Danh sách vua Tây Tạng

Thánh Thần Tán Phổ (chữ Hán: 圣神赞普, bính âm: Shèngshén Zànpǔ, tiếng Tạng: འཕྲུལ་གྱི་ལྷ་བཙན་པོ་, THL: Trülgyilha Tsenpo), gọi tắt là Tán Phổ, là danh hiệu của Quân chủ Đế quốc Thổ Phồn của người Tạng, tương đương với Hoàng đế, được trích từ tên của 7 vị vua Tri thần thánh đầu tiên của triều đại Yarlung (Thổ Phồn tiền Đế quốc).

Danh sách truyền thống của Thổ Phồn bao gồm 42 cái tên ^[1]. 26 vị vua đầu tiên mang nhiều tính thần thoại do không có đủ bằng chứng xác thực sự tồn tại của họ, nhưng các sử gia hiện đại tin rằng từ vị vua thứ 27 đến 32 là có thật ^[2]. Kể từ vua thứ 33 Songtsen Gampo đã có rất nhiều nguồn sử liệu từ cả tiếng Tạng, tiếng Trung và nhiều thứ tiếng khác.

Trước thời Namri Songtsen và Songtsen Gampo, Thổ Phồn chưa được thống nhất. Các vua trước đó có thể chỉ là những vua bộ lạc địa phương tại thung lũng Yarlung ^[3].

Danh sách vua triều đại Yarlung[sửa | sửa mã nguồn]

*7 vua Tri* thần thánh**
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ།	Nyatri Tsenpo	聂赤赞普	Nièchì Zànpǔ	Nhiếp Xích Tán Phổ	127 TCN – ? TCN
མུ་ཁྲི་བཙན་པོ།	Mutri Tsenpo	聂赤赞普	Mùchì Zànpǔ	Mục Xích Tán Phổ
དིང་ཁྲི་བཙན་པོ།	Dingtri Tsenpo	聂赤赞普	Dìngchì Zànpǔ	Định Xích Tán Phổ
སོ་ཁྲི་བཙན་པོ།	Sotri Tsenpo	聂赤赞普	Suǒchì Zànpǔ	Sách Xích Tán Phổ
མེར་ཁྲི་བཙན་པོ།	Mertri Tsenpo	美赤赞普	Měichì Zànpǔ	Mỹ Xích Tán Phổ
གདགས་ཁྲི་བཙན་པོ།	Daktri Tsenpo	美赤赞普	Dáchì Zànpǔ	Đạt Xích Tán Phổ
སྲིབ་ཁྲི་བཙན་པོ།	Siptri Tsenpo	塞赤赞普	Sāichì Zànpǔ	Tái Xích Tán Phổ

2 vua ở giữa
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
གྲི་གུམ་བཙན་པོ།	Drigum Tsenpo	止贡赞普	Zhǐgòng Zànpǔ	Chi Cống Tán Phổ
པུ་ལྡེ་གུང་རྒྱལ།	Pudé Gunggyel	布德贡甲	Bùdé Gòngjiǎ	Bố Đức Cống Giáp

6 vua Lek
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
ཨེ་ཤོ་ལེགས།	Esho Lek	艾雪勒	Àixuě Lēi	Ngải Tuyết Lặc
དེ་ཤོ་ལེགས།	Desho Lek	德雪勒	Déxuě Lēi	Đức Tuyết Lặc
ཐི་ཤོ་ལེགས།	Tisho Lek	提雪勒	Tíxuě Lēi	Thì Tuyết Lặc
གུང་རུ་ལེགས།	Guru Lek	古茹勒	Gǔrú Lēi	Cổ Như Lặc
འབྲོང་ཞེར་ལེགས།	Trongzhi Lek	仲谢勒	Zhòngxiè Lēi	Trọng Tạ Lặc
ཨི་ཤོ་ལེགས།	Isho Lek	伊雪勒	Yīxuě Lēi	Y Tuyết Lặc

8 vua De
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
ཟ་ནལ་ཟིན་ལྡེ།	Zanam Zindé	萨南森德	Sànán Sēndé	Tát Nam Sâm Đức
ལྡེ་འཕྲུལ་ནམ་གཞུང་།	Detrul Namzhung	德楚南雄	Déchǔ Nánxióng	Đức Sở Nam Hùng
སེ་སྣོལ་གནམ་ལྡེ།	Senöl Namdé	色诺南德	Sènuò Nándé	Sắc Nặc Nam Đức
སེ་སྣོལ་པོ་ལྡེ།	Senöl Podé	色诺布德	Sènuò Bùdé	Sắc Nặc Bố Đức
ལྡེ་སྣོལ་ནམ།	Denöl Nam	德诺南	Dénuò Nán	Đức Nặc Nam
ལྡེ་སྣོལ་པོ།	Dénöl Po	德诺布	Dénuò Bù	Đức Nặc Bố
ལྡེ་རྒྱལ་པོ།	Dégyel Po	德结布	Déjié Bù	Đức Kết Tán
ལྡེ་སྤྲིན་བཙན།	Détrin Tsen	德振赞	Dézhèn Zàn	Đức Chân Tán

5 vua Tsen
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
ཏོ་རི་ལུང་བཙན།	Tori Lungtsen	多日隆赞	Duōrì Lóngzàn	Đa Nhật Long Tán
ཁྲི་བཙན་ནམ།	Tritsen Nam	赤赞南	Chìzàn Nán	Xích Tán Nam
ཁྲི་སྒྲ་དཔུང་བཙན།	Tridra Pungtsen	赤扎邦赞	Chìzhā Bāngzàn	Xích Trát Bang Tán
ཐོག་རྗེ་ཐོག་བཙན	Tritog Jetsen	赤扎邦赞	Chìtuō Jízàn	Xích Đoái Cát Tán
ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན།	Thothori Nyantsen	土度日年赞	Tǔdùrì Niánzàn	Thổ Độ Nhật Niên Tán

Thời kỳ quật khởi
Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Trị vì
ཁྲི་གཉན་གཟུངས་བཙན།	Trinyen Zungtsen	赤宁松赞	Chìníng Sōngzàn	Xích Ninh Tung Tán
འབྲོང་གཉན་ལྡེ་རུ།	Drongnyen Déru	赤宁松赞	Zhòngníng Déwū	Trọng Ninh Đức Ô
སྟག་རི་གཉན་གཟིགས།	Takri Nyasig	达布宁塞	Dábù Níngsāi	Đạt Bố Ninh Tắc
གནམ་རི་སྲོང་བཙན།	Namri Songtsen	南日松赞	Nánrì Sōngzàn	Nam Nhật Tùng Tán	? – 629

Danh sách tán phổ Đế quốc Thổ Phồn[sửa | sửa mã nguồn]

Tên tiếng Tạng	Phiên âm giản thể THL	Tiếng Hán	Bính âm	Hán Việt	Sinh mất	Trị vì
སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ།	Songtsen Gampo	松赞干布	Sōngzàn Gānbù	Tùng Tán Cán Bố	569 – 649	618 – 649
གུང་རི་གུང་བཙན།	Gungri Gungtsen	共日共赞	Gòngrì Gòngzàn	Cung Nhật Cung Tán	? – ?	638 – 655
མང་སྲོང་མང་བཙན།	Mangsong Mangtsen	芒松芒赞	Mángsōng Mángzàn	Mang Tùng Mang Tán	? – 676	650 – 676
ཁྲི་འདུས་སྲོང་བཙན།	Tridu Songtsen	赤都松赞	Chìdōu Sōngzàn	Xích Đô Tùng Tán	670 – 704	676 – 704
ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན།	Tridé Tsuktsen	赤德祖赞	Chìdé Zǔzàn	Xích Đức Tổ Tán	704 – 755	705 – 755
ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན།	Trisong Detsen	赤松德赞	Chìsōng Dézàn	Xích Tùng Đức Tán	742 – 797	755 – 794
མུ་ནེ་བཙན་པོ།	Muné Tsenpo	木奈赞普	Mùnài Zànpǔ	Mộc Nại Tán Phổ	762 – 799	797 - 799
སད་ན་ལེགས།	Séna Lek	塞纳勒	Sāinà Lēi	Tái Nạp Lặc	761 – 815	800 – 815
རལ་པ་ཅན།	Ralpacan	日巴坚	Rìbājiān	Nhật Ba Kiên	802 – 836	815 – 836
གླང་དར་མ།	Langdarma	朗達瑪	Lǎngdámǎ	Lãng Đạt Mã	799 – 841	838 – 841

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

^ Haarh, Erik: Extract from "The Yar Lun Dynasty", in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 144.
^ Haarh, Erik: Extract from "The Yar Lun Dynasty", in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 147; Richardson, Hugh: The Origin of the Tibetan Kingdom, in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 159 (and list of kings p. 166-167).
^ Kirkland, Russell: The Spirit of the Mountain, in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 183.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

McKay, Alex (ed.). Tibet and Her Neighbors: A History (2003) Walther Konig. ISBN 3-88375-718-7

[1] Haarh, Erik: Extract from "The Yar Lun Dynasty", in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 144.

[2] Haarh, Erik: Extract from "The Yar Lun Dynasty", in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 147; Richardson, Hugh: The Origin of the Tibetan Kingdom, in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 159 (and list of kings p. 166-167).

[3] Kirkland, Russell: The Spirit of the Mountain, in: The History of Tibet, ed. Alex McKay, Vol. 1, London 2003, p. 183.

[1]

[2]

[3]