Arcturus

Arcturus
Ligging van Arcturus (in rooi sirkel).
Ligging van Arcturus (in rooi sirkel).
Sterrebeeld Veewagter
Bayer-naam Alpha Boötis
Spektraaltipe K0 III[1]
Soort Rooireus
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming 14h 15m 39.7s[2]
Deklinasie +19° 10′ 56″[2]
Skynmagnitude (m) −0,05[3]
Absolute magnitude (M) −0,30±0,02[4]
B-V-kleurindeks  +1,23[3]
U-B-kleurindeks  +1,28[3]
Besonderhede
Massa (M☉) 1,08±0,06[5]
Radius (R☉) 25,4±0,2[5]
Ligsterkte (L☉) 170[6]
Ouderdom (jaar) 7,1+1,5−1,2 miljard[5]
Temperatuur (K) 4 286±30[5]
Rotasiespoed (km/s) 2,4±1,0[4]
Metaalinhoud [Fe/H] −0,52±0,04[5]
Ander name
Alramech, Abramech, α Boo, 16 Boötis BD+19° 2777, GJ 541, HD 124897, HIP 69673, HR 5340, SAO 100944, GCTP 3242.00, LHS 48, GCTP 3242.00
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Arcturus (ook Alpha Boötis of α Boo genoem), is die helderste ster in die sterrebeeld Veewagter (Boötes), die vierde helderste ster aan die naghemel en die helderste ster in die Noordelike Halfrond. Saam met Spica en Denebola (of Regulus, na gelang van die bron), maak Arcturus deel uit van die asterisme Lentedriehoek.

Arcturus is teen 36,7 ligjare van die Son af redelik naby. Dié rooireus van spektraaltipe K0 III is sowat 7,1 miljard jaar oud, het die waterstof in sy kern opgebruik en weg van die hoofreeks beweeg. Sy massa is 1,08 keer so groot soos die Son s’n, maar dit het uitgesit sodat sy deursnee 25,4 keer dié van die Son is. Dit is sowat 170 keer so helder.

Naam

[wysig | wysig bron]

Die ster se Bayer-naam is "Alpha Boötis" en sy Flamsteed-naam "16 Boötes". Sy tradisionele naam, "Arcturus", kom van die Antieke Griekse Ἀρκτοῦρος Arktouros, "Wagter van die Beer".[7] Dit is minstens sedert die tyd van Hesiodus onder dié naam bekend.[8]

In 2016 het die Internasionale Astronomiese Unie se sternaamwerkgroep (WGSN) die naam "Arcturus " vir die ster goedgekeur.[9]

Waarneming

[wysig | wysig bron]
Optiese beeld van Arcturus (DSS2 / MAST / STScI / NASA)

Met ’n skynbare magnitude van −0,05 is Arcturus die helderste ster in die Noordelike Halfrond en die vierde helderste ster in die lug,[10] naas Sirius (−1,46), Canopus (−0,72) en Alpha Centauri (gekombineerde magnitude van −0,27). Die dubbelster Alpha Centauri AB se twee komponente is egter albei dowwer as Arcturus. Dit maak Arcturus die derde helderste ster, net voor Alpha Centauri A (amptelik bekend as Rigil Kentaurus) met sy skynbare magnitude van −0,01.[11]

Die Franse wiskundige en sterrekundige Jean-Baptiste Morin het Arcturus in 1635 in die dag met ’n teleskoop gesien, die eerste ster behalwe die Son en supernovas waarmee dit gebeur het. Arcturus is al net voor sonsondergang met die blote oog gesien.[11]

Eienskappe

[wysig | wysig bron]

Arcturus is ’n ou rooireus met ’n sterreklassifikasie van K0 III. Hy is die helderste K-tipe reusester en sy spektrum is ’n belangrike standaard vir stellêre spektroskopie.

As ’n enkelster kan Arcturus se massa nie regstreeks gemeet word nie, maar volgens modelle is dit effens groter as die Son s'n: sowat 1,08 sonmassa.[5] Dit toon magnetiese aktiwiteit wat die koronastrukture verhit, en dit ondergaan ’n sonagtige megnetiese siklus van waarskynlik korter as 14 jaar.

Arcturus is na raming sowat 6 miljard tot 8,5 miljard jaar oud,[5] maar sy evolusiestatus is effens onseker.[12] Volgens sy kleureienskappe skuif dit verder op in die rooireusetak en sal dit voortgaan om dit te doen totdat dit sy helium begin verbrand.[5] Charbonnel et al. (1998) plaas dit egter effens bo die horisontale tak en meen dit hét al sy helium begin verbrand.[12]

Sterrekundiges noem enige element swaarder as waterstof en helium metale. Arcturus het net sowat ’n derde van die metale van die Son en is moontlik ’n Populasie II-ster.[11]

Moontlike metgesel

[wysig | wysig bron]

Volgens Hipparcos kan Arcturus ’n dubbelster wees, met ’n metgesel wat sowat 20 keer dowwer is as hy wat so naby aan hom wentel dat dit op die grens is van wat mense tans kan onderskei. Onlangse resultate is steeds twyfelagtig, maar steun die moontlikheid van ’n metgesel.[13]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Gray, R. O.; Corbally, C. J.; Garrison, R. F.; McFadden, M. T.; Robinson, P. E. (2003). "Contributions to the Nearby Stars (NStars) Project: Spectroscopy of Stars Earlier than M0 within 40 Parsecs: The Northern Sample. I". The Astronomical Journal. 126 (4): 2048. arXiv:astro-ph/0308182. Bibcode:2003AJ....126.2048G. doi:10.1086/378365.
  2. ↑ 2,0 2,1 van Leeuwen, F. (November 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653–64. arXiv:0708.1752. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Ducati, J. R. (2002). "VizieR Online Data Catalog: Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system". CDS/ADC Collection of Electronic Catalogues. 2237: 0. Bibcode:2002yCat.2237....0D.
  4. ↑ 4,0 4,1 Carney, Bruce W.; et al. (Maart 2008). "Rotation and Macroturbulence in Metal-Poor Field Red Giant and Red Horizontal Branch Stars". The Astronomical Journal. 135 (3): 892–906. arXiv:0711.4984. Bibcode:2008AJ....135..892C. doi:10.1088/0004-6256/135/3/892.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 I. Ramírez; C. Allende Prieto (Desember 2011). "Fundamental Parameters and Chemical Composition of Arcturus". The Astrophysical Journal. 743 (2): 135. arXiv:1109.4425. Bibcode:2011ApJ...743..135R. doi:10.1088/0004-637X/743/2/135.
  6. ↑ Schröder, K.-P.; Cuntz, M. (April 2007). "A critical test of empirical mass loss formulas applied to individual giants and supergiants". Astronomy and Astrophysics. 465 (2): 593–601. arXiv:astro-ph/0702172. Bibcode:2007A&A...465..593S. doi:10.1051/0004-6361:20066633.
  7. ↑ Henry George Liddell; Robert Scott. "Ἀρκτοῦρος". A Greek-English Lexicon (in Grieks). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2017. Besoek op 16 Januarie 2019.
  8. ↑ Rogers, John H. (1998). "Origins of the Ancient Constellations: II. The Mediterranean Traditions". Journal of the British Astronomical Association. 108 (2): 79–89. Bibcode:1998JBAA..108...79R.
  9. ↑ "Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1" (PDF). Besoek op 28 Julie 2016.
  10. ↑ Kaler, James B. (2002). The Hundred Greatest Stars. New York, New York: Copernicus Books. p. 21. ISBN 978-0-387-95436-3.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Schaaf, Fred (2008). The Brightest Stars: Discovering the Universe Through the Sky's Most Brilliant Stars. Hoboken, New Jersey: John Wiley and Sons. pp. 126–36. Bibcode:2008bsdu.book.....S. ISBN 978-0-471-70410-2.
  12. ↑ 12,0 12,1 Pavlenko, Ya. V. (September 2008). "The carbon abundance and 12C/13C isotopic ratio in the atmosphere of Arcturus from 2.3 µm CO bands". Astronomy Reports. 52 (9): 749–759. arXiv:0807.3667. Bibcode:2008ARep...52..749P. doi:10.1134/S1063772908090060.
  13. ↑ Verhoelst, T.; Bordé, P. J.; Perrin, G.; Decin, L.; et al. (2005). "Is Arcturus a well-understood K giant?". Astronomy & Astrophysics. 435: 289–301. arXiv:astro-ph/0501669. Bibcode:2005A&A...435..289V. doi:10.1051/0004-6361:20042356., and see references therein.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]