Baanhelling

Fig. 1: ’n Voorbeeld van inklinasie i (groen) en ander wentelparameters.

Baanhelling of wentelinklinasie meet die helling van ’n voorwerp se wentelbaan om ’n hemelliggaam. Dit word uitgedruk as die hoek tussen ’n verwysingsvlak en die wentelvlak of rigtingsas van die wentelende liggaam.

As ’n satelliet reg bo die ewenaar om die Aarde wentel, is die vlak van die satelliet se wentelbaan dieselfde as die Aarde se ewenaarvlak, en die satelliet se baanhelling is dus 0°. Gewoonlik is die wentelvlak van ’n liggaam gekantel en bring die liggaam die helfte van sy wentelbaan in die noordelike halfrond en die ander helfte in die suidelike halfrond deur. As die wentelbaan wissel tussen die breedtegrade 20° noord en 20° suid, is die baanhelling 20°.

Wentelbane

Die baanhelling is een van ses elemente wat die vorm en oriëntasie van ’n wentelbaan beskryf. Dit is die hoek tussen die wentel- en die verwysingsvlak en word gewoonlik in grade uitgedruk. Wanneer ’n satelliet om ’n planeet wentel, is die planeet se ewenaarvlak gewoonlik die verwysingsvlak. Vir planete in die Sonnestelsel is die verwysingsvlak gewoonlik die sonnebaan, die vlak waarop die Aarde om die Son wentel.^[1][2] Dit is die mees praktiese verwysingsvlak vir waarnemers op die Aarde. Daarom is die Aarde se baanhelling op grond van die definisie nul.

Inklinasie kan ook met betrekking tot ’n ander vlak gemeet word, soos die Son se ewenaar.

Satelliete

Die baanhelling van natuurlike en kunsmatige satelliete word gemeet relatief tot die ewenaarvlak van die liggaam waarom hulle wentel, as hulle naby genoeg wentel. Die ewenaarvlak is die vlak wat loodreg is met die rotasie-as van die sentrale liggaam.

Daar word uitgegaan van die veronderstelling dat ’n normale wentelbaan prograad is, dus in dieselfde rigting as waarin die planeet roteer. Hellings van groter as 90° beskryf retrograde wentelbane, dus in die teenoorgestelde rigting. ’n Baanhelling:

• van 0° beteken die wentelende liggaam het ’n prograde wentelbaan op die vlak van die planeet se ewenaar;
• groter as 0° en kleiner as 90° beskryf ook ’n prograde wentelbaan;
• van presies 90° is ’n polêre wentelbaan, waarin die satelliet oor die noord- en suidpool van die planeet beweeg;
• groter as 90° en kleiner as 180° is ’n retrograde wentelbaan; en
• van presies 180° is ’n retrograde wentelbaan om die ewenaar.

Mane van aardplanete wat nie te ver van hul ster af voorkom nie, met ’n groot maan-planeetafstand, se wentelvlakke neig om in lyn te wees met dié van die planeet se wentelbaan om die ster vanweë getye van die ster af. As die maan-planeetafstand klein is, is die mane se wentelbane geneig om gekantel te wees. Die wentelbane van gasplanete se mane is geneig om in lyn te wees met die groot planeet se ewenaar omdat hulle in skywe om die planeet ontstaan het.^[3]

Sonnestelsel

Die meeste planete in die Sonnestelsel het relatief klein baanhellings:

Helling m.b.t.
Liggaam		Sonnebaan	Son se ewenaar
Aard- planete	Mercurius	7,01°	3,38°
	Venus	3,39°	3,86°
	Aarde	0	7,155°
	Mars	1,85°	5,65°
Reuse- planete	Jupiter	1,31°	6,09°
	Saturnus	2,49°	5,51°
	Uranus	0,77°	6,48°
	Neptunus	1,77°	6,43°
Klein- planete	Pluto	17,14°	11,88°
	Ceres	10,62°	—
	Pallas	35,06°	—
	Vesta	5,58°	—

Daarteenoor het die dwergplanete Pluto en Eris hellings tot die sonnebaan van onderskeidelik 17° en 44°, en die groot asteroïde Pallas ’n helling van 35°.

Verwysings

1. Chobotov, Vladimir A. (2002). Orbital Mechanics (3rd uitg.). AIAA. pp. 28–30, . ISBN 1-56347-537-5.
2. McBride, Neil; Bland, Philip A.; Gilmour, Iain (2004). An Introduction to the Solar System. Cambridge University Press. p. 248. ISBN 0-521-54620-6.
3. Moon formation and orbital evolution in extrasolar planetary systems-A literature review, K Lewis – EPJ Web of Conferences, 2011 – epj-conferences.org

Eksterne skakels

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia