Capella

Capella
Capella se ligging (in die rooi sirkel).
Capella se ligging (in die rooi sirkel).
Sterrebeeld Koetsier
Bayer-naam Alpha Aurigae
Spektraaltipe Aa:: K0III[1], Ab:: G1III[1],
H: M2,5 V[2],L: M4[3]
Soort Veelvoudige ster
Waarnemingsdata (Epog J2000)
Regte klimming A:: 05h 16m 41.35871s[4]
H: 05h 17m 23.728s[5]
L: 05h 17m 23.943s[6]
Deklinasie A:: +45° 59′ 52.7693″[4]
H: +45° 50′ 22.97″[5]
L: +45° 50′ 19.84″[6]
Skynmagnitude (m) A:: +0,08[7], H: 10,16[8],
L: 13,7[9]
Besonderhede
Massa (M☉) Aa:: 2,5687 ± 0,0074,
Ab:: 2,4828 ± 0,0067,
H: 0,57,[10][11]L: 0,53[10]
Radius (R☉) Aa:: 11,98 ± 0,57
Ab:: 8,83 ± 0,33
H: 0,54 ± 0,03[12]
Ouderdom (jaar) 590-650
Temperatuur (K) Aa: 4 970 ± 50
Ab:: 5 730 ± 60
H: 3 700 ± 150[12]
Afstand (ligjaar) 42,919–43,48
Eienskappe
Veranderlikheid A: (RS CVn)[13] (vermoedelik)[14]
Veelvoudigheid 4 sterre
Ander name
Alhajoth, Hokulei, α Aurigae, 13 Aurigae, ADS 3841, BD+45 1077, CCDM J05168+4559, GC 6427, HD 34029, HIP 24608, HR 1708, IDS 05093+4554, LTT 11619, PPM 47925, SAO 40186 e.a.
Portaal  Portaalicoon   Sterrekunde

Capella (ook bekend as Alpha Aurigae of α Aur) is die helderste ster in die sterrebeeld Koetsier (Auriga) en die sesde helderste ster aan die naghemel. In die Noordelike Halfrond is dit die derde helderste ster, naas Arcturus en Vega. In die noordelike winter is dit ’n prominente voorwerp wat noord van 44°N sirkumpolêr is. Die Latynse naam beteken "klein bok" en stel die bok Amaltea in die Griekse mitologie voor waaraan Zeus as ’n baba gedrink het. Capella is relatief naby, teen net 42,9 ligjare van die Son af.

Hoewel dit met die blote oog soos ’n enkele ster lyk, is dit eintlik ’n vierdubbele ster wat uit twee dubbelsterre bestaan: die sterre Capella Aa, Capella Ab, Capella H en Capella L.

Die primêre paar, Capella Aa en Ab, is twee heldergeel reusesterre, wat albei ’n massa sowat 2,5 keer dié van die Son het. Die sekondêre paar, Capella H en L, is sowat 10 000 AE van die eerste paar af en is twee dowwe, klein en relatief koel rooidwerge.

Capella Aa en Ab het albei die waterstof in hul kern opgebruik en weg van die hoofreeks beweeg. Hulle is in ’n baie nabye, ronde omwenteling omtrent 0,74 AE van mekaar af en draai elke 104 dae om mekaar. Capella Aa is koeler en helderder as Ab en is van die spektraaltipe K0III; dit sit tans helium in sy kern om in koolstof en suurstof. Capella Ab is effens kleiner en warmer en van spektraaltipe G1III; dit is in die Hertzsprung-gaping, waar subreuse uitsit en afkoel om rooireuse te word.

Capella is een van die helderste X-straalbronne in die lug; die strale kom vermoedelik hoofsaaklik van die korona van Capella Aa.

Waarneming

[wysig | wysig bron]

Capella was van 210 000 tot 160 000 jaar gelede die helderste ster in die lug, met ’n skynbare magnitude van sowat -1,8. Dit is vermoedelik genoem in ’n Arkadiese inskripsie uit die 20ste eeu v.C.[15] Sy verbinding met die simboliek van ’n bok dateer uit die Mesopotamië van die 7de eeu v.C. as ’n sterrebeeld met die naam "GAM", "Gamlum" of "MUL.GAM". Die naam kon na slegs die ster of na die sterrebeeld Koetsier as ’n geheel verwys het.

Capella se komponente in vergelyking met die Son.

In 1899 het professor William Wallace Campbell van die Lick-sterrewag in Kalifornië en die Britse sterrekundige Hugh Newall feitlik tegelykertyd aangekondig dat Capella ’n dubbelster is.[16][17][18] Talle waarnemers het die sterre van mekaar probeer onderskei, maar sonder sukses.[19] Dit is eers in 1919 interferometries waargeneem.[20][21] Dit was die eerste interferometriese meting van enige voorwerp buite die Sonnestelsel.[22]

In 1914 het die Finse sterrekundige Ragnar Furuhjelm gesien die dubbelster het ’n dowwe metgesel.[23] In Februarie 1936 het Carl L. Stearns waargeneem dat die metgesel self soos ’n dubbelster lyk,[24] en dit is in September daardie jaar deur Gerard Kuiper bevestig. Dié paar is Capella H en L genoem.[25]

Die stersisteem is net meer as 42 ligjare van die Son af.[4][10] Capella was vermoedelik in die verlede nader aan die Son, omtrent 29 ligjare sowat 237 000 jaar gelede.[26]

Die sterre is na raming tussen 590 en 650 miljoen jaar oud en is vermoedelik effens veranderlik. Die omvang van sowat 0,1 in magnitude beteken dit sal soms helderder en soms dowwer wees as Rigel, Betelgeuse en Vega, wat ook veranderlik is. Die stelsel is geklassifiseer as ’n RS Canum Venaticorum-veranderlike,[13] ’n klas sterre wat na aan mekaar geleë is en baie aktiewe chromosfere het, insluitende groot sonvlekke en opvlammings.[14]

Naam

[wysig | wysig bron]

Die ster se Bayer-naam is "Alpha Aurigae" en sy Flamsteed-naam "13 Aurigae". Die eienaam, "Capella", is Latyn vir "(klein) bokooi"; die alternatiewe naam "Capra" is in klassieke tye meer dikwels gebruik.[27] In 2016 het die Internasionale Astronomiese Unie se sternaamwerkgroep (WGSN) die naam "Capella" vir die ster goedgekeur.[28]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Strassmeier, K. G.; Fekel, F. C. (1990). "The spectral classification of chromospherically active binary stars with composite spectra". Astronomy and Astrophysics. 230: 389. Bibcode:1990A&A...230..389S.
  2. ↑ Joy, Alfred H.; Abt, Helmut A. (1974). "Spectral Types of M Dwarf Stars". Astrophysical Journal Supplement. 28: 1. Bibcode:1974ApJS...28....1J. doi:10.1086/190307.
  3. ↑ Bidelman, W. P. (1985). "G. P. Kuiper's spectral classifications of proper-motion stars". Astrophysical Journal Supplement Series. 59: 197. Bibcode:1985ApJS...59..197B. doi:10.1086/191069. ISSN 0067-0049.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 van Leeuwen, F. (November 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653–64. arXiv:0708.1752. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
  5. ↑ 5,0 5,1 Roeser, S.; Bastian, U. (1988). "A new star catalogue of SAO type". Astronomy and Astrophysics Supplement Series. 74: 449. Bibcode:1988A&AS...74..449R. ISSN 0365-0138.
  6. ↑ 6,0 6,1 Cutri, R. M.; Skrutskie, M. F.; Van Dyk, S.; Beichman, C. A.; Carpenter, J. M.; Chester, T.; Cambresy, L.; Evans, T.; Fowler, J.; Gizis, J.; Howard, E.; Huchra, J.; Jarrett, T.; Kopan, E. L.; Kirkpatrick, J. D.; Light, R. M.; Marsh, K. A.; McCallon, H.; Schneider, S.; Stiening, R.; Sykes, M.; Weinberg, M.; Wheaton, W. A.; Wheelock, S.; Zacarias, N. (2003). "VizieR Online Data Catalog: 2MASS All-Sky Catalog of Point Sources (Cutri+ 2003)". VizieR On-line Data Catalog: II/246. Originally Published In: 2003yCat.2246....0C. 2246: II/246. Bibcode:2003yCat.2246....0C.
  7. ↑ Hoffleit, Dorrit; Jaschek, Carlos (1991). "The Bright star catalogue". New Haven, Conn.: Yale University Observatory, 5th Rev.ed. Bibcode:1991bsc..book.....H.
  8. ↑ Eggen, Olin J. (1963). "Three-color photometry of the components in 228 wide double and multiple systems". Astronomical Journal. 68: 483. Bibcode:1963AJ.....68..483E. doi:10.1086/109000.
  9. ↑ Agrawal, P. C.; Rao, A. R.; Sreekantan, B. V. (1986). "Study of quiescent state X-ray emission from flare stars". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 219 (2): 225. Bibcode:1986MNRAS.219..225A. doi:10.1093/mnras/219.2.225. ISSN 0035-8711.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Torres, Guillermo; Claret, Antonio; Pavlovski, Krešimir; Dotter, Aaron (2015). "Capella (α Aurigae) Revisited: New Binary Orbit, Physical Properties, and Evolutionary State". The Astrophysical Journal. 807 (1): 26. arXiv:1505.07461. Bibcode:2015ApJ...807...26T. doi:10.1088/0004-637X/807/1/26.
  11. ↑ Fischer, Debra A.; Marcy, Geoffrey W. (1992). "Multiplicity among M dwarfs". The Astrophysical Journal. 396: 178. Bibcode:1992ApJ...396..178F. doi:10.1086/171708.
  12. ↑ 12,0 12,1 Leggett, S. K.; Allard, F.; Berriman, Graham; Dahn, Conard C.; Hauschildt, Peter H. (1996). "Infrared Spectra of Low-Mass Stars: Toward a Temperature Scale for Red Dwarfs". The Astrophysical Journal Supplement Series. 104: 117. Bibcode:1996ApJS..104..117L. doi:10.1086/192295.
  13. ↑ 13,0 13,1 (2002) "Investigations of stellar coronae with XMM-Newton". 34. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Samus, N. N.; Durlevich, O. V.; et al. (2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007–2013)". VizieR On-line Data Catalog: B/gcvs. Originally Published In: 2009yCat....102025S. 1: B/gcvs. Bibcode:2009yCat....102025S.
  15. ↑ Schaaf 2008, p. 152.
  16. ↑ Campbell, William Wallace (Oktober 1899). "The Spectroscopic Binary Capella". Astrophysical Journal. 10: 177. Bibcode:1899ApJ....10..177C. doi:10.1086/140625.
  17. ↑ Newall, Hugh Frank (Desember 1899). "Variable Velocities of Stars in the Line of Sight". The Observatory. 22: 436–37. Bibcode:1899Obs....22..436N.
  18. ↑ Newall, Hugh Frank (Maart 1900). "The Binary System of Capella". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 60 (6): 418–20. Bibcode:1900MNRAS..60..418N. doi:10.1093/mnras/60.6.418.
  19. ↑ Torres, Guillermo; Claret, Antonio; Young, Patrick A. (2009). "Binary Orbit, Physical Properties, and Evolutionary State of Capella (α Aurigae)" (PDF). The Astrophysical Journal. 700 (2): 1349–81. arXiv:0906.0977. Bibcode:2009ApJ...700.1349T. doi:10.1088/0004-637X/700/2/1349.
  20. ↑ Mason, B. (22–25 Augustus 2006). "Classical Observations of Visual Binary and Multiple Stars". In William I. Hartkopf; Edward F. Guinan; Petr Harmanec (reds.). Binary Stars as Critical Tools and Tests in Contemporary Astrophysics, Proceedings of the 240th Symposium of the International Astronomical Union, Held in Prague, Czech Republic. pp. 88–96 [94]. doi:10.1017/S1743921307003857. ISBN 978-0-521-86348-3. {{cite book}}: |journal= ignored (hulp)
  21. ↑ Anderson, John A. (1920). "Application of Michelson's Interferometer Method to the Measurement of Close Double Stars". Astrophysical Journal. 51: 263–75. Bibcode:1920ApJ....51..263A. doi:10.1086/142551.
  22. ↑ Tubbs, Bob (April 1997). "Modern Optical Interferometry" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2017. Besoek op 19 April 2017.
  23. ↑ Furuhjelm, Ragnar (April 1914). "Ein schwacher Begleiter zu Capella". Astronomische Nachrichten (in German). 197 (11): 181–82. Bibcode:1914AN....197..181F. doi:10.1002/asna.19141971103. 4715.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  24. ↑ Stearns, Carl L. (Julie 1936). "Note on duplicity of Capella H". Astronomical Journal. 45 (1048): 120. Bibcode:1936AJ.....45..120S. doi:10.1086/105349..
  25. ↑ Kuiper, Gerard P. (Oktober 1936). "Confirmation of the Duplicity of Capella H". Astrophysical Journal. 84: 359. Bibcode:1936ApJ....84Q.359K. doi:10.1086/143788.
  26. ↑ Bailer-Jones, C. A. L. (2015). "Close encounters of the stellar kind". Astronomy & Astrophysics. 575: 13. arXiv:1412.3648. Bibcode:2015A&A...575A..35B. doi:10.1051/0004-6361/201425221. A35.
  27. ↑ Kunitzsch, Paul; Smart, Tim (2006). A Dictionary of Modern star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations (2de hers. uitg.). Sky Pub. p. 19. ISBN 978-1-931559-44-7.
  28. ↑ "Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1" (PDF). Besoek op 28 Julie 2016.

Bronne

[wysig | wysig bron]