Bratislava

Bratislava
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Slowakye
Koördinate	48°9' N, 17°8' O
Oppervlakte:
- Totaal	367,58 vk km
Hoogte bo seevlak	126-514 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2015)	422 932
- Bevolkingsdigtheid	1 150,6/vk km
Tydsone	UTC +1 Somertyd: UTC +2
Amptelike Webwerf	bratislava.sk

Uitsig oor Bratislava se kasteel en die Sint Maartens-katedraal

Bratislava (ˈbracɪslava), (Duits: Pressburg of Preßburg, Hongaars Pozsony), in Afrikaans dikwels ook gespel as Bratislawa, is die hoofstad en grootste stad van Slowakye,^[1] 'n land in Sentraal-Europa wat in 1993 met die verdeling van Tsjeggo-Slowakye onafhanklik geword het. Bratislava het 'n oppervlakte van 367,58 vierkante kilometer en 'n bevolking van 422 932 (soos op 31 Desember 2015).

Bratislava is die politieke, kulturele en ekonomiese sentrum van Slowakye en – ondanks sy geskiedenis van meer as 2 000 jaar – een van die jongste hoofstede in Europa. Die stad is die setel van die Slowaakse president, parlement en regering, asook verskeie universiteite, museums, teaters, kunsgalerye en ander nasionale ekonomiese, kulturele en onderwysinstellings. Ook die meeste van Slowakye se groot ondernemings en finansiële instellings het hulle hoofkwartiere in die stad.

Die stad se verlede word gekenmerk deur die sterk kulturele invloede van verskeie volke, waaronder Slowake, Duitsers, Hongare, Tsjegge, Oostenrykers en die Joodse gemeenskap. Bratislava het sy kosmopolitiese karakter steeds bewaar en spog nog steeds met 'n opwindende kulturele en naglewe. Bratislava tree daarnaas ook as gasheerstad van talle feeste en handelskoue op.

Bratislava is aan weerskante van die Donau geleë, in 'n sogenaamde "drielandehoek" naby die Slowaakse grense met Oostenryk en Hongarye en sowat 60 kilometer van die Tsjeggiese grens en die Oostenrykse hoofstad Wene af.

Naam

Die huidige Slowaakse naam is eers in 1919 amptelik ingevoer. Oorspronklik is in Slowaaks die naam Prešporok gebruik, wat afgelei is van die Duitse naam Pressburg. Ander benamings is Pozsony (Hongaars), Istropolis (Middeleeuse Grieks) en Posonium (Latyn). Ook in die Duitse taalgebied word tans oorwegend die amptelike naam Bratislava in plaas van Pressburg gebruik.

Bratislava was tot 1945 'n meertalige stad, waar onder meer Duits, Hongaars en Slowaaks gepraat is. Sedert 1945 oorheers die Slowaakse taal.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis en antieke tydperk

'n Trap op die kasteelberg

Die eerste nedersettings in die gebied van Bratislava het reeds omtrent 5000 v.C. ontstaan. Die Kelte het hier in die 1ste eeu v.C. versterkings opgerig en die eerste silwermuntstukke, die sogenaamde Biateks, geslaan. In die tydperk tussen die 1ste en 4de eeu n.C. het die gebied van Bratislava onder Romeinse heerskappy gekom. Slawiese stamme het hulle in die 5de en 6de eeu hier gevestig.

In die tydperk tussen 623 en 658 het die Ryk van Samo in die gebied bestaan, terwyl Bratislava in die 7de en 8ste eeu self tot die middelpunt van die Awaries-Slawiese Ryk ontwikkel en sodoende 'n belangrike rol in die geskiedenis van die Slawiese volke gespeel het.

Middeleeue

Met die stigting van die Groot-Morawiese Ryk in die 9de eeu het 'n hoogtepunt van die Slawiese geskiedenis begin, en die plek, waarop later die huidige kasteel van Bratislava opgerig is, het as die ryk se administratiewe, godsdienstige en militêre sentrum gedien. Die eerste verwysing na die historiese versterking Devín, die voorloper van die kasteel, dateer van 864 en het in die Duitse Annale van Fulda verskyn. In 907 het die Annale van Salzburg vir die eerste keer na die stad Bratislava (Oud-Hoogduits Brezalauspurc) en 'n slag tussen Beierse en Oud-Hongaarse stamme verwys wat naby die burg plaasgevind het.

Die hoofplein met die ou raadsaal

Die burg van Bratislava het tydens die 10de en 11de eeu tot 'n belangrike grensversterking van die Hongaarse Ryk ontwikkel en daarnaas ook as die setel van die plaaslike heersers en kapittel gedien. Die administratiewe gewes Bratislava is in die tydperk tussen 1000 en 1038 deur die Hongaarse koning Stephanus I gestig. Die eerste nedersetting teen die oostelike helling van die burgheuwel het in die 12de eeu ontstaan.

In 1291 is deur die koning Andries II besondere voorregte aan Bratislava gegee, en sodoende het hy ook die status van vrye koninklike stad bevestig en die grondslag vir die vinnige groei van die plaaslike ambagte, handel en wynbou gelê. Koning Sigismund van Luxemburg het in 1430 ook die muntreg en ses jaar later die reg op 'n eie stadswapen toegeken.

Alle voorregte is deur die Hongaarse koning Matthias Corvinus Hunyadi (1440–1490) in 1464 nog 'n keer in die sogenaamde Goue Bul bevestig. Een jaar later het koning Matthys met die Universitas Istropolitana ook die eerste universiteit op die gebied van die huidige Slowakye gestig.

Michielstraat en Michielpoort

Vroeë moderne tydperk

In 1536 het Bratislava die hoofstad van Hongarye, die setel van die parlement en die sentrale owerhede geword. Weens die besetting van groot dele van Hongarye deur die Ottomaanse Ryk, waaronder Szekesfehérvár, die "Stad van Konings" waar – naas Buda – in die Middeleeue alle Hongaarse konings gekroon is, is die rooitapyt vir die kroningsplegtigheid van Maksimiliaan as nuwe Hongaarse heerser na Bratislava verskuif wat destyds veral onder sy Hongaarse naam Pozsony bekendgestaan het en weens sy dubbele versterkingsmuur as 'n veilige plek geag is. Die monarg het sy dank teenoor die inwoners van Bratislava betoon deur die bou van 'n fontein op die stad se hoofplein (Hlavné námestie) wat vandag steeds in bedryf is. In die tydperk tussen 1563 en 1830 is elf Hongaarse konings en ag eggenotes in die plaaslike Sint-Maartens-katedraal gekroon. Die bekendste hiervan was Maria Theresia. Die aartsbiskop het sy setel in 1543 na Bratislava verskuif.

Die 17de eeu was minder vreedsaam en veral gekenmerk deur 'n aantal opstande teen die Habsburgse heersers. Die groot pesepidemie van 1711 het in Bratislava 3 860 menselewens geëis. Maar andersins was die eerste tagtig dekades van die 18de eeu 'n tydperk van vooruitgang. Ná Maria Theresia se kroning op 25 Junie 1741 het Bratislava tydens haar veertigjarige regentskap die administratiewe sentrum van die oostelike helfte van haar ryk geword, en die jaar 1775 was die beginpunt van groot boubedrywighede. Die stadsmuur is op bevel van Maria Theresia afgebreek.

Bratislava het ook met 'n ryk kunslewe gespog. Die stedelike teater is in 1776 gestig. Ook die nywerhede het ná die oprigting van die eerste fabriek in 1780 begin groei. Eers die jaar 1783 het teenspoed vir die stad ingehou. Die setel van die sentrale owerhede is op bevel van koning Josef II na Budin verskuif, en die kroonjuwele is na Wene gebring.

Ná die sogenaamde Slag van die drie Keisers naby Austerlitz is in 1805 die Vrede van Bratislava tussen Frankryk en Oostenryk in die stad gesluit. Vier jaar later is Bratislava deur Napoléon Bonaparte se troepe beleër.

20ste en 21ste eeu

'n Uitsig oor Bratislava vanaf die kasteel

Die Brug van die Slowaakse Nasionale Opstand, met woonstelblokke in die agtergrond

Die Slowaakse Nasionale Raad, wat ná die Eerste Wêreldoorlog op 10 Oktober 1918 gestig is, het net oor bevoegdhede vir die stad en sy omgewing beskik, en op 1 Januarie 1919 is Bratislava deur Tsjeggoslowaakse troepe beset en by die Republiek van Tsjeggo-Slowakye ingelyf.

Op 14 Maart 1939 het Bratislava die hoofstad van die fascistiese Slowaakse Republiek geword, wat net 'n satellietstaat van Nazi-Duitsland was. Russiese troepe het die stad op 4 April 1945 bevry.

In 1946 is 'n aantal dorpe soos Devín, Dúbravka, Lamač, Petržalka, Prievoz, Rača en Vajnory by Bratislava ingelyf en die sogenaamde Groter Bratislava is gestig. Ná die staatsgreep van die Kommunistiese Party op 25 Februarie 1948 het die kommuniste die uitvoerende gesag oor die republiek en ook Bratislava uitgeoefen.

In 1972 is 'n nuwe hangbrug oor die Donau ingewy wat oorspronklik as Nuwe Brug (Nový most) bekendgestaan het, maar intussen hernoem is na Brug van die Nasionale Slowaakse Opstand (most SNP). Die brugprojek het vervolgens grootskaalse ontwikkelinge aan die Donau se suidoewer aangewakker soos die bou van woonstelgeboue in die stadsdeel Petržalka wat in die 1970's vir werkersklasgesinne opgerig is en tans meer as 100 000 inwoners huisves. Stadsbeplanners het in sy ontstaanstyd nog voorsiening gemaak vir ambisieuse infrastruktuurprojekte soos winkelsentrums, skole, openbare tuine, musea en vervoergeriewe wat die nuwe buurte met die middestad sou verbind, maar net 'n deel hiervan is uiteindelik verwesenlik.^[2]

Met 'n algemene staking het die burgers van Bratislava op 27 November 1989 by die oproep teen geweld aangesluit en ook hulle steun aan opposisiegroepe verleen.

Op 1 Januarie 1993 het Bratislava die hoofstad van die onafhanklike Slowaakse Republiek geword.

Ekonomie

Grootskaalse industrialisering het ná 1945 onder die kommunistiese bewind plaasgevind. So was Bratislava die eindpunt van 'n oliepyplyn uit die Sowjetunie.^[3]

Bratislava en die omliggende administratiewe streek Bratislavský kraj is tans die welvarendste en ekonomies mees ontwikkelde gebied in Slowakye, veral danksy die vestiging van ondernemings uit die inligtingstegnologiesektor en die motorbedryf (Volkswagen Groep). Die Porsche Cayenne word sedert 2002 byna volledig in Bratislava gebou.

Byna sewentig persent van alle regstreekse buitelandse beleggings het dié streek binnegevloei wat tans volgens Eurostat die sesde welvarendste in die hele Europese Unie is. Per kapita is hier in 2013 'n bruto binnelandse produk volgens koopkragpariteite gegenereer wat 84 persent hoër was as die EU-gemiddelde. Met €49 000 is dit selfs hoër as die vergelykbare syfers vir welvarende Europese streke soos Parys, Opper-Beiere of Wene, maar kontrasteer sterk met dié van armer gebiede in Sentraal- en Oos-Slowakye.^[4]

Verwysings

1. HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
2. www.visitbratislava.com: Modern City On The Danube. Besoek op 14 April 2017
3. Elisabeth Lichtenberger: Wien – Prag. Metropolenforschung. Wien • Köln • Weimar: Böhlau 1993, bl. 163
4. Visegrád-Staaten. In: Aus Politik und Zeitgeschichte, volume 65, nommer 47-48, 16 November 2015, bl. 36. Aflaaibare PDF-lêer: www.bpb.de: Visegrád-Staaten