Florentino Peñaranda

Florentino Peñaranda
Hi Peñaranda, c. 1908
Syahan nga Pilipino nga Lehislatura Pilipino nga Katitirok Pilipino nga Balayan hin mga Representante
Ha puwesto 1907–1909
Leyte, Ikatuló nga distrito
Gin-unahan ni	Waray
Ginsundan ni	Abdon Marchadesch
Personal nga mga detalye
Natawo	Hunyo 18, 1876(1876-06-18) Barugo, Leyte, Kapitaniya-Heneral han Pilipinas
Namatay	Septyembre 3, 1938 (edad 61) Barugo, Leyte, Mankomunidad han Pilipinas
Partido nga politikanhon	Partido Nacionalista
Propesyon	Magturutdo, Magbabalaod
Serbisyo militar
Sangá/serbisyo	Pilipino nga Rebolusyonaryo
Mga tuig hin serbisyo	1899 - Hunyo 19, 1902
Ranggo	Tenyente (1899 - 1900) Koronel (1900 - 1901) Komandante ha mga purô han Samar ngan Leyte (1901 - 1902) An kataposán nga opisyal han Rebolusyonaryo nga Ehersito ni Aguinaldo nga nagsurender han mga Amerikano nga opisyal.
Mga pag-awayan/mga gera	Pilipino-Amerikano nga Gera

Hi Florentino Peñaranda (Hunyo 18, 1876 – Septyembre 3, 1938) usá nga Pilipino nga magturutdo, magbabalaod, ngan polítiko ha lalawigan han Leyte. Usá gihapon hiyá nga opisyal han kapuwersahan nga rebolusyonaryo ha Samar ngan ha Leyte nga inmaway para han paglugaríng han Pilipinas patok han mga Ammericano. Ha panahón hin kamurayaw, nagdalagan hi Peñaranda ha mga pinili-ay ngan nakadaog hin lingkoran nga narepresenta han ika-3 nga distrito han Leyte didâ han Syahan nga Philippine Assembly tikang 1907-1909.

Halipot nga pagsubay

Natawo hi Florentino Peñaranda han Hunyo 18, 1876 ha bungto han Barugo, ha lalawigan han Leyte. Nag-ara hiyá didto han Escuela Normal de San Francisco Xavier (nga nahamutáng ha Calle Padre Faura, Ermita, Manila)^[1] nga ginpapadalagan han mga Espanyol  nga Heswita. Sunod han pagtima han iya mga pag-aram, nagtúkod hi Peñaranda hin iskwelahan para hin mga kabataan ha iya bungto-nga-inuukyan ngan didâ naglunsad hiyá han iya karera ha pagtutdo.^[2]

Kinabuhì hin rebolusyonaryo

Ha panuigon nga 24, hiyá an komandante-en-hepe han mga kapuwersahan nga rebolusyonaryo ha Leyte, nga napalaran nga magpapahayag han madig-on nga pagpadayon han mga puwersa ha iya tugon nga tumindog han ira pagpadayon han pag-away patok han pag-okupar han mga Amerikano han Pilipinas ha pagbalhin han ika-19 nga Gatostuig.

An kataposan nga pag-ato nagtikang pag-ubos han kadakop ni Heneral Emilio Aguinaldo han mga Amerikano ha Palanan, Isabela in March 1901.

Nagtikang an pakigbisog han Leyte dida han Pilipino-Amerikano nga Gera han pag-uli ni Peñaranda ngadto ha Barugo han kahumán niya han iya mga pag-aram ha Manila.

Waray la mag-iha an paglarab han kahibulig han Leyte dida han kagiusan hin pag-away. Gintugon han Supremo nga Heneral hi Heneral Vicente Lukban nga mag-atupag han iya mga buruhaton ha Samar ngan ha amo gihapon nga panahon ginbutang hi Heneral Ambrosio Mojica nga komandante-en-hepe han Leyte nga Jefatura (Opisyo han Hepe nga Politiko-Militar).

Nakita ni Heneral Mojica an pagkakulang hin mga kasundalohan dida han iya bag-o nga ehersito, ngan tungod hini, ginsira han Heneral an tanan nga mga iskwelahan ha Leyte ngan gin-konscript an tanan nga mag-upay-hin-kalawasan nga mga lalake nga istudyante ngan maestro nga padig-onon an iya mga puwersa ngan upod ini an magturutdo nga hi Peñaranda. Naglunsad hi Mojica hin gerilya nga kampanya patok han makurukusog ngan mauruupay-hin-armas nga kaaway. Kaurugan hini atake-ngan-dalagan nga estratehiya. An kadakop ni Heneral Aguinaldo nagbalhin han mga plano hin para-hin-pagkamaiha nga panahon. Tungod hin mga tugod tikang ha Heneral nga Headquarters, nagsurender hi Heneral Mojica ha mga Amerikano han Mayo 18, 1901. Hiton gihapon nga adlaw, gin-entrega ni Heneral Mojica kan Peñaranda an mga opisyal nga papeles ngan mga panalapî han Jefatura.

Ha waray la mag-iha, nagpasangyaw hi Heneral Lukban nga hiyá an makuha han pagmando han mga kapuwersahan nga rebolusyonaryo ha Leyte. Ginpili ni Heneral Lukban hi Peñaranda nga bumulig ha iya.^[3]

Kun ano man an mga bag-o nga plano nga ginhunahunaan ni Heneral Lukban patok han mga Amerikano, tanan nahunong han kadakop niya hin usá nga puwersa hin mga Amerikano han iya tago-an ha bukid ha Samar dida han Pebrero 19, 1902.

An kadakop ni Lukban ngan an nauna nga pagsurender ni Heneral Miguel Malvar, an kataposan nga Pilipino nga rebolusyonaryo nga heneral nga nagsurender, amo an duhá nga mga nakadaot nga nagresulta han Leyte nga amo an usa nga nagpabilin nga pagresistir han mga Pilipino patok han pag-okupar han mga Amerikano.  Sumala han mga waray-gin-uugupan nga mga nag-obserba tikang ha langyaw nagbanabana nga an mga kinabuhi hin labaw hin usá ka ribo nga mga Pilpino nakarag ka ha kamatayan patok han US nga militar.

Napili hi Peñaranda han iya mga igkasi-rebolusyonaryo nga mag-asumir han pamuno han mga rebolusyonaryo ha lalawigan han Leyte. Komo komandante-en-hepe o hepe nga politiko-militar, an 24-nga-panuigon nga Komandante Peñaranda maaram han kabug-at han iya mando. Gintugonan niya an iya mga opisyal ngan mga tawo nga mapadayon an Leyte nga rebolusyonaryo nga mando pagpadayon han Pilipino nga pagtipa patok han pag-okupar han mga Amerikano han Pilipinas tubtob han diri pa matutuman an saad han Kongreso han Estados Unidos nga magpasa hin balaod nga maghahatag hin autonomiya han Pilipinas ngan han katungod han mga Pilipino ha paglugaring-hin-pangobyernohan.

An pamulong han Komandante-en-hepe,^[4]:547 nga tinatawag gihapon nga Memorandum ni Peñaranda, ginpagawas basi an mga invasor mahinumdom nga  “an mga superyor nga mga tawo diri maiha hin bisita.” Waray maruyagan han mga Amerikano an memorandum ni Peñaranda.

Samtang an mga Amerikano naghatag hin presyon han ira mga Pilipino nga kabulig nga makig-istorya kan  Peñaranda para hin kasabotan mahitungod han sinaad nga pamalaod tikang han Estados Unidos, nagtugon liwat hira hin mga asesino ngan mga sniper nga patayon hi Peñaranda, nga natighan han komandante-en-hepe.

Hi Peñaranda ngan an iya mga tawo ngan in bantay hin 60 nga mga magkarit-hin riple binmalhin na dayon ngadto ha mga bukid han Baybay ngan nagbutang hin mga magbarantay hin mga mag-upay hin katago nga mga bantayan.

Nagbantay hira para han mga puwersa han Amerikano nga mawara dida han sekreto nga hardin han kagurangan nga diin puyde hira mabuhi han mga makukuha tikang hini.

Han Hunyo 19, 1902, ginkuha hi Komandante Peñaranda ngan an iya mga tawo tikang han ira tago-an ha bukid han iya tinapuran nga kaupod nga hi Kapitan de Veyra upod han sinurat nga kasabutan ngan nagtirok hira ngan an yukot-ka-yukot han ira mga igkas-rebolusyonaryo.

Dida hin seremonya ha públiko, naghatag hin pamulong hi Komandante Peñaranda ha iya mga opisyal ngan han nasod. Katapos hiní nagsurender hi Komandante Peñaranda ngan an iya  mga igkasi sundalo. An halipot nga pamulong ni Peñaranda ha Kinatsila gintalaan dida han Reseña de la Provincia de Leyte han historyador-ngan-magsusurat-hin-biyograpiya nga hi Manuel C. Artigas.^[5]

Mga amot

Mga buruhaton ha Syahan nga Pilipino nga Katitirok o Pilipino nga Lehislatura

Ha pagsunod han pagpasipikar^[6] ngan han dagko nga mga pagbabag-o nga inmabot upod hiní, sugad han pagtukod han Syahan nga Pilipino nga Katitirok (usá nga unicameral nga lehislatura), nagdalagan hi Peñaranda hin usá para hin lingkoran dida han Assembly ngan napili hiya nga representante han Ika-Tulo nga Distrito (nga yana an Ika-Duhá nga Distrito) han Leyte han 1904.

Dida han Syahan nga Pilipino nga Katitirok, api hi Peñaranda hin mga dirudilain nga mga komite sugad han pag-uma, serbisyo sibil, paglayag, ngan mga gobyerno hin lalawigan ngan munisipyo. Nagsurat hiya ngan nanguna hin mga ginproponer nga igpasa nga mga balaod ha pag-uma, komersyo, pagtutdo-nga-publiko, pagpreserba han soberaniya han Pilipinas, ngan pagpanalipod han integridad ha teritoryo hiní, ha pag-iban han budget ngan ha pagtanggal hin diri mga kinahanglanon nga mga ahensya nga bureau han gobyerno.

Iba pa

Inasaw-an hi Peñaranda kan Francisca Villasin, usá nga tuminongnong han Barugo nga mayda mga ginikanan nga taga Purô han Bantayan nga harani han Sugbo. Mayda nira siyam nga mga anak, duhá nga lalakihay ngan pitó nga babayehay, ngan usá han mga babayehay namatay han bata pa nga panuigon. Namatay hi Peñaranda han Septyembre 3, 1938.

Mayda kalsada nga ginngaranan ha dungog ni Peñaranda ha Barugo, an bungto nga iya natawhan, ngan patí gihapon han harani nga bungto han Tunga ha Leyte.

An historyador ngan manunurat nga hi Manuel Artigas han Partido Federalista nga natawo ha Panalaron, ha Tacloban nagdalagan gihapon para han amo gihapon nga lingkoran para han ika-3 nga Distrito han Leyte kundi napirdi hi Artigas ni Peñaranda.^[7]

Mga kasarigan nga mga tigaman

1. "Manila Observatory". Manila Nostalgia. Manila. 2006-02-28. Ginkuhà Septyembre 24, 2013.
2. Legislature, Philippine (2005). Album histórico de la primera Asamblea filipina. Compilado por Anthony R. Tuohy. Fotografias y biografias reproducidas de "La revista filipina" suplemento español del The far eastern review.. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Library. p. 77. http://quod.lib.umich.edu/g/genpub/AHM8979.0001.001?view=toc. Ginkuhà Septyembre 24, 2013. 
3. Peñaranda, Oscar (Mayo 7, 2007). "Looking Back: Heroes of the Philippines Resist U.S. Occupation". The James Logan Courier. Ginhipos tikang han orihinal han 2014-01-12. Ginkuhà Septyembre 24, 2013.
4. Foreman, J., 1906, The Philippine Islands, A Political, Geographical, Ethnographical, Social and Commercial History of the Philippine Archipelago, New York: Charles Scribner's Sons
5. Artigas, Manuel (1914). Reseña de la provincia de Leyte : estudio histórico bio-bibliográfico.. Manila: Cultura filipina. 
6. Brak, Boris (Agosto 2001). "The history of Baybay". Ginhipos tikang han orihinal han 2017-01-10. Ginkuhà Septyembre 23, 2013.
7. "Manuel Artigas y Cuerva (1866-1925) Historian and Scholar" (PDF). National Historical Institute. Ginkuhà Septyembre 23, 2013.^{[dead link]}

Mga sumpay ha gawas

• Hon. Florentino Peñaranda, First Philippine Assembly Representative of the Third District of Leyte [1]
• Album Histórico De La Primera Asamblea Filipina (Digital general collection of the University of Michigan) [2]
• House of Representatives of the Republic of the Philippines [3] Ginhipos 2017-12-22 han Wayback Machine