Nhóm ngôn ngữ Kru

Nhóm ngôn ngữ Kru
Phân bố địa lý	Bờ Biển Ngà, Liberia, có lẽ cả Burkina Faso
Phân loại ngôn ngữ học	Niger-Congo Đại Tây Dương–Congo Volta–Congo Nhóm ngôn ngữ Kru
Ngữ ngành con	Aizi (5) Kru Đông (4) Kuwaa (2) Siamou (1) Kru Tây (3)
ISO 639-2 / 5:	kro
Glottolog:	krua1234  (Kru)[1] siam1242  (Siamou)[2]
Phân bố của nhóm ngôn ngữ Kru

Nhóm ngôn ngữ Kru thuộc ngữ hệ Niger-Congo, hiện diện trên một vùng kéo dài từ đông nam Liberia đến đông Bờ Biển Ngà. Nguồn gốc tên gọi "Kru" chưa được làm rõ. Theo Westermann (1952), đây là từ mà người châu Âu dùng để chỉ một vài bộ tộc nói một tập hợp phương ngôn liên quan đến nhau. Marchese (1989) nhắc đến việc người dân bản xứ được thủy thủ châu Âu tuyển làm "thuyền viên" (crew, đồng âm với Kru).^[3]

Andrew Dalby nhấn mạnh tầm quan trong lịch sử của nhóm Kru, vì vị trí của nhóm ở ngay một "giao điểm" cho sự tương tác Âu-Phi. Ông viết rằng "Kru và các ngôn ngữ liên quan là một trong thứ tiếng đầu tiên mà người đi biển từ châu Âu bắt gặp tại nơi ngày đó gọi là Duyên hải Tiêu".^[4] Một số ngôn ngữ Kru có hệ thống thanh điệu thuộc hàng phức tạp nhất châu Phi, chỉ được một số ngôn ngữ Omo sánh ngang.

Phân nhóm

Dưới đây là phân loại nhóm ngôn ngữ Kru của Marchese (1989).^[5] Nhiều trong số này là cụm phương ngữ, đôi lúc được tách ra làm nhiều ngôn ngữ hơn nữa.

Kru	Sɛmɛ (Siamou)       Aizi     Kuwaa   Kru  proper  Kru Đông  Bakwe    Bakwe     Wane      Bété    Kuya     Godié       Dida     Kodia (Kwadia)     Kru Tây  Bassa    Bassa     Dewoin     Gbii      Grebo    Grebo (Jabo)     Krumen     Glio-Oubi      Klao    Klao     Tajuasohn      Wee   Guere    Daho-Doo     Glaro-Twabo     Sapo     Wè     Krahn       Nyabwa     Konobo     Wobe

Ethnologue thêm tiếng Neyo, gần gũi nhất với tiếng Dida hay Godie.

So sánh

Một vài từ vựng cơ bản trong 12 ngôn ngữ Kru, lấy từ Marchese (1983):^[6]

Ngôn ngữ	mắt	tai	mũi	răng	lưỡi	miệng	máu	xương	cây	nước	ăn	tên
Tepo	jíê	nω̂â	mɪ̂jã́	ɲɛ́	mɛ̂	wũ̂t	dâblώ	klá	tûgbɛ̀	nîjẽ́	dî	dώ
Jrwe	ɟró	nω̃̂ã̂	mɪ̃̂ã̂	ɲɛ̃́	mɛ̃̂	wṹ	klώω̂	klá	túwɛ̀	nĩ́ẽ́	dîdɛ̂	ɲɔ̃́
Guere	ɟrííē	dōṹ	mlâ	ɲnɪ̃̂ɛ̄̃	mē̃õ̀	ŋɔ̄̃	ɲmɔ̄̃	kpâ	tū	ní	dîɛ̄	ɲnɪ̃̂
Wobé	ɟríɛ́	dōṹ	mlã̂	ɲnə̃̂	mɛ̄̃õ̀	ŋʷɔ̄̃	nmɔ̄	kpâ	tū	nĩ́	dī	ɲnẽ̂
Niaboua	ɟîrî	lòkû	máná	ɲéɲé	méɛ̃̀	ŋʷɔ̄̃	ɲēmō	kpá	tū	nî	dī	ɲéɲé
Bété (Daloa)	ɟi	jûkûlî	mlə̂	gléí	mɪ́ɔ́	ŋō	drú	kwâ	sū	ɲû	lí	ŋʉ̂nɪ̂
Bété (Guibéroua)	jiri	júkwɨ́lí	mə́ɲə́	gʌ̂lʌ̂	mɪ̄ɔ̄	nûə̂	dûrû	kwá	sû	ɲú	dī	ŋʉ́ɲɪ́
Néyo	jɪ́	ɲúkwlí	mlé	glè	mɪ̄ɔ̄	né	dòlū	féē	sūú	ɲú	lī	jlɪ́
Godié	jɨdí	ɲūkúlú	mə́ɲə́	gə̄lè	mɪ̄ɔ̄	nə̄	drù	féè	sū	ɲú	ɗɨ̄	ŋʉ́nʉ́
Koyo	jɪjē	ɲúkiwí	—	glà	mɪ̄ɔ̄	nə́	dòlú	féjē	sūú	ɲú	lɨ̄	ŋɨ́nɨ́
Dida	cí	ɲúkwlí	mné	glā	mɪ̄ɔ̄	nɪ̄	dólū	kwíjè	sū	ɲú	lî	ŋlɪ́
Aïzi	zre	lωkɔ	mωvɔ	ɲɪ	mrɔ	mu	ɲre	kra	ke	nrɪ	li	—

Nguồn tham khảo

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Kru”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Siamou”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Breitbonde, L. B. (1991). “City, Countryside, and Kru Ethnicity”. Africa. 61 (2): 186–201. doi:10.2307/1160614. JSTOR 1160614.
4. Dalby, Andrew (1998). Dictionary of Languages. New York: Columbia UP.
5. Marchese, Lynell. 1989. Kru. In Bendor-Samuel, John (ed.), The Niger-Congo Languages: A Classification and Description of Africa's Largest Language Family, 119-139. Lanham MD, New York & London: Lanham: University Press of America.
6. Marchese, Lynell. 1983. Atlas linguistique Kru: nouvelle edition. Abidjan: Agence de Coopération Culturelle et Technique (ACCT).

• Westerman, Diedrich Hermann (1952) Languages of West Africa (Part II). London/New York/Toronto: Oxford University Press.

Liên kết ngoài

• PanAfrican L10n page on Kru/Bassa