Suriyadagi ayollar Suriya aholisining 49,4 foizini tashkil qiladi[1] va nafaqat kundalik hayotda, balki ijtimoiy-siyosiy sohalarda ham faol ishtirok etadilar.
20-asrda Suriyada asosan yuqori tabaqadagi, oʻqimishli ayollardan tashkil topgan ayollar huquqlari uchun harakat rivojlandi.[2] 1919-yilda Noziq al-Obid shu nomdagi nashriyot bilan bir qatorda shahardagi birinchi ayollar tashkiloti boʻlmish „Nur al-Fayha“ („Damashq nuri“) ga asos soldi. Maysaloun jangida qatnashgandan soʻng u Suriya armiyasining faxriy generali unvoniga sazovor boʻldi va 1922-yilda Suriya Qizil yarim oy jamiyatiga asos soldi.[3] 1928-yilda Qur’onni feministik nuqtai nazardan tanqidiy qayta talqin qilgan birinchilardan biri boʻlgan livanlik-suriyalik feminist Nazira Zayn al-Din Islom ayollarga erkaklar bilan teng munosabatda boʻlishni talab qilishini taʼkidlab, hijob amaliyotini qoralovchi kitobini nashr etdi.[4] 1930-yilda Suriya-Livan ayollar ittifoqi tomonidan Damashqda Birinchi Sharq ayollar kongressi boʻlib oʻtdi.
1963-yilda Baʼs partiyasi Suriyada hokimiyatni qoʻlga oldi va ayollar va erkaklar oʻrtasida toʻliq tenglik va ayollar uchun toʻliq ish kuchi ishtirokini vaʼda qildi.[5]
1967-yilda suriyalik ayollar Suriyadagi ayollar uchun teng imkoniyatlarga erishish uchun ayollar farovonligi jamiyatlari, taʼlim birlashmalari va ixtiyoriy kengashlardan iborat koalitsiya boʻlgan Suriya ayollari umumiy ittifoqi (GUSW) deb nomlangan kvazi-hukumat tashkilotini tuzdilar.[5]
2011-yil Suriyadagi fuqarolar urushining boshlanishi boʻldi, bu yerda koʻplab tinch aholi shifoxonalar, maktablar va infratuzilmaga qaratilgan hujumlar qurboni boʻldi. Jabhat an-Nusra va IShID kabi ekstremistik isyonchi guruhlar oʻzlari nazorat qilgan hududlarda ayollar erkinligini cheklovchi qatʼiy siyosat olib bormoqda.[6]
Fuqarolar urushi boshlanganidan soʻng, baʼzi suriyalik ayollar Suriya Arab armiyasining ayollardan iborat brigada boʻlinmalariga qoʻshilishdi. Demokratik ittifoq partiyasi[7] va Iroq va Shom Islom Davlati[8] snayperlar, front boʻlinmalari yoki politsiya kabi rollarni oʻz zimmalariga oladilar.
Suriya 20-asrning 2-yarmida mustaqillik davrida baʼzi bir dunyoviy xususiyatlarni rivojlantirgan boʻlsa-da, shaxsiy maqom qonuni hali ham shariatga asoslanadi[9] va shariat sudlari tomonidan qoʻllanadi.[10] Suriya ikki tomonlama huquqiy tizimga ega boʻlib, u ham dunyoviy, ham diniy sudlarni oʻz ichiga oladi.[11] Nikoh shartnomalari kuyov va kelinning otasi oʻrtasida tuzilgan va Suriya qonunchiligi nikohda zoʻrlash tushunchasini tan olmaydi.[12]
Suriyalik ayollarga siyosiy, ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy toifalarning bir qismi boʻlish kafolatlanmagan boʻlsa-da, kundalik hayotda ishtirok etishga qonuniy ruxsat berilgan. Suriyada ayollar uchun qonuniy nikoh 17 yosh va erkaklar uchun 18 yoshdir. Ayollarga texnik jihatdan ular va kuyov oʻrtasidagi kelishuvlar haqida soʻz aytishga ruxsat berilgan. Garchi bu shartnoma kuyov va kelinning erkak vasiysi tomonidan imzolanishi kerak boʻlsa-da, uning istaklari kamdan-kam uchraydi. Boshqa tomondan, Suriyada nikoh toʻgʻrisidagi ajralish qonunlari oʻziga xosdir. Ayollarga ajrashish uchun ariza berishga ruxsat beriladi, bundan tashqari bu uzoq davom etadigan jarayon va u erining roziligini olishi kerak. Ayolning sud tizimi orqali ajrashish uchun ariza berishi mumkin boʻlgan baʼzi holatlar mavjud. Buning uchun u erining uni suiisteʼmol qilganligini yoki er sifatidagi boshqa vazifalarini eʼtiborsiz qoldirganligini isbotlashi kerak. Agar erkak ayol bilan ajrashmoqchi boʻlsa, sudga borishi va ogʻzaki ravishda uch marta taloqni talab qilishi kerak, keyin sud uni ajrashish haqida buyruq beradi.[13]
Suriyada maktabgacha taʼlim 6 yoshda boshlanadi va 18 yoshda tugaydi. Suriya universitetlarida ayollar va erkaklar bir xil darslarda qatnashadilar. 1970-yildan 1990-yil oxirigacha maktablarda ayollar soni keskin koʻpaydi. Bu oʻsish birinchi maktab yillarini, shuningdek, universitetlar va oliy taʼlim kabi yuqori darajadagi maktablarni oʻz ichiga oladi. Ayollar soni koʻpaygan boʻlsa-da, har yuz erkakka toʻqson besh nafar ayol toʻgʻri keladi. Garchi koʻp ayollar maktabga borishni boshlagan boʻlsa-da, ayollarning maktabni tark etish darajasi erkaklarnikiga qaraganda ancha yuqori.
Ayollarda savodxonlik darajasi ayollarda 74,2 foiz, erkaklarda 91 foiz. 25 yoshdan oshgan oʻrta taʼlimga ega boʻlgan ayollar soni 29,0 foizni tashkil etadi.[14]
Suriyada ayollar birinchi marta 1953-yilda umumiy saylov huquqiga ega boʻlgan[15] 1950-yillarda Thuraya Al-Hafiz parlamentga nomzod boʻlgan, ammo saylanmagan. 1971-yilga kelib 173 oʻrindan toʻrttasini ayollar egallagan.[16]
Suriyaning hozirgi prezidenti erkak. Shuningdek, ikkita vitse-prezident (shu jumladan, 2006-yildan beri ayol vitse-prezident Naja al-Attor), bosh vazir va vazirlar mahkamasi ham mavjud. 2012-yil holatiga koʻra, milliy parlamentdagi oʻrinlarning 88 foizini erkaklar, 12 foizini ayollar egallagan.[17] Suriya parlamentini avvalroq ayol spiker Hadiya Xalaf Abbos boshqargan va bu lavozimni egallagan birinchi ayol edi.[18]
Prezident Assadning siyosiy va ommaviy axborot vositalari boʻyicha maslahatchisi Buteyna Shaaban. Shaabon 2003 va 2008-yillar orasida Suriya Arab Respublikasining birinchi muhojirlar vaziri boʻlib ishlagan[19] va u Suriya hukumatining tashqi dunyoga yuzi sifatida tasvirlangan.[20]
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Suriya elchisi tomonidan 2019-yilda yigʻilgan Suriya Konstitutsiyaviy qoʻmitasining 150 aʼzosi orasida fuqarolik jamiyati vakillarining 30 foizini suriyalik ayollar tashkil qiladi.[21] Bir necha taniqli suriyalik ayollar, jumladan akademik Bassma Kodmani, Suriya Ayollar Ligasi vakili Sabah Hallak, huquq professori Amal Yazji yoki sudya Imon Shahud qoʻmitaning nufuzli „Kichik“ yoki loyihani tayyorlash organida oʻtirishadi.[22]
1989-yilda Suriya hukumati zavodlar va davlat muassasalarini bolalarni joyida parvarish qilishni talab qiluvchi qonun qabul qildi.[5]
Biroq, ayollarning mehnatga jalb etilishi past; Jahon banki maʼlumotlariga koʻra, 2014-yil holatiga koʻra, ayollar mehnat resurslarining 16,4 %ini tashkil qilgan.[23]
Ayollar harbiy xizmatga chaqirilmaydi, lekin ixtiyoriy ravishda xizmat qilishlari mumkin. Suriyadagi ayol jangarilar Suriya prezidenti Bashar al-Assad uchun jang qilish uchun tayyorlangan. 1980-yillarga oid video topilgan, ayol askarlar Asadning otasiga nisbatan gʻurur va himoyasini koʻrsatgan.[24] „Ayollar inqilobning qurolli tomonida kamdan-kam ishtirok etgani uchun ularni hukumat nazorat punktlarida toʻxtatish, tintuv qilish yoki ovoragarchilikka duchor qilish ehtimoli kamroq. Bu Suriya boʻylab gumanitar yordamni tarqatishda hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi“[25]
2010—2015-yillar oraligʻida Suriyada ayollarning oʻrtacha umr koʻrishi 77,7 yoshni, erkaklarnikiniki esa 74,5 yoshni tashkil qilgan.[17]
2011-yilda boshlangan mojarodan beri Suriyada, xususan, mojaro zonalarida ayollar zoʻravonlik, jinsiy zoʻravonlik, majburiy koʻchirish, qamoqqa olish, oiladagi zoʻravonlik, yosh turmushga chiqish va boshqa huquqbuzarliklarga duch kelishmoqda.[26][27]
Mojarolar, ishonchsizlik va iqtisodiy inqiroz yillarida ayollar va qizlarning zaifligini sezilarli darajada oshirdi.[28] Bundan tashqari, koʻplab qizlar maktabda oʻqimay va tibbiy xizmatdan foydalana olmadilar.[28][29] 2013-yilda boshlangʻich taʼlimga qamrab olish darajasi 61 % ni tashkil etdi, umumiy sonining 61,1 %ni ayollar tashkil etgan boʻlsa, oʻrta taʼlim uchun bu koʻrsatkich 2013-yilda 44 %ni tashkil etdi — 43,8 % ayollar.[29]
2015-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Suriyadagi jangchilar tomonidan ayollar va qizlarning muntazam jinsiy tajovuz qilishiga oid dalillar toʻpladi va bu „ Islomiy davlat“ (IShID) va boshqa terroristik tashkilotlar tomonidan kuchaytirildi.[29][30]
Suriyada nomus uchun qotillik ayollar oilaga sharmandalik keltirgan, oilaning jamiyatdagi „obroʻsiga“ taʼsir qilgan holatlarda sodir boʻladi. Baʼzi hisob-kitoblarga koʻra, Suriyada har yili 200 dan ortiq namus qotillari sodir boʻladi.[31]
Suriyadagi mojaro bolalar nikohi koʻpayishiga olib keldi. Ogʻir turmush sharoiti, ishonchsizlik va zoʻrlash qoʻrquvi oilalarni qizlarini erta turmushga berishga majbur qilgan.[32][33] Erta turmush qurish natijasida Suriyada koʻplab qizlarga oʻqishni tugatish taqiqlangan, chunki qiz turmushga chiqsa, u faqat yaxshi xotin va yaxshi ona boʻlishi kutiladi. Bola nikohi jismoniy va ruhiy salomatlikka salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin. Jismoniy shikastlanish, ayniqsa, 18 yoshgacha boʻlgan ayollar uchun bola tugʻilishi va keyinchalik tugʻa olmaslik ehtimoli bilan bogʻliq boʻlishi mumkin va oʻta ogʻir hollarda oʻlimga olib kelishi mumkin. Psixologik omillarni er bilan muloqot qilishdagi qiyinchiliklar yoki nikoh hayoti va uning mas’uliyati haqida etarli darajada xabardor boʻlmaslik deb taʼriflash mumkin.[34]
Aleppodagi kam taʼminlangan ayollarni qamrab olgan tadqiqot shuni koʻrsatadiki, uydagi zoʻravonlik mintaqaning qabilaviy tabiati tufayli koʻproq boʻladi, jismoniy zoʻravonlik (oʻtgan yili kamida 3 marta kaltaklash) ayollarning 23 %ida aniqlangan. 2003-yilda ayollarni tekshirgan, turmush qurgan ayollar orasida 26 %. Muntazam zoʻravonlik (kamida haftasiga bir marta kaltaklash) turmush qurgan ayollarning 3,3 %ida aniqlangan, turmushga chiqmagan ayollar tomonidan muntazam zoʻravonlik qayd etilmagan. Mamlakat aholisi oʻrtasida jismoniy zoʻravonlikning tarqalishi shahar aholisi orasida 18,8 %ga nisbatan 44,3 %ni tashkil etdi. Aksariyat hollarda (87,4 %) zoʻravonlik er tomonidan, 9,5 % hollarda esa bir necha kishi tomonidan sodir etilgan. Jismoniy zoʻravonlikning oʻzaro bogʻliqligi ayollarning maʼlumoti, dini, yoshi, oilaviy ahvoli, iqtisodiy ahvoli, ruhiy iztirobi, chekish va yashash joyidir.[35]
Suriyadagi fuqarolar urushi bilan Shimoliy Suriyadagi kurdlar yashovchi hudud Shimoliy Suriya Federatsiyasi — Rojava sifatida de-fakto avtonomiyaga ega boʻldi, yetakchi siyosiy aktyor esa progressiv Demokratik Ittifoq partiyasi (PYD) boʻldi. Kurd ayollari Rojavada bir nechta qurolli va qurolsiz tashkilotlarga ega va ayollar huquqlarini oshirish siyosiy va ijtimoiy kun tartibining asosiy yoʻnalishi hisoblanadi. Ayollar Himoya Birliklaridagi (YPJ) kurd ayol jangchilar Kobani qamalida va Sinjar togʻida qamalib qolgan yazidiylarni qutqarishda muhim rol oʻynagan va ularning yutuqlari ayollar faol boʻlgan mintaqada kuchli ayollar muvaffaqiyatining noyob namunasi sifatida xalqaro eʼtiborni tortgan. qattiq repressiya qilinadi.[36][37][38][39]
Suriyaning fuqarolik qonunlari Rojava Konstitutsiyasiga zid kelmasa, Rojavada amal qiladi. Tuzatishning diqqatga sazovor misollaridan biri Suriyada hali ham shariatga asoslangan,[9][10] Rojava fuqarolik qonunini kiritgan va ayollarning qonun ostida mutlaq tengligini eʼlon qilgan va majburiy nikoh, shuningdek, koʻpxotinlilik taqiqlangan shaxsiy maqom qonunidir.[40] voyaga etmaganlarning nikohi ham qonundan tashqari deb topilgan edi.[41] Suriya tarixida birinchi marta fuqarolik nikohiga ruxsat berilyapti va targʻib qilinmoqda, bu dunyoviy ochiq jamiyat va turli diniy kelib chiqishi boʻlgan odamlar oʻrtasidagi nikohlar sari muhim qadamdir.[42]
Voyaga etmaganlarning nikohi, koʻpxotinlilik va nomus oʻldirish holatlarini kamaytirish boʻyicha huquqiy saʼy-harakatlar keng qamrovli tushuntirish-targʻibot ishlari bilan taʼminlanmoqda.[43] Har bir shahar va qishloqda ayollar uyi tashkil etilgan. Bular ayollar tomonidan boshqariladigan jamoat markazlari boʻlib, oiladagi zoʻravonlik, jinsiy zoʻravonlik va boshqa turdagi zararlardan omon qolganlarga xizmat koʻrsatadi. Ushbu xizmatlarga maslahat, oilaviy vositachilik, huquqiy yordam va ayollar va bolalar uchun xavfsiz uylarni muvofiqlashtirish kiradi.[44] Xotin-qizlar uylarida ham iqtisodiy mustaqillik va ijtimoiy imkoniyatlarni oshirish dasturlari boʻyicha darslar oʻtkazilmoqda.[45]
Rojavadagi barcha maʼmuriy organlarda erkak va ayol hamraislar boʻlishi talab qilinadi va Rojavadagi har qanday boshqaruv organi aʼzolarining qirq foizi ayollar boʻlishi kerak.[46] Rojava kantonlaridagi Asayish politsiyasining taxminan 25 foizini ayollar tashkil qiladi va Asayishga qoʻshilish xalqaro ommaviy axborot vositalarida etnik kurd va etnik arab ayollari uchun oʻta patriarxik muhitdan shaxsiy va jamiyatni ozod qilishning ulkan harakati sifatida taʼriflanadi.[47]
{{cite magazine}}
: CS1 maint: date format ()
{{cite magazine}}
: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date=
(yordam)
{{cite magazine}}
: CS1 maint: date format ()
{{cite magazine}}
: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date=
(yordam)
{{cite magazine}}
: CS1 maint: date format ()