Nhóm ngôn ngữ Kho-Bwa

Nhóm ngôn ngữ Kho-Bwa
Kameng Bugun
Phân bố địa lý	Arunachal Pradesh
Phân loại ngôn ngữ học	Hán-Tạng? Nhóm ngôn ngữ Kho-Bwa
Ngữ ngành con	Puroik Bugun Sherdukpen Sartang Chug (Duhumbi) Lish (Khispi)
Glottolog:	khob1235[1]

Nhóm ngôn ngữ Kho-Bwa, còn gọi là nhóm ngôn ngữ Bugun và Kameng, là một nhóm ngôn ngữ nhỏ ở Arunachal Pradesh, đông bắc Ấn Độ. Cái tên Kho-Bwa do George van Driem (2001) đặt ra, ghép từ *kho ("nước") và *bwa ("lửa"). Blench (2011) đề xuất cái tên Kameng, lấy theo vùng sông Kameng của Arunachal Pradesh, và Bugun–Mey, theo tên hai ngôn ngữ trong nhóm. Anderson (2014)^[2] gọi Kho-Bwa là Kameng Đông Bắc.

Cả Van Driem và Blench đều đặt tiếng Bugun (còn gọi là Khowa), tiếng Mey (còn gọi là Sherdukpen), và tiếng Lishpa (còn gọi là Lish) vào nhóm Kho-Bwa. Tiếng Puroik (còn gọi là Sulung) được Van Driem xếp vào Kho-Bwa song lại được Blench coi là một ngôn ngữ tách biệt không liên quan đến nhóm "Kameng".

Trước đây, có lệ đặt nhóm Kho-Bwa vào ngữ tộc Tạng-Miến, và đúng là các ngôn ngữ này chịu ảnh hưởng từ các ngôn ngữ Hán-Tạng xung quanh, song điều này không nhất thiết chứng minh cho sự gắn kết về phát sinh mà có lẽ đơn giản chỉ cho thấy ảnh hưởng khu vực.^[3]

Abraham và đồng nghiệp (2018) đã góp phần thu thập từ vựng và nghiên cứu về ngôn ngữ học xã hội của các ngôn ngữ Kho-Bwa.

Phân loại

• Puroik (Sulung)
• Bugun (Khowa)
• Kho-Bwa Tây
  • Mey–Sartang
    • Sherdukpen (Mey, Ngnok), chia ra hai phương ngôn:
      • Shergaon
      • Rupa
    • Sartang (Bootpa, But Monpa, But Pa, Matchopa), tương đồng từ vựng 50%–60% với tiếng Mey.
  • Chug–Lish
    • Lish (Lishpa, Khispi)
    • Chug (Chug Monpa, Chugpa, Monpa), gần gũi với tiếng Lish

Lieberherr & Bodt (2017)^[4] coi tiếng Puroik là một ngôn ngữ Kho-Bwa, phân loại nhóm Kho-Bwa như sau.

Kho-Bwa

• Puroik
• Bugun
• Kho-Bwa Tây
  • Sherdukpen, Sartang
  • Chug (Duhumbi), Lish (Khispi)

Từ vựng

Bên dưới là từ vựng cơ bản trong ngôn ngữ Kho-Bwa, từ Blench (2015).^[5]

Gloss	Mey (Shergaon)	Mey (Rupa)	Sartang (Jergaon)	Sartang (Rahung)	Lish (Khispi)	Chug (Duhumbi)
một	hǎn	han	hèn	hân	hin	hin
hai	ɲǐt	ɲik	nìk	ně	ɲes	niʃ
ba	ùŋ	uŋ	ùŋ	ùún	ʔum	om
bốn	pʰʃì	bsi	sì	psì	pʰəhi	psi
năm	kʰù	kʰu	kʰù	kʰu	kʰa	kʰa
sáu	ʧùk	kit	ʧìk	ʨěy	ʧʰuʔ	ʧyk
bảy	ʃìt	sit	sìk	sǐ, sě	ʃis	his
tám	sàʤát	sarʤat	sàrgè	sàrʤɛ́	saɾgeʔ	saɾgeʔ
chín	tʰkʰí	dʰikʰi	tʰkʰì	tɛ̀kʰɯ́	ṱʰikʰu	ṱʰikʰu
mười	sɔ̀ ̃	sõ	sã̀	sɔ	ʃan	ʃan
đầu	kʰruk	kʰruk	kʰrǔk	kʰruʔ	kʰoloʔ	kʰloʔ
mũi	nupʰuŋ	nəfuŋ	nfùŋ	apʰuŋ	hempoŋ	heŋpʰoŋ
mắt	khibi	kivi	kábì	kʰaʔby	kʰumu	kʰum
tai	kʰtùŋ	gtʰiŋ	gtʰìŋ	ktèíŋ	kʰutʰuŋ	kʰutʰuŋ
lưỡi	laphõ	lapon	?	le	loi	loi
răng	nuthuŋ	tokʧe	mísìŋ	nitʰiŋ	ʃiŋtuŋ	hintuŋ
cánh tay	ik	ik	ìk	ik	hu	hut
cẳng chân	là	lapon	lɛ̌	lɛ̌	lei	lai
bụng	ʃrìŋ	sliŋ	srìŋ	sriŋ	hiɲiŋ	hiliŋ
xương	skìk	skik	àhík	skik	ʃukuʃ	ʃukuʃ
máu	hà	ha(a)	hɛ̀	ha	hoi	hoi
mặt	dòŋpù	bo	mi	zə̀í	doʔ	doŋpa
răng	ntùŋ	tokʧe	mísìŋ	ptə̀íŋ	ʃiŋtuŋ	hintuŋ
dạ dày	àlà	karbu	ʧàk	phriŋ	hiɲiŋ	hiliŋ
miệng	ʧàw	nəʧaw	so	ʨʨǒ	hoʧok	kʰoʧu
mưa	ʧuuma	nimi	nʧʰù	ʧuʧuba	namu	namu

Xem thêm

• Danh sách từ vựng so sánh nhóm ngôn ngữ Kho-Bwa (Wiktionary)

Chú thích

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Kho-Bwa”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. Anderson, Gregory D.S. 2014. On the classification of the Hruso (Aka) language. Paper presented at the 20th Himalayan Languages Symposium, Nanyang Technological University, Singapore.
3. Blench (2011): "Certainly, the phonology and morphology of Arunachali languages looks superficially like Tibeto-Burman, which explains their placing in the Linguistic Survey of India. Unfortunately, this is rather where matters have remained [... this paper] proposes we should take seriously the underlying presumption probably implied in Konow's statement in Linguistic Survey of India. Volume III, 1, Tibeto-Burman family, Calcutta (1909:572)], that these languages may not be Sino-Tibetan but simply have been influenced by it; that they are language isolates."
4. Lieberherr, Ismael; Bodt, Timotheus Adrianus. 2017. Sub-grouping Kho-Bwa based on shared core vocabulary. In Himalayan Linguistics, 16(2).
5. Blench, Roger. 2015. The Mey languages and their classification. Presentation given at the University of Sydney, 21st August, 2015.

• George van Driem (2001) Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region. Brill.
• Blench, Roger. 2011. (De)classifying Arunachal languages: Reconsidering the evidence
• Lieberherr, Ismael; Bodt, Timotheus Adrianus. 2017. Sub-grouping Kho-Bwa based on shared core vocabulary. In Himalayan Linguistics, 16(2).
• Abraham, Binny, Kara Sako, Elina Kinny, Isapdaile Zeliang. 2018. Sociolinguistic Research among Selected Groups in Western Arunachal Pradesh: Highlighting Monpa. SIL Electronic Survey Reports 2018-009.