Thuật ngữ tiếng Ý trong âm nhạc

Không có gì đáng ngạc nhiên khi có rất nhiều thuật ngữ tiếng Ý trong âm nhạc vì Ý đã từng đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển của âm nhạc ở châu Âu ngay từ thời kỳ Phục hưng, đặc biệt trong suốt thời kỳ Barốc. Trong thời kỳ đó các nhạc sĩ người Ý đã thống trị gần như toàn bộ đời sống âm nhạc của lục địa này. Và chính từ giai đoạn này mà vô vàn thuật ngữ đã xuất hiện và được sử dụng rộng rãi. (Xem thêm bản nhạc bướm.)

Dưới đây là danh sách một số các thuật ngữ được sử dụng:

Thể nhạc

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
A cappella*	như trong nhà thờ nhỏ	Hát không có nhạc cụ đi kèm, hát chay
Aria	không khí	Bài hát có kèm nhạc cụ, đặc biệt trong một opera
Arietta	không khí nhỏ	Một bài aria ngắn
Ballabile	nhảy được	Một bài hát theo nhịp nhảy
Battaglia	trận đánh	Một khúc nhạc gợi không khí một trận đánh
Bergamasca	từ Bergamo	Một điệu nhảy của dân vùng Bergamo
Burletta	một trò đùa nhỏ	Một vở opera khôi hài nhẹ
Cadenza	đang rơi	Một đoạn độc tấu hào nhoáng ở cuối phần trình diễn
Capriccio	đồng bóng	Một khúc nhạc sôi nổi
Coda	đuôi	Phần cuối mỗi đoạn
Concerto	sự hoà hợp	Một tác phẩm âm nhạc viết cho nhạc cụ độc tấu có dàn nhạc đi kèm
Concertino	sự hoà hợp nhỏ	Một bản concerto ngắn; nhạc cụ độc tấu trong một bản concerto
Concerto grosso	sự hoà hợp lớn	Một thể Barốc của concerto, với một nhóm các nhạc cụ độc tấu
Libretto	quyển sách nhỏ	Một tác phẩm ghi lời một vở opera hay nhạc
Opera	tác phẩm	Một vở kịch có hát và nhạc cụ biểu diễn
Opera buffa	opera khôi hài	Một vở opera khôi hài
Opera seria	opera nghiêm túc	Một vở opera với chủ đề nghiêm túc, thường là cổ điển
Sonata	kêu vang	Một nhạc phẩm ở thể sônát cho một hay hai nhạc cụ
Intermezzo	lúc ngưng, nghỉ giữa hai đoạn	Khúc nhạc ngắn trung gian

Nhạc cụ

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Piano(forte)	êm ái (ầm ĩ)	Một loại nhạc cụ có bàn phím
Viola	viola, gốc Latinh vitulari "hãy vui lên"	Một loại nhạc cụ có dây với kích thước trung bình
(Violon)cello	violone nhỏ (violone nghĩa là "viola lớn")	Một loại nhạc cụ có dây lớn
Viola da gamba	viola chân	Một loại nhạc cụ có dây, khi sử dụng được kẹp giữa hai chân, còn gọi là viol
Viola da braccio	viola tay	Một loại nhạc cụ có dây được giữ bằng tay, như violin hay viola
Viola d'amore	viola tình yêu	Một loại viol tenor không có phím
Tuba	ống	Một loại kèn đồng lớn
Piccolo	nhỏ	Một loại sáo gỗ nhỏ
Timpani	trống	Một loại trống lớn
Cornetto	sừng nhỏ	Một loại sáo gỗ cổ
Campana	chuông	Một loại chuông dùng trong một dàn nhạc; còn gọi là "chuông" campane
Orchestra	orchestra, tiếng Hy Lạp: orkesthai "điệu nhảy"	Một dàn hòa tấu với nhiều loại nhạc cụ

Giọng

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Soprano	trên	Giọng nữ cao
Mezzo-soprano	soprano trung	Giọng giữa soprano và alto, giọng nữ trung
Alto	cao (?!)	Giọng cao thứ nhì; giọng nữ trầm
Contralto	ngược lại cao	Tương đương với giọng alto
Tenor	nam cao	Giọng nam cao
Baritone	nam trung	Giọng nam trung
Basso	thấp	Hay bass, giọng nam trầm
Basso profondo	thấp và sâu	Giọng cực trầm
Castrato	thiến	Một ca sĩ nam bị thiến để hát giọng soprano. (Bây giờ do nữ ca sĩ, hoặc nam ca sĩ countertenor cổ truyền, hoặc sopranista hát)
Countertenor	phản nam cao	Giọng phản nam cao. (Âm vực tương đương với giọng Alto/Contralto)

Độ nhanh

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Tempo	thời gian	Nhịp độ của một đoạn nhạc
Largo	rộng	Chậm và trang nghiêm
Larghetto	hơi rộng	Nhanh hơn largo
Lento	chậm	Chậm
Adagissimo	rất chậm	Rất chậm
Grave		Nghiêm trang
Adagio	ad agio, thoải mái	Thong thả
Adagietto	adagio nhỏ	Nhanh hơn adagio; hoặc để chỉ tác phẩm adagio ngắn
Andante	đang đi	Thư thái, không vội
Adantino		Gần như thư thái
Sostenuto		Kiềm lại, hãm lại
Comodo	thoải mái	Theo tốc độ vừa phải
Moderato	vừa phải	Theo tốc độ vừa phải, nhanh hơn comodo
Allegretto	hơi vui tươi	Hơi chậm hơn allegro
Allegro	vui tươi, sống động	Tương đối nhanh
Vivo		Sôi nổi
Vivace		Sôi nổi, sống động
Vivacissimo		Rất sôi nổi, rất sống động
Veloce		Mau, nhanh
Presto	mau	Rất nhanh
Prestissimo	rất mau	Rất rất nhanh
Accelerando	đang tăng tốc	Đang tăng tốc
Affrettando	đang vội	Đang tăng tốc
Accompagnato	có đi kèm	Đệm theo một ca sĩ độc tấu, người này có thể tăng hay giảm tốc tùy thích
Ad libitium hay ad lib	tuỳ ý thích	Tuỳ theo ý thích của diễn viên
Rallentando		Chậm dần
Ritardando		Chậm lại
Ritenuto		Kìm lại
Stringendo		Siết chặt
A Placere		Tùy ý
Poco a poco		Dần dần
Meno presto		Bớt nhanh
Piu Mosso		Nhanh hơn
Tempo primo		Quay lại tốc độ đầu
A Tempo		Trở lại tốc độ cũ
Tempo di Marcia		Nhịp hành khúc

Âm lượng

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Calando	thì thầm	Giảm dần (tốc độ và âm lượng)
Crescendo	trở nên mạnh hơn	Chơi càng lúc càng lớn
Decrescendo	trở nên yếu hơn	Chơi càng lúc càng nhỏ (ngược lại của crescendo)
Diminuendo	lịm tắt	Êm dịu hơn
Forte	khoẻ	To
Fortissimo	cực khoẻ	Thật to
Mezzo forte	khoẻ vừa	To vừa phải
Piano	mềm mại	Nhẹ
Pianissimo	thật mềm mại	Rất nhẹ
Mezzo piano	mềm mại vừa	Nhẹ vừa phải

Cảm xúc

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Affettuoso	có cảm giác	Âu yếm
Appassionato	có sự say mê	Say đắm
Con brio	có linh hồn	Hăng hái, nồng nhiệt
Cantabile	hát được	Trong một điệu khuyến khích mọi người hát
Dolce	ngọt	Mềm mại, dịu dàng
Agitato	nhúc nhích	Nhanh và sôi nổi
Animato	hoạt bát	Hoạt bát
Bruscamente	sống sượng, thiếu kín đáo	Sống sượng
Con amore	có tình yêu	Trữ tình
Con fuoco	có lửa	Với một thái độ quyết liệt
Lagrimoso		Than vãn
Lamentatible		Ai oán
Maestoso	uy nghi	Trang nghiêm, hùng vĩ
Mesto		Buồn bã
Pesante		Nặng nề, chậm chạp
Quieto		Bình tĩnh
Scherzando		Đùa giỡn
Sensibile		Dễ cảm, đa cảm
Spirituoso		Đầy tình cảm, phấn khởi
Strepitoso		Ồn ào, dữ dội
Teneramente		Dịu dàng
Tranquillo		Bình tĩnh
Vivace	sống động	Sôi nổi và sống động

Diễn xuất âm nhạc nói chung

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Molto	rất	Dùng với các thuật ngữ khác, như molto allegro - rất nhanh
Assai	thật	Dùng với các thuật ngữ khác, như allegro assai - thật nhanh
Poco	một tí, một chút	Dùng với các thuật ngữ khác, như poco diminuendo - nhỏ xuống một chút
Poco a poco	một tí lại một tí	Từng tí một, thay đổi từ từ
ma non troppo	nhưng không quá	Dùng với các thuật ngữ khác, như allegro ma non troppo - nhanh nhưng không quá nhanh

Chuyển hướng

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Attacca	tấn công	Tiến hành sang đoạn nhạc sau mà không nghỉ
Cambiare	thay đổi	Bất kỳ một thay đổi nào, như đổi sang một nhạc cụ mới

Kỹ thuật

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Coloratura	màu sắc	Một sự hoa mỹ cầu kỳ của một đoạn hát
Altissimo	rất cao	Rất cao
Arpeggio	tựa như harp	Một hợp âm với những nốt được chơi liên tiếp, thay vì cùng một lúc
Acciaccatura	nghiến đạp	Một nốt chấm dứt thật nhanh
Appoggiatura	nghiêng	Ấn âm, nốt đi trước nhấn và buông vào nốt đi sau và lấy vào giá trị thời gian của nốt đi sau.
Bocca chiusa	miệng ngậm	Ngâm không lời trong cổ họng
Chiuso	đóng	Kèn phải được che bằng tay
Col legno	dùng gỗ	Phải được gõ bằng sống cây vĩ thay vì kéo vĩ bình thường
Pizzicato	gẩy	Phải được gẩy bằng tay thay vì kéo vĩ bình thường
Col arco	dùng dây	Bãi bỏ col legno hay pizzicato, dùng vĩ kéo bình thường trở lại
Basso continuo	bass liên tục	Phải đệm bass liên tục hoặc bè trầm kéo dài làm táhnh âm nền
Coperti	che	Trống phải được che bằng vải (để giảm độ vang)
Una corda	một sợi	Dùng pedal cho piano (để dời dàn búa gõ sao cho chỉ đánh vào một sợi dây đàn)
Due corde	hai sợi	Dùng pedal cho piano. Xem piano.
Tre corde hay tutte le corde	ba sợi hay tất cả sợi	Bãi bỏ una corda (bỏ chân ra khỏi pedal dời để dàn búa gõ đủ ba dây ở những mỗi nốt cao của piano)
Tutti	tất cả	Tất cả các nhạc cụ cùng một lúc
Scordatura	làm cho không ăn khớp	So lại dây cho violon hay ghita

Vai hát

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Prima donna	đệ nhất mệnh phụ	Vai nữ chính
Comprimario/a	con primario, cùng với người chính	Một vai phụ - comprimario nếu là đàn ông, comprimaria nếu là đàn bà

Đánh giá

Thuật ngữ tiếng Ý	Dịch sát	Định nghĩa
Bel canto	giọng hay	Bất cứ lối hát thẩm mỹ nào, nhất là lối thịnh hành trong opera Ý của thế kỷ 18 và 19
Bravura	khéo	Một trình diễn (nhạc hay hát) thật xuất sắc
Bravo!	Khéo quá!	Tiếng kêu để khen cho một nam diễn viên; nếu nhiều hơn một, dùng bravi. Cho một nữ diễn viên, dùng brava; nếu nhiều hơn một, dùng brave