Amerikaanse elk

Amerikaanse elk
Ook bekend as: wapiti
’n Manlike Amerikaanse elk.
Bewaringstatus
Veilig  (IUBN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk: Animalia Filum: Chordata Klas: Mammalia Orde: Artiodactyla Familie: Cervidae Subfamilie: Cervinae Genus: Cervus Spesie: C. canadensis
Binomiale naam
Cervus canadensis (Erxleben, 1777)
huidige verspreiding        voormalige verspreiding
Subspesies
C. c. canadensis C. c. alashanicus C. c. hanglu C. c. kansuensis C. c. macneilli C. c. manitobensis C. c. nannodes C. c. nelsoni C. c. roosevelti C. c. sibiricus C. c. songaricus C. c. wallichii C. c. xanthopygus

Die Amerikaanse elk of wapiti (Cervus canadensis) is een van die grootste spesies ter wêreld in die familie Cervidae of Hertagtiges, en een van die grootste landsoogdiere in Noord-Amerika en Oos-Asië. Die diere kom in en aan die rand van woude voor en eet gras, plante, blare en boombas. Die ramme het groot gewei, wat hulle elke jaar afskud en opnuut groei.

Hoewel hulle inheems aan Noord-Amerika is, is hulle ook na ander dele van die wêreld ingevoer, en hulle het goed aangepas in lande soos Argentinië, Australië en Nieu-Seeland. Hul aanpasbaarheid kan egter ’n bedreiging inhou vir dié lande se inheemse bevolkings.

Naam

Vir vroeë Europese ontdekkingsreisigers in Noord-Amerika, wat die kleiner edelhert van Europa geken het, het die dier gelyk soos ’n Europese eland, wat in Europa elk genoem word. Hulle het die dier toe ook elk genoem. In Afrikaans word dit die Amerikaanse elk genoem.

Die naam wapiti kom van die inheemse woord waapiti, wat "wit romp" beteken.^[1] Dit word veral vir die Asiatiese subspesies gebruik omdat die Brits-Engelse woord elk steeds vir die Europese eland gebruik word wat ook in Asië voorkom.

Biologie

Anatomie

’n Trop Roosevelt-elke.

Die Amerikaanse elk is ’n groot ewehoewige dier, dus met ’n ewe getal tone aan elke poot nes kamele, bokke en beeste. Dit is ’n herkouende spesies met vier maagkamers en hulle eet gras, plante, blare en boombas. In die somer eet die dier feitlik konstant – tussen 4 en 7 kg daagliks.^[2] In Noord-Amerika word die mannetjies bulle en die wyfies koeie genoem, maar in Asië word die terme ramme en ooie dikwels gebruik.

Die elke is kleiner as die Amerikaanse eland en die gewei verskil ook. Elke kom in troppe voor, terwyl die elande alleen hou. Elke weeg gemiddeld 225 tot 241 kg, is 1.3 m hoog by hul skouers en is van hul neus tot by hul stert 2.1 m lank. Bulle is gewoonlik sowat 40% groter as koeie en kan tot meer as 330 kg weeg.^[3][4] Die grootste subspesie is die Roosevelt-elk (C. c. roosevelti), wat in die weste van Amerika en Kanada voorkom. Roosevelt-bulle kan tot meer as 540 kg weeg.^[5][6] Die kleinste elk is die Tule-elk (C. c. nannodes), waarvan albei geslagte 170 tot 250 kg weeg.^[5]

In die herfs kry die Amerikaanse elk ’n dikker laag hare wat hulle in die winter help warm hou. Bulle, koeie en kalfies van die Siberiese en Noord-Amerikaanse elk het dun maanhare; ander soorte het dit nie.^[7] Teen die vroeë somer verloor hulle die ekstra hare en skuur soms teen bome om daarvan ontslae te raak. Die subspesies het verskillende kleure na gelang van die seisoen en habitat, met grys of ’n ligter kleur wat veral in die winter voorkom en ’n rooier, donkerder kleur in die somer. Subspesies in droër klimate is geneig om ligter pelse te hê as dié wat in woude woon.^[8]

Gedrag

Volwasse diere kom vir die grootste deel van die jaar in enkelgeslagtroppe voor. In die paarseisoen ding bulle mee om die aandag van die koeie en sal koeie in hul harem verdedig. Twee bulle wat wil baklei, sal bulk en vorentoe en agtertoe loop. So kan hulle mekaar se krag, grootte en gewei opsom.^[9] As nie een van die bulle die aftog blaas nie, sal hulle in ’n stoeiery met hul gewei betrokke raak en kan mekaar soms ernstig wond.

Bulle jonger as vier jaar en ouer as elf jaar het selde harems en bly tydens die paarseisoen aan die rand van groter harems. ’n Bul met ’n harem eet selde en kan tot 20 persent van sy gewig verloor.^[9]

Teen die herfs van hul tweede jaar kan koeie een, en selde twee, kalfies hê, maar voortplanting kom veral voor by koeie wat minstens 200 kg weeg.^[10] Die draagtyd is 240 tot 262 dae, en pasgebore kalfies weeg sowat 15 of 16 kg. Hulle het soos baie takbokspesies kolle op die pels wat hulle teen die einde van die somer verloor. Ná twee weke kan hulle by die res van die trop aansluit en op twee maande is hulle gespeen.^[11]

Amerikaanse elke leef sowat 20 jaar in gevangenskap, maar net gemiddeld 10 tot 13 jaar in die natuur.^[12]

Subspesies

Daar is verskeie subspesies elke, met ses van Noord-Amerika en vier van Asië wat erken word, hoewel sommige bioloë hulle beskou as ekotipes of rasse van dieselfde spesie wat by plaaslike toestande aangepas is. Verskille in die gewei, liggaamsgrootte, kleur en paringsgedrag kom voor.

• Noordelike en Amerikaanse groep
  • Roosevelt-elk (C. c. roosevelti)
  • Tule-elk (C. c. nannodes)
  • Manitoban-elk (C. c. manitobensis)
  • Rotsgebergte-elk (C. c. nelsoni)
  • Oostelike elk (C. c. canadensis; extinct)
  • Merriam-elk (C. c. merriami; extinct)
  • Altai-wapiti (C. c. sibiricus)
  • Tian Shan-wapiti (C. c. songaricus)
• Oostelike groep
  • Mantsjoerynse wapiti (C. c. xanthopygus)
  • Alasja-wapiti (C. c. alashanicus)
• Suidelike groep (Sentraal-Asiatiese edelhert)
  • Sichuan-takbok (C. c. macneilli)
  • Gansu-edelhert (C. c. kansuensis)
  • Tibettaanse edelhert (C. c. wallichii)
  • Kasjmir-takbok (C. c. hanglu)

• 
  Oostelike elk
• 
  Altai-wapiti
• 
  Mantsjoerynse wapiti
• 
  Kasjmir-takbok

Verwysings

1. "Wapiti". The Canadian Encyclopedia. Historica-Dominion Institute. 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Oktober 2007. Besoek op 3 Desember 2010.
2. "Elk Habitat" (in Engels). Rocky Mountain Elk Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 September 2012. Besoek op 4 Junie 2007.
3. "Fast Facts" (in Engels). Rocky Mountain Elk Foundation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 September 2012. Besoek op 4 Desember 2010.
4. "North American Mammals: Cervus elaphus" (in Engels). Mnh.si.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Januarie 2016. Besoek op 8 November 2012.
5. "Cervus elaphus - Red deer (North American Elk) (Species)". Wildpro.twycrosszoo.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 November 2012. Besoek op 8 November 2012.
6. Robb, Bob (Januarie 2001). The Ultimate Guide to Elk Hunting. The Lyons Press. ISBN 1-58574-180-9.
7. Geist, Valerius (Junie 1993). Elk Country. Minneapolis: NorthWord Press. ISBN 978-1-55971-208-8
8. Pisarowicz, Jim. "American Elk – Cervus elephus" (in Engels). National Park Service. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2016. Besoek op 5 Januarie 2013.
9. Keck, Stu. "Elk Behavior and Habits". North American Game Species (in Japannees). Bowhunting. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 November 2017. Besoek op 4 Desember 2010.
10. Sell, Randy. "Elk". Alternative Agriculture Series (in Engels). North Dakota State University. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2010. Besoek op 4 Desember 2010.
11. "Cervus elaphus". Animal Diversity Web (in Engels). University of Michigan, Museum of Zoology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 November 2014. Besoek op 4 Desember 2010.
12. "Elk biology". Great Smoky Mountains (in Engels). National Park Service. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Oktober 2014. Besoek op 4 Desember 2010.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Amerikaanse elk.

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Amerikaanse elk
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia