Burundi

Republiek Burundi
*Republic of Burundi* (Engels)
*République du Burundi* (Frans)
*Republika y'Uburundi* (Kirundi)
Vlag	Wapen
	Nasionale leuse: Union, Work, Progress (Engels); Unité, Travail, Progrès (Frans); Ubumwe, Ibikorwa, Amajambere (Kirundi); (Afrikaans: "Eenheid, Arbeid, Vooruitgang")
	Volkslied: Burundi Bwacu; (Kirundi vir: "Ons Burundi");
Hoofstad	Gitega 3°30′S 30°00′O / 3.500°S 30.000°O
Grootste stad	Bujumbura
Amptelike tale	Engels, Frans en Kirundi
Regering ; • President; • Adjunkpresident; • Eerste minister	Unitêre presidensiële; grondwetlike republiek; Évariste Ndayishimiye; Prosper Bazombanza; Gervais Ndirakobuca
Onafhanklikheid • Koninkryk Burundi; • Duits-Oos-Afrika; • Rwanda-Burundi; • van België; • Republiek; • Huidige grondwet;	; 1680–1966; 1890–1916; 1916–1962; 1 Julie 1962; 28 November 1966; 17 Mei 2018
Oppervlakte; - Totaal; ; - Water (%)	; 27 834 km2 (142ste); 10 747 myl2; 10
Bevolking; - 2020-skatting; - 2008-sensus; - Digtheid	; 11 865 821 (77ste); 8 053 574; 401,6 / km2 (20ste); 1040,1 / myl2
BBP (KKP); - Totaal; - Per capita	2022-skatting; $10,779 miljard ; $856
BBP (nominaal); - Totaal; - Per capita	2022-skatting; $3,431 miljard ; $272
MOI (2021)	0,426 (187ste) – laag
Gini (2013)	38,6 – medium
Geldeenheid	Frank (FBu) (BIF)
Tydsone; - Somertyd	SAT (UTC+2); nie toegepas nie (UTC+2)
Internet-TLD	.bi
Skakelkode	+257

Burundi (Engels: [bəˈrʊndi], luister (hulp·inligting); Frans: [buʁundi] of [byʁyndi]; Kirundi: [buˈɾundi]), amptelik die Republiek Burundi (Engels: Republic of Burundi; Frans: République du Burundi; Kirundi: Republika y'Uburundi), is 'n landingeslote land in Sentraal- en Oos-Afrika net suid van die ewenaar. Dit is naas Rwanda die mees digbevolkte land in Afrika. Nes sy buurstaat is dit 'n voormalige deelgebied van Duits-Oos-Afrika, wat later as mandaatgebied van die Verenigde Nasies 'n Belgiese administrasie kry. Albei lande word deur etniese konflikte tussen die Tutsi-minderheid en die meerderheid van die Hutu geteister. Die Twa vorm die derde etniese groep in daardie lande. Burundi word in 1962 onafhanklik van België. Bykans ’n halfmiljoen mense het in etniese slagtings omgekom, veral gedurende die volksmoorde van 1972 en 1993. Dit is ’n lidland van die Afrika-unie.^[7] Burundi beslaan 'n oppervlakte van 27 834 km² en het 'n bevolking van 11 865 821 in 2020 gehad. Die voormalige koninklike hoofstad Gitega dien sedert 24 Desember 2018 as hoofstad van die land,^[8] terwyl de ou hoofstad Bujumbura die grootste stad is.

Ligging en klimaat

Burundi is 'n bergagtige land in Sentraal-Afrika, met ’n plato en vlaktes in die ooste en die Tanganjikameer, geleë in die Groot Skeurvallei, in die suidweste. Dit is landgebonde, met Rwanda in die noorde, Tanzanië in die ooste en suidooste, en die Demokratiese Republiek die Kongo in die weste. Dit is in die Groot Mere van Afrika-streek en lê baie hoog; sy geografie word oorheers deur berge in die weste en savanne aan die oostekant, met talle mere regdeur die land. Die klimaat is matig tot subtropies, met twee reënseisoene en twee droë seisoene per jaar.

Geskiedenis

Burundi is oorspronklik die tuisland van die Hutu, 'n volk van akkerbouers. Tydens die 15de eeu vestig die Tutsi, veeboere wat vanuit die noorde na die gebied van die groot mere van Sentraal-Afrika getrek het, hulle in die gebied van die huidige Burundi en onderwerp die inheemse bevolking in 'n feodale stelsel. Omtrent 1500 word die Koninkryk Burundi opgerig.

In die laat 19de eeu kom Burundi saam met die aangrensende Rwanda onder die invloed van die Duitse Keiserryk en word as selfregerende sultanaat deel van Duits-Oos-Afrika. Troepe vanuit Belgies-Kongo verower die gebied tydens die Oos-Afrika-veldtog in 1916 en stel 'n militêre bewind in. Burundi word saam met Rwanda ná die Eerste Wêreldoorlog deel van die Belgiese mandaatgebied Rwanda-Urundi.

In 1960 word die mandaatgebied weer in sy oorspronklike deelgebiede Rwanda en Burundi geskei. Die monargistiese Mwami- of Koninklike Party wen die eerste algemene verkiesing, wat in 1961 onder die toesig van die Verenigde Nasies plaasvind. Met die onafhanklikwording op 1 Julie van die volgende jaar word die monargistiese staatsbestel behou, tog bly die politieke en ekonomiese bemagtiging van die Hutu-meerderheid 'n ernstige vraagstuk wat die ontwikkeling van die land oorskadu. Ondanks 'n aantal maatreëls ter bevordering van die belange van die Hutu eis 'n opstand in 1959 duisende slagoffers onder die Tutsi. Die verdeeldheid van die politieke Tutsi-elite en etniese konflikte lei tot herhaalde staatsgrepe, en in Julie 1966 Koning Mwamboetsa IV afstand van die troon doen ten gunste van die nuwe maghebber Michel Micombero, wat op 28 November van dieselfde jaar die Republiek Burundi uitroep. Hy bly diktatoriale staats- en regeringshoof tot die staatsgreep van 1976. Die burgeroorlog tussen Tutsi en Hutu in die sewentigerjare lei tot grootskaalse slagtings van veral opgeleide Hutu en politieke spanninge met Tanzanië, wat as 'n toevlugsoord vir duisende Hutu dien. Mense wat van Tanzanië terugkeer, bring dikwels kennis van Swahili saam, wat nou 'n belangrike minderheidstaal in Burundi vorm.

Die etniese konflikte duur ook in die tagtiger- en negentigerjare voort. Burundi probeer herhaaldelik voordeel uit die burgeroorlog in die aangrensende Demokratiese Republiek van Kongo te trek, waarby die yl bevolkte landgebiede en natuurlike hulpbronne van die buurstaat 'n begeerlike objek vir Burundi se maghebbers maak.

Van 1995 af probeer ander Afrikalande vrede bewerkstellig, en Suid-Afrika speel ’n leidende rol hierin. ’n Groot mate van stabiliteit het sedert 2008 ingetree, maar daar het nie veel van die land se ekonomie oorgebly nie.^[7]

Ekonomie

Burundi is die armste land in die wêreld (BBP per capita: US$106 in 2005). Bestaansboerdery is die ekonomiese basis vir die grootste deel van die bevolking, wat maniok (broodwortels), piesangs, mielies, bone, rys en groente verbou. Katoen, koffie, tee en tabak is belangrike uitvoerprodukte. Die lae produktiwiteit van die veeteelt belemmer die opbou van uitvoermarkte, en net velle word in groot hoeveelhede bemark.

Vissery speel 'n belangrike rol as een van die skaars bronne van proteïen in die land, terwyl die bosbou deur die grootskaalse ontwouding en erosie geknel word.

Die industriële ontwikkeling van die land is weens die gebrek aan kapitaal, die lae binnelandse aanvraag en die ongunstige geografiese ligging beperk op die verwerking van voedselprodukte en klereproduksie. Die natuurlike hulpbronne van uraan, koper, kobalt en nikkel is nog nie ontgin nie.

Fotogalery

Onafhanklikheidsplein en -gedenkteken in Bujumbura
'n Uitsig oor die destydse hoofstad Bujumbura in 2006
'n Uitsig oor die huidige hoofstad Gitega in 2006

Verwysings

↑ ^1,0 ^1,1 (fr) "Quelques données pour le Burundi". ISTEEBU. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2020. Besoek op 18 Junie 2020.
↑ (fr) "Annuaire statistique du Burundi" (PDF). ISTEEBU. Julie 2015. p. 105. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 16 April 2017. Besoek op 18 Junie 2020.
↑ (en) "Burundi". Central Intelligence Agency. Besoek op 28 September 2022.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 (en) "Burundi". Internasionale Monetêre Fonds. April 2022. Besoek op 28 September 2022.
↑ (en) "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 2021. Besoek op 28 September 2022.
↑ (en) "Gini index – Burundi". Wêreldbank. Besoek op 28 September 2022.
↑ ^7,0 ^7,1 HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
↑ (fr) "Gitega, future capitale du Burundi". BBC. 22 Desember 2018. Besoek op 28 September 2022.

Bronnelys

Algemeen

(en) "Burundi". Encyclopædia Britannica. Besoek op 28 September 2022.
(en) "Burundi". Central Intelligence Agency. Besoek op 28 September 2022.

Eksterne skakels

(en) Toerisme-inligting oor Burundi op Wikivoyage

Regering

(fr) Republiek Burundi amptelike portal

Nuus

allAfrica – Burundi
Radio Isanganiro Burundi se onafhanklike radiostasie (Frans en Kirundi)
(fr) umuco.com Geargiveer 24 Maart 2006 op Wayback Machine
BBC Nuus – Country Profile: Burundi
CIA – Burundi Geargiveer 22 Maart 2006 op Wayback Machine
LookSmart – Burundi Geargiveer 4 Maart 2016 op Wayback Machine
Open Directory Project – Burundi Geargiveer 11 September 2005 op Wayback Machine
Stanford Universiteit – Afrika Suid van die Sahara: Burundi
Universiteit van Pennsylvania
Yahoo! - Burundi Geargiveer 8 Augustus 2005 op Wayback Machine
Burundian Human Rights Organisation "Ligue Iteka" – Engels en Frans
Burundi-Sites.com informasie in Frans en Engels
Human Rights Watch
Human Rights Watch spesiale verslag
International Crisis Group Geargiveer 5 Maart 2005 op Wayback Machine
Reuters Alertnet – Burundi Geargiveer 1 September 2005 op Wayback Machine
Verenigde Nasies

[ISTEEBU-1] 1,0 ^1,1 (fr) "Quelques données pour le Burundi". ISTEEBU. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2020. Besoek op 18 Junie 2020.

[2] (fr) "Annuaire statistique du Burundi" (PDF). ISTEEBU. Julie 2015. p. 105. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 16 April 2017. Besoek op 18 Junie 2020.

[3] (en) "Burundi". Central Intelligence Agency. Besoek op 28 September 2022.

[imf2-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 (en) "Burundi". Internasionale Monetêre Fonds. April 2022. Besoek op 28 September 2022.

[5] (en) "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 2021. Besoek op 28 September 2022.

[6] (en) "Gini index – Burundi". Wêreldbank. Besoek op 28 September 2022.

[HAT_Taal-en-feitegids-7] 7,0 ^7,1 HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8

[8] (fr) "Gitega, future capitale du Burundi". BBC. 22 Desember 2018. Besoek op 28 September 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]