqillikka erishgan
Rasmiy til Ingliz tili (hech bir til rasmiy til emas) Arab
Asosiy dinlar 63% xristianlik

29% Din yo'q 6% Boshqalar 2% aniqlanmagan

65,5% islom (rasmiy)

15,1% hinduizm 14,2% xristianlik 3,3% buddizm 1,9% Boshqalar

YaIM (PPP) 25.035 trillion dollar, aholi jon boshiga 75,180 dollar 303.596 milliard dollar, aholi jon boshiga 113,675 dollar
YaIM (nominal) 25.035 trillion dollar, aholi jon boshiga 75,180 dollar 221.369 milliard dollar, aholi jon boshiga 82,877 dollar
Inson taraqqiyoti indeksi 0.921 0.855

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshma Shtatlar Qatar bilan diplomatik munosabatlarni 1972-yil 19-martda oʻrnatgan, diplomat William Stoltsfus Qatar hukumati rasmiylari bilan uchrashib, ishonch yorliqlarini topshirgan[2]. 1973-yil mart oyida Dohada AQSh elchixonasi ochilganidan keyin ikki davlat oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlar kengaydi[3]. AQShning birinchi doimiy elchisi 1974-yil iyul oyida kelgan. Qatar va Qoʻshma Shtatlar Fors koʻrfazida xavfsizlikni oshirish boʻyicha Yaqin Sharq mintaqaviy diplomatik tashabbuslarini yaqindan ishlab chiqadi. Ikki davlat oʻrtasida, ayniqsa, uglevodorodlar sohasida ham keng iqtisodiy aloqalar mavjud[4]. Qatar oʻz hududida Amerikaning harbiy obyektlarini saqlaydi[5].

Amerika Qoʻshma Shtatlari Prezidenti Donald Tramp Qatar Amiri Tamim bin Hamad Ol Tani bilan, 2017-yil may

2017-yilgi Qatar diplomatik inqirozi paytida Qoʻshma Shtatlar prezidenti Donald Tramp bir qator tvitlarida diplomatik inqiroz haqida fikr bildirib oʻtdi[6]. 6-iyun kuni Tramp tvitterdagi sahifasida shunday dedi: „Yaqinda Yaqin Sharqqa qilgan safarim chogʻida men bundan buyon radikal mafkurani moliyalash mumkin emasligini aytdim. Rahbarlar Qatarga ishora qildilar — qaranglar!“[7][6]. Bir yarim soat o‘tgach, u Twitter’da „Qirolning Saudiya Arabistoniga tashrifi va 50 ta davlat o‘z samarasini berayotganini ko‘rish yaxshi bo‘ldi“, deb taʼkidladi. Ular ekstremizmni moliyalashtirishda qatʼiy pozitsiyani egallashlarini aytishdi va barcha maʼlumotlar Qatarga ishora qildi. Balki bu terrorizm dahshatining boshlanishidir!"[8][9][10]. Pentagon Qatarni Al-Udeyd aviabazasiga mezbonlik qilgani va „mintaqaviy xavfsizlikka sodiqligi“ uchun maqtadi. AQShning Qatardagi elchisi Dana Shell Smit ham xuddi shunday xabar yubordi[11][12]. Avvalroq AQSh Davlat kotibi betaraf pozitsiyani egallab, muloqotga chaqirgan edi[13]. Qatar AQShning Suriya, Iroq va Afgʻonistondagi havo hujumlarida qoʻmondonlik rolini oʻynaydigan Amerika Qoʻshma Shtatlari Markaziy qoʻmondonligining oldingi operatsion bazasi joylashgan Al-Udeid havo bazasida 10 000 ga yaqin amerikalik askarni qabul qilgan[14][10][15]. Pentagon matbuot kotibi diplomatik inqiroz AQShning Qatardagi harbiy pozitsiyasiga taʼsir qilmasligini aytdi[10][6]. 8-iyun kuni Prezident Donald Tramp Qatar amiri Tamim bin Hamad Ol-Tani bilan telefon orqali suhbat chog‘ida zarurat tug‘ilganda tomonlar o‘rtasida Oq uyda uchrashuv o‘tkazishni taklif qildi[16]. Taklif rad etildi va Qatar rasmiysi „mamlakat blokadada boʻlgan paytda amir Qatarni tark etishni rejalashtirmagan“ dedi[17]. 9-iyun kuni Tramp aybni Qatarni zimmasiga yuklagan va blokadani „qiyin, ammo zarur“ deb atagan va Qatar terrorizmni „juda yuqori darajada“ moliyalashtirganini daʼvo qilgan. Mamlakatni „moliyaviy jihatdan ekstremistik mafkuraga ega“ deb taʼriflagan edi[18]. Bu bayonot Davlat kotibi Tillersonning oʻsha kungi koʻrfaz davlatlarini blokadani yumshatishga chaqirgan izohlariga zid edi[19].

2018-yilning 30-yanvarida AQSh Davlat kotibi Reks Tillerson, AQSh Mudofaa vaziri Jim Mettis, Qatar Bosh vaziri o‘rinbosari va Mudofaa vaziri Xolid al-Attiya hamda Qatar hamraisiligida Amerika Qo‘shma Shtatlari — Qatar strategik muloqotining ilk uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Bosh vazir oʻrinbosari va tashqi ishlar vaziri Muhammad bin Abdulrahmon Ol Tani qatnashdi. Uchrashuvda Qatar suverenitetini hurmat qilgan holda inqirozni zudlik bilan hal qilish zarurligi bildirildi. Xavfsizlik boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi qoʻshma deklaratsiyada AQSh Qatarning hududiy yaxlitligiga har qanday tashqi tahdidni oldini olishga va unga qarshi turishga tayyorligini bildirdi. Qatar AQShning Qatardagi bazalaridagi obyektlarni kengaytirishga yordam berishni taklif qildi[20][21].

Taʼlimiy aloqalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuzlab qatarlik talabalar AQShda tahsil oladi. Qatarning Education City majmuasida oltita AQSh universitetining filiallari mavjud. Qatarda Virjiniya Hamdoʻstligi universiteti sanʼat maktabi (VCUQ), Qatardagi Vayl Kornel tibbiyot kolleji (WCMC-Q), Qatardagi Texas A&M universiteti (TAMUQ), Qatardagi Karnegi Mellon universiteti (CMU-Q), Jorjtaun universiteti maktabi mavjud.

Diplomatik almashinuvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Diplomatik tashriflar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amir Tamim bin Hamad Al Tani 2019-yil iyul oyida Vashingtonga[22], Prezident Jorj Bush esa 2003-yilda Qatarga tashrif buyurgan va u yerda joylashgan qo‘shinlar bilan suhbatlashgan[23]. 2001—2006-yillarda 21-Mudofaa vaziri bo‘lgan Donald Ramsfeld 2002-yilda ham Qatarga tashrif buyurgan edi[24]. Davlat kotibi Xillari Klinton 2010-yil fevral oyida Qatarga kelgan[25] va kotib Jon Kerri 2013-yil mart oyida Qatarga tashrif buyurgan[26].

Shayx Tamim va Donald Trampning 2019-yil iyul oyida boʻlib oʻtgan uchrashuvidan soʻng Qatar Qoʻshma Shtatlardan „juda katta miqdorda harbiy texnika“ va Boeing samolyotlarini sotib olishga kelishib oldi[27][28]. Shartnoma AQShning baʼzi yirik kompaniyalari, jumladan Boeing, General Electric, Raytheon, Gulfstream Aerospace va Chevron Phillips Chemical bilan imzolangan va milliard dollarga tushishi kutilmoqda. Shayx Tamim, shuningdek, Qatarning AQSh bilan hozirgi 185 milliard dollarlik iqtisodiy hamkorligini ikki baravar oshirishini eʼlon qildi[29].

Turar joy xodimlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻshma Shtatlar

AQShning asosiy rasmiylari quyidagilardan iborat:

  • Elchi — Timmi T. Devis
  • Muvaqqat ishlar vakili — Evyenia Sidereas[30]

AQShning Dohada (Qatar) elchixonasi[31] mavjud.

Qatar

Qatarning asosiy rasmiylari quyidagilardan iborat:

  • Elchi—Shayx Meshal bin Hamad Al Tani: 2016-yil dekabridan Qatarning AQShdagi elchisi[32].

Qatar Vashingtonda elchixonasiga ega.

Ikki tomonlama savdo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qatar va AQSh yaqin iqtisodiy va savdo aloqalariga ega. Qoʻshma Shtatlar Qatarning beshinchi savdo sherigi va importning asosiy manbai boʻlib, 4,108 milliard dollarni tashkil etadi. 2021-yil yanvar-avgust oylarida Qatar-AQSh o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 3,2 milliard dollarga yetgan[33].

Harbiy

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1992-yildan boshlab Qatar Qoʻshma Shtatlar bilan yaqin harbiy aloqalarni oʻrnatdi va hozirda AQSh Markaziy qoʻmondonligining oldingi shtab-kvartirasi va Birlashgan havo operatsiyalari markazi joylashgan.

2015-yil holatiga koʻra, hozirda quyidagi Amerika bazalari mavjud:

  • Al-Udeyd havo bazasi
  • Sayliya armiyasi bazasi sifatida

2003-yilda AQShning Doha xalqaro havo bazasi (shuningdek, Camp Snoopy nomi bilan ham tanilgan) harbiy bazasi yopildi[34].

AQShning sobiq mudofaa vaziri Robert Geyts 2017-yilning may oyida „Qatar XAMAS, Tolibon, Al-Qoida (terrorizmni moliyalashtirish) tarmoqlarini agressiv tarzda kuzatib borayotganini bilmasligini“ aytdi[35]. Qatar AQShning Iroq, Suriya va Afgʻonistondagi kampaniyalarida foydalangan Al-Udeyd havo bazasiga yaqin Sharqdagi eng yirik Amerika bazasiga mezbonlik qiladi[36].

2014-yilda Qo‘shma Shtatlar Qatarga 11 milliard dollarlik qurol-yarog‘ sotdi, jumladan , AH-64 Apache hujum vertolyotlari, Patriot va Javelin mudofaa tizimlari[37].

2017-yilning iyun oyida Qatar AQShdan 36 ta F-15QA zarba beruvchi samolyotlarini sotib olish bo‘yicha 12 milliard dollarlik shartnoma imzoladi, Boeing esa savdo bo‘yicha asosiy pudratchi hisoblanadi[38].

Favqulodda yordam

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2005-yil avgustida Katrina to‘foni Meksika ko‘rfazi sohillarini vayron qilgandan so‘ng Qatar Yangi Orleanga 100 million dollar yordam berdi[39].

2017-yilning avgustidan sentabriga qadar Texas shtatida "Xarvi" to‘foni sodir bo‘lganida, Qatar elchisi 8-sentabr kuni mamlakat Texasni qayta tiklashga yordam berish uchun 30 million dollar yordam berishini eʼlon qildi[40].

Xalqaro tashkilotlarda hamkorlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh — Qatar bir qator xalqaro tashkilotlarga aʼzodir, jumladan:

Tashkilot bayrogʻi Tashkilot nomi Qatarning qoʻshilish sanasi AQShning qoʻshilish sanasi
Xalqaro moliya korporatsiyasi 2008-yil 11-oktyabr 1956-yil 20-iyul
Birlashgan Millatlar Tashkiloti 1971-yil 21-sentyabr 1945-yil 24-oktabr
Xalqaro elektraloqa ittifoqi 1973-yil 27-mart 1908-yil 1-iyul
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki 1972-yil 25-sentyabr 1945-yil 27-dekabr
Konsultativ nizolarni hal qilish xalqaro markazi 2011-yil 20-yanvar 1966-yil 14-oktabr
Koʻp tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi 1993-yil 19-mart 1988-yil 12-aprel
YUNESKO 1972-yil 27-yanvar 1946-yil 4-noyabr
Interpol (Xalqaro jinoiy politsiya tashkiloti) 1974-yil 1923-yil
Kimyoviy qurolni taqiqlash tashkiloti 1993-yil 1-fevral 1993-yil 13-yanvar
Umumjahon pochta ittifoqi 1969-yil 31-yanvar 1875-yil 1-iyul

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Shear, Michael D.. „Biden Designates Qatar as a Major Non-NATO Ally“ (en-US). The New York Times (2022-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2022-yil 1-fevral.
  2. ↑ „A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Qatar“. U.S. Department of State. Qaraldi: 2018-yil 3-iyun.
  3. ↑ „Background Note: Qatar“. U.S. Department of State (2012-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2012-yil 13-fevral.
  4. ↑ „The Importance of Qatar to the US Economy“. Arab-American Business. 2012-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 13-fevral.
  5. ↑ „Military Bases in Qatar“. Military Bases. Qaraldi: 2012-yil 13-fevral.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 „Qatar row: Trump claims credit for isolation“. BBC.
  7. ↑ @realDonaldTrump. „During my recent trip to the Middle East I stated that there can no longer be funding of Radical Ideology. Leaders pointed to Qatar – look!“ (2017-yil 6-iyun). 2017-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 7-iyun.
  8. ↑ @realDonaldTrump. „So good to see the Saudi Arabia visit with the King and 50 countries already paying off. They said they would take a hard line on funding...“ (2017-yil 6-iyun). 2017-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 7-iyun.
  9. ↑ @realDonaldTrump. „...extremism, and all reference was pointing to Qatar. Perhaps this will be the beginning of the end to the horror of terrorism!“ (2017-yil 6-iyun). 2017-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 7-iyun.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 „The Latest: Trump says Qatar dispute could end terror“. The Washington Post. 2017-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „U.S. military praises Qatar, despite Trump tweet“. Reuters (2017-yil 6-iyun). Qaraldi: 2017-yil 8-iyun.
  12. ↑ „Trump appears to take credit for Gulf nations' move against Qatar“. CNN.
  13. ↑ „Tillerson says break with Qatar by Saudi Arabia, others won't affect counter-terrorism“. CNBC (2017-yil 5-iyun). Qaraldi: 2017-yil 5-iyun.
  14. ↑ „Trump sides with Saudis, other Arab nations against Qatar“. ABC News. Go.
  15. ↑ „Siding against ally Qatar, Trump injects US into Arab crisis“. The Chronicle Herald. The Canadian Press (2017-yil 6-iyun). Qaraldi: 2017-yil 6-iyun.
  16. ↑ Gaouette, Nicole; Browne, Ryan. „Trump reverses course in Qatar call“. CNN. Qaraldi: 2017-yil 8-iyun.
  17. ↑ „Qatar vows no surrender in Gulf crisis as U.S., Kuwait seek solution“. Reuters (2017-yil 8-iyun). Qaraldi: 2017-yil 8-iyun.
  18. ↑ Mindock, Clark. „Donald Trump accuses Qatar of funding terrorism 'at very high level'“. The Independent (2017-yil 10-iyun). Qaraldi: 2017-yil 10-iyun.
  19. ↑ „President Trump Just Directly Contradicted His Secretary of State“. Time. Qaraldi: 2017-yil 9-iyun.
  20. ↑ Calamur, Krishnadev. „America Wins the Gulf Crisis“. The Atlantic (2018-yil 31-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 9-mart.
  21. ↑ „Joint Statement of the Inaugural United States-Qatar Strategic Dialogue“. U.S. Department of State (2018-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2018-yil 9-mart.
  22. ↑ „Obama, Qatar's Amir Tamim After Their Meeting“. U.S. Department of State (2015-yil 24-fevral). Qaraldi: 2015-yil 20-aprel.
  23. ↑ „George W. Bush – Remarks to Troops – Sayliyah, Qatar“. Presidential Rhetoric (2003-yil 5-iyun). Qaraldi: 2012-yil 13-fevral.
  24. ↑ Blitzer. „Rumsfeld secures cooperation in the Gulf“. CNN (2002-yil 11-dekabr). 2010-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
  25. ↑ „Public Liaison E-newsletter“. U.S. Department of State (2010-yil 22-fevral). Qaraldi: 2015-yil 20-aprel.
  26. ↑ „Kerry, Qatari Prime Minister Hamad in Doha, Qatar“. U.S. Department of State (2013-yil 5-mart). Qaraldi: 2015-yil 20-aprel.
  27. ↑ „US and Qatar ink deals for 'tremendous amounts' of military weapons and Boeing planes“. ABC News (2019-yil 10-iyul). Qaraldi: 2019-yil 10-iyul.
  28. ↑ „Qatar Agrees to Buy U.S. Aircraft, Engines, Defense Equipment“. Bloomberg. Qaraldi: 2019-yil 9-iyul.
  29. ↑ „Trump expands embrace of Persian Gulf monarchies as Qatar inks deals with U.S. companies“. The Washington Post. Qaraldi: 2019-yil 9-iyul.
  30. ↑ „Chargé d'Affaires, a.i. Evyenia Sidereas“. U.S. Embassy in Qatar. Qaraldi: 2022-yil 12-sentyabr.
  31. ↑ „Embassy of the United States in Doha, Qatar“. U.S. Department of State. Qaraldi: 2022-yil 12-sentyabr.
  32. ↑ „Embassy of Qatar in Washington, D.C.“.
  33. ↑ „Qatari-US trade reaches $3.2bn during Jan-Aug“. thepeninsulaqatar.com. Qaraldi: 2021-yil 13-oktyabr.
  34. ↑ „U.S. downsizing in Gulf, quitting Camp Snoopy“. World Tribune (2003-yil 13-may). Qaraldi: 2015-yil 3-avgust.
  35. ↑ „Sanctions, leaving military base 'possible options against Qatar'“ (2017-yil 27-may).
  36. ↑ Lendon. „Qatar hosts largest US military base in Mideast“. CNN (2017-yil 5-iyun). Qaraldi: 2017-yil 5-iyun.
  37. ↑ „Qatar buying US helicopters, missiles in multi-billion dollar deal“. Business Line (2014-yil 15-iyul). Qaraldi: 2014-yil 25-sentyabr.
  38. ↑ „Qatar signs 402 billion deal to buy F-15 jets from U.S.“. Reuters (2017-yil 14-iyun). Qaraldi: 2017-yil 15-iyun.
  39. ↑ Stephanie Strom. „Qatar Grants Millions in Aid to New Orleans“. The New York Times (2006-yil 2-may). Qaraldi: 2017-yil 9-sentyabr.
  40. ↑ „Qatar donates $30m to help Harvey victims in Texas“. Al Jazeera (2017-yil 8-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 9-sentyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]