Amoen

Amoen
’n Tipiese uitbeelding van Amoen tydens die Nuwe Ryk, met twee pluimvere op sy kop, die anch-simbool en die was-septer.
Soort god	Egipties
God van	Die wind; koning van die gode
Naam in hiërogliewe
Kultussentrum	Thebe
Simbool	Twee pluimvere, ramkop
Metgesel	Amoenet Wosret Moet
Kinders	Chonsoe
Portaal    Antieke Egipte

Amoen (ook Amon; Grieks: Ἄμμων, Ámmōn) was in die Egiptiese mitologie die plaaslike god van Thebe. Daar is sedert die tyd van die Ou Ryk oor hom en sy vrou, Amaoenet, geskryf. Tydens die 11de Dinastie (omstreeks die 21ste eeu v.C.) het hy die beskermgod van Thebe geword deur Monthoe te vervang.^[1]

Ná die rebellie van Thebe teen die Hyksos en met die bewind van Ahmoses I (16de eeu v.C.) het Amoen nasionaal belangrik geword en het hy versmelt geraak met die songod, Ra, as Amoen-Ra of Amoen-Re.

Amoen-Ra het dwarsdeur die Nuwe Ryk belangrik gebly in die Egiptiese panteon (behalwe tydens die godsdiensveranderings van Achenaten). Hy het in hierdie tydperk (die 16de tot 11de eeu v.C.) die posisie beklee van die uiterste bosinnelike, selfgeskepte^[2] skeppergod; hy was die kampvegter vir die armes en mense met probleme en sentraal tot persoonlike godsdiens.^[3] Sy posisie as koning van die gode het hom verhef tot die punt van monoteïsme, waar ander gode feitlik manifestasies van hom geword het. Amoen-Ra en Osiris is die Egiptiese gode waaroor die meeste geskryf is.^[3]

As die hoofgod van die Nuwe Ryk is Amoen ook buite Egipte aanbid, volgens die getuienis van antieke Griekse historiograwe in Libië en Nubië. As "Zeus Ammon" is hy in Griekeland met Zeus geïdentifiseer.

Vroeë geskiedenis

’n Standbeeld van Ramses II saam met Amoen en Moet in die Museo Egizio van Turyn, Italië.

Amoen en Amaoenet word in die Egiptiese Piremidetekste genoem.^[4] Die naam Amoen (geskryf as jmn) het iets beteken soos "die verborge een" of "onsigbaar".^[5]

Ná die einde van die Eerste Oorgangstydperk van Egipte, onder die 11de Dinastie, het Amoen die beskermgod van Thebe geword. Sy vrou was toe Moet. In Thebe het Amoen as vader, Moet as moeder en die maangod Chonsoe die goddelike familie van die Thebaanse Triade gevorm.

Nuwe Ryk

Identifikasie met Min en Ra

Amoen uitgebeeld as Amoen-Min.

Nadat die leër van die stigter van die 18de Dinastie van Egipte die Hyksosheersers uitgedryf het, het die oorwinnaar se geboortestad, Thebe, die belangrikste stad in Egipte en die hoofstad van ’n nuwe dinastie geword. Die plaaslike god van Thebe, Amoen, het dus nasionaal belangrik geword. Die farao's van die nuwe dinastie het al hul suksesse aan Amoen toegeskryf en hulle het baie van hulle rykdom aan die bou van tempels vir Amoen bestee.

Toe Egipte Koesj verower, het hulle die hoofgod van die Koesjiete as Amoen geïdentifiseer. Die Koesj-godheid is met die kop van ’n ram uitgebeeld. Amoen is dus verbind met die Koesjiete se ou ramgod en is dikwels met klein horings uitgebeeld. Omdat ramme as ’n simbool van viriliteit beskou is, is Amoen ook beskou as ’n god van vrugbaarheid – hy en die god Min het saamgesmelt as Amoen-Min. Hy is dikwels so op die mure van Karnak uitgebeeld: fallusagtig en met ’n sweep, nes Min.

Amoen-Ra in hiërogliewe

Namate Amoen se kultus belangriker geword het, is is hy geïdentifiseer met die hoofgod wat in dié tyd op ander plekke aanbid is, naamlik Ra. Dit het gelei tot nog ’n versmelting van identiteite, en Amoen het bekend geword as Amoen-Ra.

Derde Oorgangstydperk

Thebaanse hoëpriesters van Amoen

Hoewel hulle nie as ’n dinastie beskou is nie, het die hoëpriesters van Amoen by Thebe soveel mag en invloed gehad dat hulle van 1080 tot omstreeks 943 v.C. effektiewelik as die heersers van Egipte beskou is. Teen die tyd dat Herihor in 1080 v.C. as die eerste heersende hoëpriester van Amoen aangewys is – in die 19de jaar van Ramses XI – het Amoen se priesters ’n groot houvas op Egipte se ekonomie gehad. Die priesters het tweederdes van al die tempelgrond besit en 90 persent van die skepe, asook baie ander hulpbronne.^[6] As gevolg daarvan was die Amoenpriesters net so magtig soos die farao's, indien nie magtiger nie. Een van die seuns van die hoëpriester Pinedjem sou eindelik die troon bestyg en Egipte vir amper ’n halwe dekade regeer as faraoh Psoesennes I, terwyl die Thebaanse hoëpriester Psoesennes III die kroon sou bestyg as Psoesennes II – die laaste heerse van die 21ste Dinastie.

Verval

In die 10de eeu v.C. het Amoen se enorme oorheersing van Egipte geleidelik begin afneem. In Thebe is hy egter steeds aanbid, veral onder die Nubiese 25ste Dinastie, omdat Amoen teen dié tyd as die nasionale god van Nubië beskou is.

Die tempel van Amoen by Djebel Barkal, wat tydens die Nuwe Ryk gestig is, het die middelpunt van die godsdienstige ideologie van die Koningkryk Koesj geword.

Verwysings

1. David Warburton, Architecture, Power, and Religion: Hatshepsut, Amun and Karnak in Context, 2012, ISBN 9783643902351
2. Dick, Michael Brennan (1999). Born in heaven, made on earth: the making of the cult image in the ancient Near East. Warsaw, Indiana: Eisenbrauns. p. 184. ISBN 1575060248.
3. Arieh Tobin, Vincent (2003). Redford, Donald B. (red.). Oxford Guide: The Essential Guide to Egyptian Mythology. Berkley, Kalifornië: Berkley Books. p. 20. ISBN 0-425-19096-X.
4. "Die Altaegyptischen Pyramidentexte nach den Papierabdrucken und Photographien des Berliner Museums". 1908.
5. Hart, George (2005). The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. Abingdon, Engeland: Routledge. p. 21. ISBN 978-0-415-36116-3.
6. Clayton, Peter A. (2006). Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. Londen, Engeland: Thames & Hudson. p. 175. ISBN 978-0500286289.

Eksterne skakels

• Wim van den Dungen, Leiden-gesange aan Amoen

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Amoen.