Ꞗ

ꞗ

ꞗ là một chữ cái từng được sử dụng để ghi chép tiếng Việt. Khi còn được sử dụng, chữ cái này được dùng để biểu thị âm xát đôi môi hữu thanh (ký hiệu ngữ âm quốc tế: /β/) trong tiếng Việt trung cổ.^[1] Âm /β/ đã biến đổi thành âm /v/ trong phương ngữ Bắc Bộ và âm /j/ trong phương ngữ Nam Bộ của tiếng Việt hiện đại. Khi viết bằng chữ quốc ngữ, hai âm /v/ và /j/ do /β/ biến đổi thành này được ghi lại bằng tự mẫu v.^[2]

Âm vị biểu thị

Trong Từ điển Việt–Bồ–La (tiếng La-tinh: Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum) của Alexandre de Rhodes, các mục từ bắt đầu bằng tự mẫu ꞗ như ꞗá (vá), ꞗậy (vậy), ꞗỗ (vỗ), ꞗui (vui), vân vân được gom chung vào một nhóm, đặt nằm giữa phần dành cho các mục từ bắt đầu bằng tự mẫu b và phần dành cho các mục từ bắt đầu bằng tự mẫu c. Mô tả về cách phát âm của tự mẫu ꞗ trong trong Từ điển Việt–Bồ–La cho thấy âm được ghi bằng tự mẫu ꞗ không phải là phụ âm /v/ nhưng nghe khá giống với /v/. Khi phát âm âm này người ta chỉ sử dụng đôi môi chứ không dùng đến răng như khi phát âm phụ âm /v/. Những điều trên cho thấy rằng âm được ghi bằng chữ ꞗ là âm xát đôi môi hữu thanh /β/.^[1]

Trong hai từ ꞗĕãi (vãi) và ꞗĕào (vào) trong Từ điển Việt–Bồ–La, ở ngay sau chữ ꞗ có tự mẫu ĕ. Theo Kenneth J. Gregerson thì ĕ ở đây biểu thị bán nguyên âm /j/, ꞗĕ- biểu thị cụm phụ âm /βj/.^[3]

Không phải phụ âm đầu trong mọi từ bắt đầu bằng v trong tiếng Việt hiện đại đều là do phụ âm /β/ trong tiếng Việt trung cổ biến đổi thành. Ở nhiều từ có từ v, chẳng hạn như các từ về, vịt, voi, phụ âm đầu của chúng là do /w/ biến đổi thành. Trong Từ điển Việt–Bồ–La, âm đầu /w/ được ghi lại bằng chữ v đáy cong (u). Ví dụ: uá (vá), uán (oản), uẽ (vẽ), uoi (voi).^[4] Tiếng Việt thế kỷ XVII đã có phụ âm [v] nhưng [v] lúc này chưa phải là một âm vị độc lập mà chỉ là biến thể của âm vị /w/. Trong Từ điển Việt–Bồ–La, biến thể âm vị [v] có lúc thì được nêu ra thông qua việc ghi lại nó bằng chữ v đáy nhọn (v) như ván (oản), văn, viẹc (việc), voi, có lúc thì lại không, [v] được ghi lại bằng chữ v đáy cong (u) giống như với âm [w]. Ở châu Âu thế kỷ XVII, nhiều người vẫn chưa xem v và u là hai chữ cái khác nhau, với họ u vẫn chỉ là một cách viết khác của tự mẫu v. Ngoài âm vị /w/ ra, trong Từ điển Việt–Bồ–La, tự mẫu v còn được dùng để ghị nguyên âm /u/. Tự mẫu v khi được dùng để ghi nguyên âm /u/ thì được viết dưới dạng chữ v đáy cong. Khi chữ v đáy cong dùng ghi nguyên âm /u/ đứng ở đầu từ, để phân biệt với tự mẫu v dùng ghi âm /w/, dấu hai chấm đầu (¨) được thêm vào bên trên chữ v đáy cong biểu thị nguyên âm /u/. Ví dụ: üấng (uống), üống (uống), üy nghi (uy nghi), an üỉ (an ủi).^[5]

Âm /β/ của tiếng Việt trung cổ về sau đã biến đổi thành âm /v/ trong phương ngữ Bắc Bộ và âm /j/ trong phương ngữ Nam Bộ của tiếng Việt hiện đại. Các từ có phụ âm đầu là /v/ và /j/ do /β/ biến đổi thành khi được ghi lại bằng chữ quốc ngữ sẽ có chữ cái đầu tiên là tự mẫu v. Âm /β/ còn lưu lại dấu tích trong cách phát âm của các từ bắt đầu bằng tự mẫu v của người nói phương ngữ Nam Bộ khi người nói muốn phát âm gần với hình thức chính tả của từ ngữ hơn. Trong phương ngữ Nam Bộ, các từ bắt đầu bằng tự mẫu d, gi, v thường cùng có âm đầu là /j/ nhưng khi người nói phát âm theo kiểu gần gũi hơn với hình thức chính tả của từ ngữ, phụ âm đầu của các từ bắt đầu bằng v sẽ được đổi từ /j/ thành /βj/ hoặc /bj/ hoặc /vj/.^[6] Trong ba kiểu phát âm /βj/, /bj/, /vj/, kiểu phát âm thành /βj/ là phổ biến nhất.^[7]

Mã thống nhất

Trong các phiên bản tiêu chuẩn mã thống nhất (tiếng Anh: Unicode Standard) từ phiên bản 6.3 trở về trước không mã cho chữ ꞗ. Trong tiêu chuẩn mã thống phiên bản 7.0 (công bố năm 2014), chữ ꞗ đã được cấp mã theo đề nghị của Michael Everson. Cũng theo đề nghị của Michael Everson phiên bản 7.0 còn cấp mã cho chữ Ꞗ để làm hình thức chữ hoa cho chữ ꞗ. Chữ ꞗ không tồn tại trong các văn bản tiếng Việt trung cổ viết bằng chữ La-tinh, chữ này là do Michael Everson đặt ra.^[8][9]

Kí tự	Ꞗ		ꞗ
Tên Unicode	LATIN CAPITAL LETTER B WITH FLOURISH		LATIN SMALL LETTER B WITH FLOURISH
Mã hóa ký tự	decimal	hex	decimal	hex
Unicode	42902	U+A796	42903	U+A797
UTF-8	234 158 150	EA 9E 96	234 158 151	EA 9E 97
Tham chiếu ký tự số	Ꞗ	Ꞗ	ꞗ	ꞗ

Tham khảo

1. ^ Kenneth J. Gregerson, “A study of Middle Vietnamese phonology”, Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises, nouvelle série, tome XLIV, n°2, 2^e trimestre 1969, trang 20.
2. Hoàng Thị Châu. Phương ngữ học tiếng Việt. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội. Năm 2004. Trang 147 đến 149
3. Kenneth J. Gregerson, “A study of Middle Vietnamese phonology”, Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises, nouvelle série, tome XLIV, n°2, 2^e trimestre 1969, trang 20 và 21.
4. Nguyễn Tài Cẩn. Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo). Nhà xuất bản Giáo dục. Năm 1995. Trang 58 và 59.
5. Kenneth J. Gregerson, “A study of Middle Vietnamese phonology”, Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises, nouvelle série, tome XLIV, n°2, 2^e trimestre 1969, trang 21.
6. Nguyễn Tài Cẩn. Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo). Nhà xuất bản Giáo dục. Năm 1995. Trang 58 và 60.
7. Nguyễn Tài Cẩn. Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo). Nhà xuất bản Giáo dục. Năm 1995. Trang 58.
8. Michael Everson, Proposal for the addition of five Latin characters to the UCS Lưu trữ 2012-10-21 tại Wayback Machine, DKUUG, truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2019.
9. Latin Extended-D, Unicode Consortium, truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2019.

Bảng chữ cái Latinh x t s
Bảng chữ cái chữ Quốc ngữ
Aa	Ăă	Ââ	Bb	Cc	Dd	Đđ	Ee	Êê		Gg	Hh	Ii		Kk	Ll	Mm	Nn	Oo	Ôô	Ơơ	Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu	Ưư	Vv		Xx	Yy
Bảng chữ cái Latinh cơ bản của ISO
Aa			Bb	Cc	Dd		Ee		Ff	Gg	Hh	Ii	Jj	Kk	Ll	Mm	Nn	Oo			Pp	Qq	Rr	Ss	Tt	Uu		Vv	Ww	Xx	Yy	Zz
Chữ B với các dấu phụ
Ꞗꞗ	Ḃḃ	Ḅḅ	Ḇḇ	Ƀƀ	Ɓɓ	Ƃƃ	ᵬ	ᶀ
Ghép hai chữ cái
Ba	Bă	Bâ	Bb	Bc	Bd	Bđ	Be	Bê	Bf	Bg	Bh	Bi	Bj	Bk	Bl	Bm	Bn	Bo	Bô	Bơ	Bp	Bq	Br	Bs	Bt	Bu	Bư	Bv	Bw	Bx	By	Bz
BA	BĂ	BÂ	BB	BC	BD	BĐ	BE	BÊ	BF	BG	BH	BI	BJ	BK	BL	BM	BN	BO	BÔ	BƠ	BP	BQ	BR	BS	BT	BU	BƯ	BV	BW	BX	BY	BZ
aB	ăB	âB	bB	cB	dB	đB	eB	êB	fB	gB	hB	iB	jB	kB	lB	mB	nB	oB	ôB	ơB	pB	qB	rB	sB	tB	uB	ưB	vB	wB	xB	yB	zB
AB	ĂB	ÂB	BB	CB	DB	ĐB	EB	ÊB	FB	GB	HB	IB	JB	KB	LB	MB	NB	OB	ÔB	ƠB	PB	QB	RB	SB	TB	UB	ƯB	VB	WB	XB	YB	ZB
Ghép chữ B với số hoặc số với chữ B
				B0	B1	B2	B3	B4	B5	B6	B7	B8	B9						0B	1B	2B	3B	4B	5B	6B	7B	8B	9B
Xem thêm
Biến thể Chữ số Cổ tự học Danh sách các chữ cái Dấu câu Dấu phụ ISO/IEC 646 Lịch sử Unicode