Tojikiston – Turkiya munosabatlari

Tojikiston —Turkiya munosabatlari (tojikcha: Муносибатҳои Тоҷикистон бо Туркия; turkcha: Tacikistan-Türkiye ilişkileri) doʻstona va hamkorlikka asoslangan boʻlib, 1991-yildan buyon ikki davlat oʻrtasida imzolangan 30 dan ortiq shartnoma va protokollar huquqiy asosga ega[1].

Mamlakatni taqqoslash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Tojikiston  Turkiya
Bayroqlar Tojikiston Turkiya
Davlat gerblari
Aholisi 9,537,645 83,154,997
Maydoni 143,100 km2 (55,300 sq mi) 783,356 km2 (302,455 sq mi)
Aholi zichligi 48.6/km2 (125.9/sq mi) 105/km2 (271.9/sq mi)
Poytaxti Dushanbe Anqara
Hukumati Unitar, Prezidentlik, Konstitutsiyaviy respublika Unitar, Prezidentlik, Konstitutsiyaviy respublika
Hozirgi rahbariyat Prezident: Emomali Rahmon

Bosh vazir: Qohir Rasulzoda 		Prezident: Rejep Tayyip Erdogʻan

Vitse Prezident: Fuat Oktay
Rasmiy tili Tojik Turk
Asosiy dini 96.7 % Islom, 1.6 % Xristianlik 89.5 % Islom, 8.9 % non-religious, 1.6 % other[2][3][4]
Etnik guruhi 79.8 % Tojiklar, 13.9 % Oʻzbeklar 85 % Turkish, 9 % Kurdish 6 % Others
Inson taraqqiyoti indeksi (HDI) 0.668[5] — 125-oʻrin 0.820[6] — 54-oʻrin
YAIM (kishi boshiga) $30.547 milliard ($3,354 kishi boshiga) $2.464 trillion[7] ($29,326 kishi boshiga)

Zamonaviy munosabatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya 1991-yil 16-dekabrda Tojikiston mustaqilligini tan oldi va 1992-yil 29-yanvarda diplomatik munosabatlar oʻrnatdi. Turkiyaning Dushanbedagi elchixonasi 1992-yil 4- avgustda, Tojikistonning Turkiya poytaxti Anqaradagi elchixonasi 1995-yil 16-oktyabrda ochilgan.

Turkiyaning Tojikiston bilan munosabatlari Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari bilan munosabatlari doirasida ko‘rib chiqiladi, lekin Tojikistonning 1992— 1997-yillardagi ichki urushi tufayli sekinroq rivojlandi. Bu davrda Turkiyaning Dushanbedagi elchixonasi ochiq qolgan yagona diplomatik vakolatxona boʻlib, Turkiya Bosh vaziri Sulaymon Demirelning Tojikistonga tashrifi oliy darajadagi yagona tashrif boʻldi.

Tojikiston Prezidenti Imomali Rahmon 2006-yil 19-22-yanvar kunlari Turkiyaga rasmiy tashrif bilan keldi.

Turkiya Prezidentining Dushanbega tashrifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya prezidenti Abdulla Gul 2009-yil 29-iyun kuni Dushanbega rasmiy tashrif bilan borib, Tojikiston prezidenti Rahmon bilan uchrashib, ikki tomonlama munosabatlarni muhokama qildi[8] va Gul ikki davlatning „terrorizm, ekstremistik harakatlar, noqonuniy immigratsiya, narkotik va qurol kontrabandasi“ boʻyicha mushtarak pozitsiyasini yana bir bor taʼkidladi, uyushgan jinoyatchilik va ommaviy qirgʻin qurollarining tarqalishi" mavzusida Afgʻonistonga eʼtibor qaratib (u Qirgʻizistonga avvalgi tashrifida boʻlgani kabi) „Afgʻoniston barqarorligi va tinchligi Markaziy Osiyo va butun dunyo uchun juda muhim. Afg‘oniston bilan 1400 kilometrlik quruqlik chegarasiga ega Tojikiston bu borada doimo konstruktiv rol o‘ynagan“ deya taʼkidlab oʻtdi[9].

Guruh 24

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikistonning „Guruhi 24“ muxolifat harakati asoschisi Umarali Quvatov 2015-yilning mart oyida Turkiyada o‘ldirildi[10]. Turkiya „Guruh 24“ning ikki aʼzosi Suhrobi Zafar va Nasim Sharipovlarni hibsga oldi, biroq Turkiya Konstitutsiyaviy sudi Tojikistonda qiynoqlarga duchor boʻlishi mumkinligi haqidagi qarori tufayli ularni ekstraditsiya qilmadi[10].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Turkey's Political Relations With Tajikistan“. Turkish Ministry of Foreign Affairs. Qaraldi: 2009-yil 1-iyun.
  2. ↑ Özkök. „Turkey is no longer the country with 99% population is Muslim“ (2019-yil 21-may).
  3. ↑ „Faith survey from Optimar: 89% of population believes monotheism“ (Turkish). T24.com.tr (2019-yil 15-may).
  4. ↑ „Tengrism is also rising“. odatv.com. OdaTV (2018-yil 9-aprel). 2019-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 15-avgust.
  5. ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme, 15 December 2020 — 343–346-bet. ISBN 978-92-1-126442-5. Qaraldi: 2020-yil 16-dekabr. 
  6. ↑ „2020 Human Development Report“. United Nations Development Programme (2020). Qaraldi: 2020-yil 15-dekabr.
  7. ↑ „International Monetary Fund, Report on selected countries“. imf.org. Qaraldi: 2017-yil 24-iyun.
  8. ↑ Gül to visit Kyrgyzstan, Tajikistan next week. Today’s Zaman (2009-yil 22-may).
  9. ↑ Turkey, Tajikistan to step up anti-terror cooperation. Today’s Zaman (2009-yil 30-may).
  10. ↑ 10,0 10,1 „Two Tajik Opposition Politicians Detained In Turkey, No Immediate Extradition“. Radio Free Europe/Radio Liberty (2018-yil 23-mart).