Shotlandiya baron uslubi

Grinokdagi sherif sudi (1869-yil) odatiy Shotlandiya baron uslubidagi bino

Shotlandiya baron uslubi — 19-asr gotika uygʻonishining meʼmoriy uslubi boʻlib, Shotlandiyaning oʻrta asrlar va ilk zamonaviy davrida tarixiy meʼmorchiligining shakllari va bezaklarini qayta tiklagan koʻrinishidir. Shotlandiya qal’alarini eslatuvchi, Shotlandiya baronlik uslubidagi binolar konus tomlari, turellar bilan bezatilgan, koʻpincha assimetrik rejaga ega boʻlgan murakkab tomlar bilan ajralib turadi. Romantizm va goʻzallik modasi davrida mashhur boʻlgan, Shotlandiya baronlik meʼmorchiligi 19-asr Angliyasining Yakobet davridagi uygʻonishiga teng edi va xuddi shu tarzda, oʻrta asrlarda elitaning mustahkam uy arxitekturasining gotika uslubi koʻrinishini qayta tikladi.

Viktoriya davridagi Shotlandiya baronlik uslubining meʼmorlari orasida Uilyam Bern va Devid Brays bor edi. Shotlandiyadagi romantizm 19-asrda Shotlandiya milliy oʻziga xosligi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi va 19-asr Shotlandiyaning eng timsoli mamlakat qarorgohlari shu uslubda qurilgan, jumladan, qirolicha Viktoriyaning Balmoral qal’asi va Walter Scottning Abbotsfordi shaharda joylashgan. Shotlandiya baron uslubiga Charlz Renni Makintoshning zamonaviy uslubdagi arxitekturasi asosiy taʼsir koʻrsatdi[1]. Uslub Shotlandiyaning ingliz milliy idiomasining ramzi hisoblangan va Britaniya imperiyasi boʻylab jamoat binolari, qishloq uylari, turar-joylari uchun keng qoʻllangan. Shotlandiya milliy urushi yodgorligi 1920-yilda Birinchi jahon urushidan keyin Edinburg qal’asida qurilgan baronik uslubdagi soʻnggi muhim yodgorlik edi[2].

Uslubning paydo boʻlishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Scrabo minorasi (1858-yil).

Shotlandiya baron uslubi, shuningdek, shotland baroniali[3][4], yoki shunchaki baronlin uslub deb ataladi[5]. Bu nom 19-asrda ixtiro qilingan va Robert Uilyam Billingsning 1852-yilda chop etilgan, Shotlandiyaning Baronlari va qadimiy cherkovlari kitobidan kelib chiqqan boʻlishi mumkin[6]. Shotlandiya baronlarining sarmoyasi ostida qurilgan binolar, ilk zamonaviy davrdagi Shotlandiyaning „baronlik“ qal’alaridan ancha koʻp boʻlgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Claypotts qal’asi

Shotlandiya baron uslubi, Shotlandiya Uygʻonish davri binolarini oʻziga tortdi. Shotlandiyada baronlari tomonidan qurilgan elita turar-joylari uslubi 16-asrda fransuz meʼmorchiligi va Flandriya okrugi meʼmorchiligi taʼsirida rivojlanib, taxminan 1660-yilda tark etilgan[7][8]. Uslub baland koʻtarilgan oʻrta asr gotika qal’alarining koʻplab xususiyatlarini saqlab qoldi va Uygʻonish davri xususiyatlarini kiritdi. Oʻrta asrlardagi baland va nisbatan yupqa devorli istehkomlar porox qurollari tufayli eskirgan, ammo ular ritsarlik va quruqlik zodagonlari bilan bogʻliq edi. Yuqori tomlar, minoralar va minoralar maqom sabablarga koʻra saqlangan. Bu saqlangan bilar asosan, kattalashgan, toʻgʻridan-toʻgʻri yoki dumaloq kamonli va odatda mullionlari yoʻq derazalarga ega edi. Uslubda asosiy eʼtibor minorali uylar va qobiq minoralariga qaratildi, ularning koʻp tashqi xususiyatlarini saqlab qolindi. Fransiya Uygʻonish davri ham oʻrta asr qal’alarining tik tomlarini saqlab qolgan. Shotlandiya baron uslubi Shotlandiyaga qirollik saroylarida ishlash uchun olib kelingan fransuz masonlari tomonidan taʼsirlangan boʻlishi mumkin.

Uslub doirasi juda cheklangan edi, Shotlandiya uy egalari uchun qurilgan uylar deraza qoplamalari toshdan yasalgan. Haykaltaroshlik bezaklari esa kam qoʻllanadi. Koʻp hollarda derazalarda pediments yoʻq. Uslubda koʻpincha tourelles, bartizans yoki konsol minoralar deb ataladigan korbelli minoralardan foydalaniladi. Minorani qoʻllab-quvvatlovchi korbellar, odatda, rulon bilan ishlangan. Ularning tomlari konussimon edi.

19-asr Yevropa meʼmorchiligida turli xil tarixiy uslublarning qayta tiklanishi hukmronlik qildi. Bu oqim 18-asr oʻrtalarida Britaniyada gotika uygʻonishi bilan boshlangan. Arxitekturadagi gotika uygʻonishi romantizmning ifodasi sifatida qaraldi va Alvin Jeksonning soʻzlariga koʻra, Shotlandiyaning baron uslubi „gotikaning kaledoniyalik oʻqilishi“ edi[9]. Uilyam Adamning oʻgʻli Robert va Jeyms otalarining yondashuvini davom ettirdilar, Bervikshiredagi Mellersteyn va Uedderbern va Sharqiy Lotiandagi Seton uyi kabi uylar, lekin eng aniqrogʻi Ayrshirdagi Kulzyan qal’asida, Robert tomonidan 1777-yilda qayta qurilgan[10].

Uslubning tarqalishi uchun Robert Billingsning (1813—1874) toʻrt jildli "Shotlandiyaning baronlik va cherkov antiklari" (1848— 1852) asari muhim rol oʻynadi. U Uilyam Bern (1789—1870), Devid Brays (1803—1876)[11], Edvard Blor (1787—1879), Edvard Kalvert (1847—1914) va Robert kabi meʼmorlar tomonidan nisbatan kamtarona uy-joylarda qoʻllangan.

  • Dunrobin qal’asi
    Dunrobin qal’asi
  • Shotlandiya baron minorasi.
    Shotlandiya baron minorasi.
  • Balmoral qal’asi. Shotlandiya qirollik standarti uning ustida uchib oʻtadi.
    Balmoral qal’asi
  • Allahobod jamoat kutubxonasi, Prayagraj, Hindiston
    Allahobod jamoat kutubxonasi, Prayagraj, Hindiston

Urfdan qolishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Edinburg qal’asidagi Shotlandiya milliy urushi yodgorligi orqasi (1920-yil).

Shotlandiya uslubining mashhurligi oʻn toʻqqizinchi asrning oxiriga kelib choʻqqisiga chiqdi va XX asrda katta uylar qurilishi ahamiyatini pasaytirdi. Bu uslub baʼzi koʻchmas mulk uylarining qurilishiga taʼsir qilishda davom etdi, shu jumladan 1899-yildan 1903-yilgacha, sanoatchi Andrew Carnegie uchun Ross va Makbet tomonidan qayta qurilgan Skibo qal’asi bunga misol boʻladi[12][13].

20-asrda Shotlandiya baronlik qal’alari meʼmoriy ahmoqona obroʻga ega boʻldi. Aksariyat homiylar va meʼmorlar orasida uslub 20-asrning dastlabki yillarida gotika uygʻonish uslubi bilan bir qatorda ishlatilmay qoldi. 

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Charles Rennie Mackintosh, Masterpieces of Art by Gordon Kerr. Page 8
  2. ↑ Glendinning, Miles. Scotch Baronial: Architecture and National Identity in Scotland. London: Bloomsbury Publishing, 2019 — 4-bet. ISBN 978-1-4742-8348-9. 
  3. ↑ MacKechnie, Aoughus. Scotch Baronial - The Architecture of Scotland and Unionist Nationalism. London: Bloomsbury, 2019. ISBN 978-1474283472. 
  4. ↑ Summerson, J.. Architecture in Britain, 1530 to 1830, 9th, New Haven, Connecticut: Yale University Press, 1993 — 502–511-bet. ISBN 0300058861. „Within the decade 1560–70, an unmistakable national style emerged—the style which the nineteenth century christened, affectionately, 'Scotch Baronial'. It continued to develop, and held its ground for about a hundred years...“ 
  5. ↑ Billings, Robert William. The Baronial and Ecclesiastical Antiquities of Scotland, Volume 1, 1901, Edinburg: Oliver & Boyd, 1852 — 6-bet. Qaraldi: 8-oktabr 2018-yil. „From the year 1500 to 1660 or therabouts, Scotland adopted the sterner features of French and Flemish residences, and so cleverly mingled their peculiarities with the castellated architecture of their own growth as to produce a baronial style peculiar to the country.“ 
  6. ↑ Billings, Robert William. The Baronial and Ecclesiastical Antiquities of Scotland, Volume 1, 1901, Edinburg: Oliver & Boyd, 1845. 
  7. ↑ Billings, Robert William. The Baronial and Ecclesiastical Antiquities of Scotland, Volume 1, 1901, Edinburg: Oliver & Boyd, 1852 — 6-bet. Qaraldi: 8-oktabr 2018-yil. „From the year 1500 to 1660 or therabouts, Scotland adopted the sterner features of French and Flemish residences, and so cleverly mingled their peculiarities with the castellated architecture of their own growth as to produce a baronial style peculiar to the country.“ 
  8. ↑ Summerson, J.. Architecture in Britain, 1530 to 1830, 9th, New Haven, Connecticut: Yale University Press, 1993 — 502–511-bet. ISBN 0300058861. „Within the decade 1560–70, an unmistakable national style emerged—the style which the nineteenth century christened, affectionately, 'Scotch Baronial'. It continued to develop, and held its ground for about a hundred years...“ 
  9. ↑ Jackson, Alvin. The Two Unions: Ireland, Scotland, and the Survival of the United Kingdom, 1707–2007. Oxford University Press, 2011 — 152-bet. ISBN 978-0-19-959399-6. 
  10. ↑ I. D. Whyte and K. A. Whyte, The Changing Scottish Landscape, 1500-1800 (London: Taylor & Francis, 1991), ISBN 0-415-02992-9, p. 100.
  11. ↑ L. Hull, Britainʼs Medieval Castles (London: Greenwood, 2006), ISBN 0-275-98414-1, p. 154.
  12. ↑ D. Mays, „Housing: 4 Country seat, c. 1600-Present“, in M. Lynch, ed., Oxford Companion to Scottish History (Oxford: Oxford University Press, 2011), ISBN 0-19-969305-6, pp. 326-8.
  13. ↑ „New hotel is Scotland's first castle of the 21st century“. Sourcewire (10-avgust 2007-yil). 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]