Sunniy islomdagi eng muqaddas joylar

Turkum maqolalarning bir qismi
Islom
Eʼtiqodlar
Amaliyotlar
Tarix
Madaniyat va jamiyat
Aloqador mavzular
Kaʼba va Al-Masjid al-Haram, Makka, Saudiya Arabistoni .

Sunniy musulmonlarining ham, shia musulmonlarining ham islomdagi eng muqaddas uchta joyi mos ravishda Makkadagi Masjidul Haram (shu jumladan Kaʼba) ekanligini tan olishadi. Madinadagi Al-Masjid an-Nabaviy va Quddusdagi Al-Masjid al-Aqso.

Damashqdagi Umaviylar masjidi va Xevrondagi Ibrohimiy masjidi ham Islomdagi toʻrtinchi eng muqaddas joy hisoblanadi[1].

Shuningdek, sunniy musulmonlar Ahl al-Bayt, toʻrt hidoyatli xalifalar va ularning oila aʼzolari bilan bogʻliq joylarni ham muqaddas deb hisoblashadi.

Kaʼba

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xufton namozi vaqtida namozxonlar Katta masjid, uning tomi va atrofini suv bosadi

Kaʼba (arabcha: Kub) – Islomdagi eng muqaddas joy . Kaʼba Masjidul Harom bilan oʻralgandir. Haj davrida masjid koʻchalarda namoz oʻqiydigan barcha ziyoratchilarni sigʻdira olish imkoniyati yoʻq. Hayit namozi vaqtida esa namoz oʻqish uchun 2 milliondan ortiq namozxon yigʻiladi[2].

Islom taʼlimotiga koʻra, masjid soʻzi Alloh taolo Qurʼon nozil boʻlishidan bir necha asr oldin Ibrohim (alayhissalom) va uning avlodlari Xudoga sajda qilish uylari sifatida tashkil etgan joylarni nazarda tutish uchun kelib chiqqan. Makka va Quddus eramizdan avvalgi 630-yildan 638-yilgacha musulmonlar nazoratiga oʻtmasdan oldin tashkil topgan, yaʼni Kaʼbaning joyi (musulmon eʼtiqodiga koʻra) Ibrohim va Ismoil tomonidan qurilgan.

Qachonki, Biz Ibrohimga Baytullohi alayhissalomga: «Menga hech narsani sherik qilma va Mening uyimni tavof qiluvchi, namozga turuvchi, ruku va sajda qiluvchilar uchun pokiza qil», dedik.

— Quran, Sura 22 (Al-Haj), oyat 26[3]

Ibrohim va Ismoil payg'ambarlar Baytning poydevorini ko'targanlarini eslang: "Ey Robbimiz!" Bizdan (xizmatni) qabul qil. Albatta, Sen eshitguvchi va bilguvchisan.

— Quran, 2 (Baqara surasi), 127-oyat[4]

Al-Masjid an-Nabaviy

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Madinadagi Al-Masjid an-Nabaviy, Saudiya Arabistoni .

Madina shahrida joylashgan Paygʻambar masjidi yoki asl nom bilan Al-Masjid an-Nabaviy (arabcha: المسجد النبوي, talaffuz qilinadi [ælˈmæsdʒidæˈnːæbæwiː]) masjidi Islomdagi ikkinchi muqaddas joy hisoblanadi.

Masjid dastlab Muhammadning uyi boʻlgan; Madinaga hijrat qilgandan soʻng u yerda qoʻnim topgan va keyinchalik bu yerga masjid qurdirilgan. Qurilishning ogʻir ishlariga oʻzi ham sherik boʻlgan. Aslida masjid ochiq osmon ostidagi binodan iborat edi. Masjid jamoat markazi, saroy va diniy maktab sifatida ham xizmat qilgan. Qur’on oʻrgatish bilan shugʻullanuvchi odamlar uchun baland minbar ham mavjud boʻlgan. Binoning asosiy rejasi butun dunyodagi boshqa masjidlar qurilishida qabul qilingan.

Keyingi islom hukmdorlari masjidni ancha kengaytirib, bezashgan. Saytning eng muhim jihati Muhammad maqbarasida joylashgan masjid markazi ustidagi yashil gumbaz hisoblanadi. Milodiy 1817-yilda qurilgan va 1839-yilda yashil rangga boʻyalgan, u Paygʻambar gumbazi sifatida tanilgan[5]. Dastlabki musulmon rahbarlari Abu Bakr va Umar Muhammadning yoniga dafn etilgan.

Shuningdek, Madina, tarixiy ahamiyatga ega Quba masjidi va al-Qiblatayn masjidi hisoblanadi.

Al-Aqso masjidi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Al-Aqso masjidi, Quddus, Haram ash-Sharif yoki Maʼbad togʻi sifatida ham tanilgan [6]

Masjid al-Aqso („Eng uzoq masjid“), shuningdek, „Al-Aqso majmuasi“ nomi bilan ham tanilgan, shia va sunniy islomda muqaddas joy boʻlgan, Quddusning Eski shahrida joylashgan va yahudiylar tomonidan maʼbad sifatida keng eʼtirof etilgandir. Togʻ, Muqaddas Ma'bad joylashgan joy ham deb hisoblanadi. uning tarkibiga Qibli masjidi va Qoya gumbazi ha m kiradi. Bu Islomdagi uchinchi eng muqaddas joy. Al-Aqso masjidi atamasi Qur’onda shunday deb kiritilgan:

O'z bandasini kechalari uchun Masjidul Haromdan O'zimiz atrofini barakali qilib qo'ygan eng uzoq Masjidga olib borgan (Alloh) pok bo'lsin. Unga Bizning oyatlarimizdan ba'zilarini ko'rsat. Albatta, U eshitguvchi va ko'ruvchidir.

— Quran, 17-sura (Al-Isro) 1-oyat[7]

Al-Aqso masjidi muqaddasdir, chunki „ikki qiblaning birinchisi“ (arabcha: اولى القبلتين) Quddus edi[8][9]. Islom anʼanalarida Al-Aqso „ikkinchi masjid“ deb aytiladi (arabcha: ثاني المسجدين), shuningdek, „muqaddas maʼbadlarning uchinchisi“ (arabcha: ثالث الحرمين), Islom shariati ostida[10].

Masjid, yaʼni masjid uchun qoʻllaniladigan atama soʻzma-soʻz „sajda joyi“ degan maʼnoni anglatadi va yakkaxudolik yoki aniqrogʻi Ibrohim ibodat joylarini oʻz ichiga oladi, lekin faqat jismoniy tuzilmalarga emas, balki joylashuvga tegishli hamdir, Muhammad aytganidek „Yer men uchun yaratilgan. (va mening izdoshlarim uchun) namoz oʻqish uchun joy[11]“. Xalifa Umar Muhammadning vafosidan keyin Quddusni fath qilganida, bu yerda namozxonlik uyi quriladi. Tuzilish Umaviylar xalifasi Abdulmalik ibn Marvon tomonidan kengaytirilgan va uning oʻgʻli al-Volid tomonidan milodiy 705-yilda tugatilgan. Bino 1033-yilda Fotimiylar xalifasi Ali az-Zohir tomonidan rekonstruksiya qilingunga qadar bir necha bor zilzilalar natijasida vayron boʻlgan va qayta tiklangan va strukturaning oʻsha versiyasini bugungi kunda koʻrish ham mumkin. Xuddi shu hudud keyingi islom davrlarida Haram ash-Sharif yoki „Muqaddas maskan“ deb atalgan[12][13][14]. Qoya gumbazini deyarli barcha tamonidan bir ovozdan Muhammadning osmonga koʻtarilganligi aytiladigan hudud sifatida qabul qilinadi[15], lekin bir necha boshqa nazariyalar u Madina, Jir’ana yoki Kufadagi masjiddan boʻlganligini daʼvo qilishadi[16][17][18].

Al-Aqso masjidiga oid aksariyat siyosiy havolalar salib yurishlari tomonidan bosib olingan, shu sababli 12-asr yoki undan keyingi davrga toʻgʻri kelgan boʻlsa-da, boshqalar masjidning Islomdagi mavqeyi Islom paydo boʻlganidan boshlab bir qator hadislarda mustahkam asosga ega boʻlib kelganligini taʼkidlaydilar[19].

Quddus Qur’onda nomi bilan tilga olinmagan boʻlsa-da, u hadis kabi keyingi islom anʼanalari bilan Quddus bilan bogʻlangan bir nechta havolalarga asoslanib, muqaddas joy sifatida tan olingan[20]. Baʼzi akademiklar Quddusning muqaddasligini al-Fadhail yoki shaharlar tarixi deb nomlanuvchi adabiy janrning maʼlum bir turining yuksalishi va kengayishi bilan bogʻlashadi. Quddus fadili musulmonlarni, ayniqsa, Umaviylar davrida, muqaddas matnlardagi mavqeidan tashqari shaharning muqaddasligini bezashga ilhomlantiradi[21]. Boshqalar esa Umaviylar sulolasining Islomda Quddusning muqaddaslanishiga olib kelgan siyosiy motivlariga ishora qiladilar[22].

Oʻrta asr yozuvlari, shuningdek, keyinchalik zamonaviy siyosiy traktatlar al-Aqso masjidini Islomdagi uchinchi eng muqaddas joy sifatida tasniflanaydilar[9]. "Sahih al-Buxoriy", jumladan, Abu Dardo roziyallohu anhudan iqtibos keltiradi: „Allohning paygʻambari Muhammad (alayhissalom) Masjidul Haromda (Makkada) oʻqilgan namoz 100 000 namozga, mening masjidimda (Madinada) oʻqilgan namoz 10 000 namozga arziydi. Al-Aqso masjididagi namoz esa 1000 namozga arziydi“. Bundan tashqari, Islom Hamkorlik Tashkiloti al-Aqso masjidini Islomdagi uchinchi eng muqaddas joy deb taʼkidlaydi (va bu yerga arablar suverenitetini talab qilgan)[23].

Umaviylar masjidi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Umaviy masjidi (o'ngda) Iso minorasi bilan (chapda)

Baʼzi musulmonlar Damashqdagi Umaviylar masjidini Islomdagi toʻrtinchi eng muqaddas joy deb bilishadi[24][25][26]. Bu yerda Qurʼonning toʻrtta ruxsat etilgan nusxasidan biri saqlangan va Yahyo ibn Zakariyon ziyoratgohda ekanligiga ishoniladi.

Umaviylar masjididagi Iso minorasi Isoga (Iso alayhissalomga) bagʻishlangan va u bomdod namozi vaqtida Oʻsha davrdagi Islom yetakchisi Mahdiy minorada dunyoga qaytadi, deb ishoniladi. Masjiddagi ibodatlar Quddusda oʻqilgan ibodatlarga teng deb hisoblanadi[24].

Ibrohimiy masjidi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Masjidning janubiy koʻrinishi.

Falastinning Gʻarbiy sohilidagi Xevron shahrida joylashgan Ibrohimiy masjidida Ibrohim paygʻambar va uning baʼzi oila aʼzolarining qabrlari joylashgandir, shuning uchun ham sunniy musulmonlar tomonidan dunyodagi toʻrtinchi eng muqaddas joy deb hisoblanadi. Boshqa manbalarga koʻra, Muhammadning oʻzi „Kim meni ziyorat qila olmasa, Ibrohim maqbarasini ziyorat qilsin“ va „Ibrohimning qabrini ziyorat qilganning Alloh taolo uning gunohlarini oʻchiradi“, deb bu harakatni ilgari surgan[27].

Injil paygʻambarlarining qabrlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Eronning Susa shahridagi Doniyor (Daniyal) qabrida islom paygʻambari Doniyorning qabri joylashgan.
  • Suriyadagi Nabi Habil masjidi – Odam Ato va Momo Havoning oʻgʻli Hobil (arabcha: Habeil) qabrini oʻz ichiga oladi, masjid Damashq Eyaletining Usmonli hokimi Ahmad Posho ibn Ridvon tomonidan qurilgan.
  • Suriyaning Halab shahridagi Halabdagi Katta masjid – suvga choʻmdiruvchi Yahyoning otasi Zakariyo paygʻambarning qoldiqlarini oʻz ichiga oladi.
  • Al-Nabi Yushaʼ Yuqori Jalilada, Isroil – Yoshua paygʻambarning qabri
  • Nuh qabri

Boshqa joylar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Quba masjidi – Madinadan tashqarida joylashgan masjid boʻlib, Muhammad tomonidan qurilgan birinchi masjiddir.
  • Hiro gʻori Jabal al-Nur deb nomlangan togʻda joylashgan boʻlib, Muhammadga Qur’onning birinchi oyatlari nozil qilingan gʻordir.
  • Saudiya Arabistonining Madina shahridagi Masjid al-Qiblatain – bu namozning (qibla) Quddusdan Makkaga oʻzgartirilgan masjidi.
  • Al-Baqi' eng qadimgi islom qabristoni boʻlib, u yerda xalifa Usmon, Fotima, xalifa Hasan ibn Ali va Oisha dafn etilgan.
  • Imom Ali masjidi – xalifa Ali ibn Abu Tolib dafn etilgan masjid.
  • Imom Husayn ziyoratgohi imom Husayn ibn Ali va uning Abbos ibn Ali, Ali al-Akbar ibn Husayn, Ali al-Asgʻar ibn Husayn, Habib ibn Muzohir va boshqa Karbalo shahidlari kabi qarindoshlari dafn etilgan masjiddir.
  • 'Ibrohim, Muso al-Kozimning oʻgʻli – Islom paygʻambari Muhammad va xalifa Abu Bakrning bevosita avlodi.
Eyüp Sulton masjidi, Eyüp tumanida, Istanbul shahrining Yevropa qismida, Turkiya

Shuningdek qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Muqaddas shahar
  • Islomdagi eng muqaddas joylar
  • Saudiya Arabistonidagi ilk islomiy meros ob’ektlarini yoʻq qilish

Izohlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Dumper, Michael. Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia (en). ABC-CLIO, 2007. ISBN 978-1-57607-919-5. 
  2. ↑ Mecca the Blessed
  3. ↑ Andoza:Qur'on-usc
  4. ↑ Andoza:Qur'on-usc
  5. ↑ „Encyclopedia of the orient“. 2017-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-sentyabr.
  6. ↑ „Dome of Masjid al-Aqsa“. Madain Project. 2020-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-may.
  7. ↑ Andoza:Qur'on-usc
  8. ↑ Lindsay, James. Daily Life in the Medieval Islamic World. Greenwood Press, 2005 — 142–143-bet. ISBN 0-313-32270-8. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions Wendy Doninger: . Merriam-Webster, 1999-09-01 — 70-bet. ISBN 0-87779-044-2. , reviewed on Google books
  10. ↑ „Islamic History of Masjid Al Aqsa“. Qaraldi: 2017-yil 14-aprel.
  11. ↑ Bukhari Volume 1, Book 7, Number 331
  12. ↑ Oleg Grabar, THE HARAM AL-SHARIF: AN ESSAY IN INTERPRETATION, BRIIFS vol. 2 no 2 (Autumn 2000) „Essay, Oleg Grabar, Copyright©2000 BRIIFS 2, 2“. 2012-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-oktyabr.
  13. ↑ Palestinian Encyclopedia Volume 4, pp. 203
  14. ↑ Palestinian Encyclopedia Volume 3, pp. 23
  15. ↑ „Eyewitness: Inside al-Aqsa“. BBC News (2002-yil 20-mart). Qaraldi: 2010-yil 4-may.
  16. ↑ MEMRI: Special Dispatch Series – No. 564
  17. ↑ The Early Arab Period – 638-1099
  18. ↑ al-Waqidi, Kitab al-Maghazi 9th century (Oxford UP, 1966, vol. 3, p. 958-9). Jirana, which Muhammad visited in 630, is about 10 mi (16 km) from Mecca.
  19. ↑ Hashimi, Sohail H „Political Boundaries and Moral Communities: Islamic Perspectives“, . States, Nations and Borders: the ethics of making boundaries Allen E. Buchannan: . Cambridge University Press, 2003-05-07 — 192–193-bet. ISBN 0-521-52575-6. , reviewed on Google books
  20. ↑ el-Khatib, Abdallah (1 May 2001). "Jerusalem in the Qur'ān". British Journal of Middle Eastern Studies 28 (1): 25–53. doi:10.1080/13530190120034549. Archived from the original on 9 December 2012. https://archive.today/20121209133352/http://taylorandfrancis.metapress.com/openurl.asp?genre=article&issn=1353-0194&volume=28&issue=1&spage=25. Qaraldi: 17 November 2006. Sunniy islomdagi eng muqaddas joylar]]
  21. ↑ Talhami, Ghada Hashem (February 2000). "The Modern History of Islamic Jerusalem: Academic Myths and Propaganda". Middle East Policy Journal (Blackwell Publishing) VII (14). ISSN 1061-1924. Archived from the original on 16 November 2006. https://web.archive.org/web/20061116144218/http://www.mepc.org/journal_vol7/0002_talhami.asp. Qaraldi: 17 November 2006. Sunniy islomdagi eng muqaddas joylar]]
  22. ↑ Silverman, Jonathan. „The opposite of holiness“. Ynetnews (2005-yil 6-may). Qaraldi: 2006-yil 17-noyabr.
  23. ↑ „Resolution No. 2/2-IS“. Second Islamic Summit Conference. Organisation of the Islamic Conference (1974-yil 24-fevral). 2006-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 17-noyabr.
  24. ↑ 24,0 24,1 Janet L. Abu-Lughod (contributor) (2007). "Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia". in Dumper. Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. 119–126 b. ISBN 978-1-5760-7919-5. https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&q=damascus+%22fourth+holiest%22&pg=PA121. 
  25. ↑ Sarah Birke (2013-08-02), Damascus: What's Left, New York Review of Books
  26. ↑ Totah, Faedah M. (2009). "Return to the origin: negotiating the modern and unmodern in the old city of Damascus". City & Society 21 (1): 58–81. doi:10.1111/j.1548-744X.2009.01015.x. 
  27. ↑ Davidson, Linda Kay. Pilgrimage: From the Ganges to Graceland: an Encyclopedia, Vol 1 — 91-bet. 

Maʼlumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Aghaie, Kamran Scot (2004). Karbalo shahidlari: zamonaviy Eronda shia ramzlari va marosimlari . Vashington universiteti matbuoti.ISBN 0-295-98448-1ISBN 0-295-98448-1
  • (arab tilida)
  • Shimoni, Yaacov va Levin, Evyatar (1974). 20-asrda Yaqin Sharqning siyosiy lugʻati . Quadrangle/New York Times Book Co.