F. Bordewijk

F. Bordewijk
Oorhandiging van die P.C. Hooftprijs (1954)
Gebore	Ferdinand Bordewijk 10 Oktober 1884 Amsterdam
Sterf	28 April 1965 (op 80) Den Haag
Nasionaliteit	Nederlander
Ander name	Ton Ven
Beroep	Prokureur

Ferdinand Bordewijk (10 Oktober 1884, Amsterdam – 28 April 1965, Den Haag), pennaam F. Bordewijk, was 'n Nederlandse skrywer van romans, novelle, toneelstukke, prosagedigte, parodieë, grafredes en kritiek. Hy was 'n prokureur van beroep. Hy is veral bekend vir die drieluik getiteld Blokken (1931), Knorrende beesten (1933) en Bint (1934), en vir die roman Karakter (1938), wat in 1997 deur Mike van Diem verfilm is. Hy ontvang in 1953 die P.C. Hooft-prijs vir twee werke: die novellebundel Studiën in volksstructuur (1951) en die roman De doopvont (1952). Die Vijverberg-prys van die Jan Campert Stigting is in 1979 herdoop tot die F. Bordewijk-prijs. Bordewijk beskou self die roman Noorderlicht (1948) as sy beste werk. F. Bordewijk word saam met Simon Vestdijk beskou as die belangrikste Nederlandse prosaïs van sy generasie.^[1]

Lewensloop

Bordewijk spreekt (film, 1954)

Ferdinand Johan Wilhelm Christiaan Karel Emiel Bordewijk is op 10 Oktober 1884 in Jan Steenstraat in Amsterdam gebore.^[2] Hierdie ses voorname het hy op 13 Maart 1919 in Den Haag na Ferdinand laat verander. Sy vader het by die departement van Waterbestuur gewerk. 'n Jaar na sy geboorte verhuis die gesin na Singel 198; Bordewijk beskryf hierdie woning in die novelle Keizerrijk in die bundel De wingerdrank uit 1937. In 1894 verhuis die gesin na Den Haag; dit was die begin van 'n reeks verhuisings wat moontlik die grondslag was van die opmerklike aandag wat argitektuur in Bordewijk se werk geniet het.^[3]

Bordewijk het skoolgegaan aan die gimnasium aan die Hoge Westeinde.^[4] Daarna studeer hy regte aan die Rijksuniverseit Leiden. Hy promoveer hier op Vrydag 3 Mei 1912 op 30 stellings tot doktor in die regswetenskap.^[5] In 1913 word hy as prokureur beëdig en betree 'n groot prokureurskantoor in Rotterdam. 'n Deel van die inspirasie vir die roman Karakter van 'n kwart eeu later is gebaseer op die ervaringe wat hy in hierdie tydperk opdoen.^[6] In 1914 trou hy met die Nederlandse komponis Johanna Bordewijk-Roepman.

In 1916 debuteer hy sonder veel sukses met die digbundel Paddestoelen onder die skuilnaam Ton Ven, wat hy hierna tale male sou gebruik. In 1919 was Bordewijk vir 'n kort ruk dosent in handelsreg aan die Handelskool geleë in Van Alkemadeplein in Rotterdam.^[7] Die indrukke wat hy daar opgedoen het, sou die basis vorm van sy roman Bint wat vyftien jaar later uit sy pen sou verskyn. Hierna begin hy te praktiseer te Schiedam. Hy het egter in Den Haag bly woon, met die uitsondering van vier maande in 1945 toe die bombardement op die woonwyk Bezuidenhout hom genoop het om ander verblyf te soek.^[8]

Drie bundels Fantastische vertellingen

As prosaïs debuteer Bordewijk met Fantastische vertellingen (1919), 'n bundel met vyf novelles. Daarna volg Fantastische vertellingen: tweede bundel (1923, eweneens vyf verhale) en Fantastische vertellingen: derde bundel (1924, drie novelles). Die dertien verhale uit die drie bundels word gesien as grieselrige verhale met absurde wendings (in De rode grijsaard uit die derde bundel trou 'n vrou met 'n aap).^[9]

Hierdie fantastiese vertellinge toon reeds die kenmerke van Bordewijk se latere verhale. Die oorheersende motiewe wat daarin gesien kan word is waansin, misdadigheid en ontug, waarvan veral misdadigheid in sy latere werk dikwels sal terugkeer. Daar is sprake van skisofrene vervolgingswaansin (Dr. Testals dubbelganger eerste bundel), van godsdienstige waansin wat uitloop op moord (In plenitudine Christi, eerste bundel), owerspel (Talamon of Ye Olde Bowe, derde bundel) en 'n massamoordenaar (Marion Quinn , derde bundel). 'n Tweede ooreenkoms met die latere Bordewijk is die fantastiese aard van verskeie van die verhale, nie net in die beperkte sin van die bonatuurlike of die onwaarskynlike nie, maar ook in 'n breër sin as seldsaam of merkwaardig. Tatjana uit die tweede bundel handel byvoorbeeld oor 'n Nederlandse handelaar wat probeer om die dogter van 'n tsaar uit rewolusionêre Rusland te smokkel.^[10]

Die verhaal Marion Quinn uit die derde bundel is in tweërlei opsigte 'n oorgangsverhaal. Literêr-esteties word dit deur sommige kritici gesien as superieur tot die ander dele van die drie bundels. Inhoudelik wys dit vooruit op die kort prosawerke sonder literêre pretensies wat Bordewijk vanaf 1950 sou publiseer. ^[11] In al die ontwikkeling wat hy sou deurgaan, het Bordewijk dadelik in een opsig getoon dat hy stylvol was: van die begin af het sy verbeelding prosa van 'n kenmerkende kort lengte van slegs 'n paar dosyn bladsye voortgebring.

• 
  Blokken (1931) Omslagontwerp
  A.M. Oosterbaan
• 
  Stofomslag (1931)
• 
  Knorrende beesten (1933) Omslagontwerp Oosterbaan en Kees Strooband
• 
  Bint (1934) Omslagontwerp
  A.M. Oosterbaan

Invloed en aktualiteit

Bordewijk se selfontwikkelde tematiek en styl is nie uitgebreid nagevolg nie. Sy werk word egter nog steeds druk gelees: so verskyn in die tydperk 2000-2015 meer as dertig herdrukke van sy werk, asook vertalings daarvan in Italiaans, Engels, Duits, Turks en Slowaaks.^[12] In 2014 is die Bordewijkgenootschap opgerig wat aktiwiteite rondom die herdenking van die vyftigste sterfdag van Bordewijk in 2015 georganiseer het.^[13]

Verzameld werk

Bordewijk se Verzameld werk (1982-1991), wat by die uitgewery Nijgh & Van Ditmar verskyn het, sou oorspronklik bestaan het uit elf dele, maar dit het uiteindelik 13 geword: vyf dele romans, vier dele verhale en novelles, twee dele diverse publikasies met verskillende werke soos gedigte en toneelstukke, en twee dele kritiese prosa, met in die afsluitingsdeel 'n verdere bibliografie en registers.

1. Blokken; Knorrende beesten; Bint; Rood paleis; Karakter. 1982, 645 p.
2. Apollyon. 1982, 526 p.
3. Eiken van Dodona; Noorderlicht. 1983, 720 p.
4. De doopvont. 1983, 541 p.
5. Bloesemtak; Tijding van ver; De Golbertons. 1984, 694 p.
6. Fantastische vertellingen; Fantastische vertellingen, tweede bundel; Fantastische vertellingen, derde bundel; De Laatste eer; De wingerdrank. 1984, 711 p.
7. De korenharp; Bij gaslicht; Zwanenpolder; Het eiberschild. 1985, 752 p.
8. Vertellingen van generzijds; De korenharp, nieuwe reeks; Studiën in volksstructuur; Mevrouw en meneer Richebois; Onderweg naar de Beacons. 1985, 738 p.
9. De zigeuners; De aktentas; Centrum van stilte; Lente; Verspreide verhalen. 1986, 725 p.
10. Verspreide verhalen; Idem; Gedichten; Drie toneelstukken; Halte Noordstad. 1986, 719 p.
11. Haagse mijmeringen; Wandelingen door Den Haag en omstreken; Geachte confrère; Juridische varia; Plato's dood; Bint scenario's; Varia. 1988, 634 p.
12. Kritisch proza. 1989, 623 p.
13. Kritisch proza, addenda, bibliografie, registers. 1991, 659 p.

Gebruik van name in sy werk

Die name wat hy in sy romans gebruik is opvallend. In Bint kom die volgende lys van name voor: Peert – Kiekertak – Bolmikolke – Klotterbooke – Taas Daamde – Whimpysinger – De Moraatz – Van der Karbargenbok – Surdie Finnis - Schattenkeinder. Enkele name uit Karakter is: Dreverhaven – Katadreuffe – Stroomkoning – Te George – Rentenstein – De Gankelaar – Den Hieperboree. In Blokken kom die name Glüschaint - De Marcas - Tannenhof - Tekalopte en Ypsilinti voor. Daar word beweer dat hy hierdie name in die telefoongids gevind het. 'n Ondersoek^[14] het egter getoon dat dit nie die geval is nie.

Pryse

• 1949 - Prijs voor kunsten en wetenschappen vir Noorderlicht
• 1953 - P.C. Hooft-prys vir De doopvont en Studiën in volksstructuur
• 1957 - Constantijn Huygens-prys vir sy gehele oeuvre

Bibliografie

Bordewijk (1954)

• 1916 - Paddestoelen (onder die skuilnaam Ton Ven)
• 1918 - Een koning van de frase (in die tydskrif Groot Nederland)
• 1919 - Fantastische vertellingen, verhalen
• 1923 - Fantastische vertellingen, tweede bundel
• 1924 - Fantastische vertellingen, derde bundel
• 1931 - Blokken; de mislukking van een heilstaat (roman)
• 1933 - Knorrende beesten; de roman van een parkeerseizoen (roman)
• 1934 - Bint, de roman van een zender (roman)
• 1935 - De laatste eer, grafreden
• 1935 - 't Ongure Huissens
• 1936 - Rood paleis; ondergang van een eeuw (roman)
• 1936 - IJzeren agaven; studie in zwart met kleuren
• 1937 - De wingerdrank (ses novelle)
• 1938 - Huis te Huur (onderdeel Boekenweekgeschenk 1938)
• 1938 - Karakter; roman van zoon en vader (roman)
• 1940 - De Korenharp
• 1940 - Drie toneelstukken
• 1941 - Apollyon (roman)
• 1944 - Verbrande erven (as Emile Mandeau)
• 1946 - Eiken van Dodona
• 1946 - Veuve Vesuvius
• 1947 - Bij gaslicht (verhale)
• 1947 - Vijf fantastische vertellingen
• 1948 - Noorderlicht (roman)
• 1948 - Plato's dood, symfonisch gedicht
• 1948 - Rotonde (opera libretto)
• 1949 - Blokken, Knorrende beesten, Bint (bundel)
• 1949 - Het eiberschild
• 1949 - Nachtelijk paardengetrappel
• 1949 - Zwanenpolder; twintig verhalen
• 1950 - Vertellingen van generzijds
• 1951 - De korenharp, nieuwe reeks
• 1951 - Studiën in volksstructuur
• 1952 - De doopvont
• 1954 - Haagse mijmeringen
• 1954 - Mevrouw en meneer Richebois; twintig korte verhalen
• 1955 - Arenlezing uit De korenharp (bloemlesing)
• 1955 - Bloesemtak
• 1955 - Onderweg naar de Beacons; twaalf korte verhalen
• 1956 - Geachte confrère; splendeurs en misères van het beroep van advocaat
• 1956 - Halte Noordstad; vermeerderd met drie eenacters en een monoloog (toneelstuk)
• 1956 - Tien verhalen
• 1957 - Idem; tien parodieën
• 1958 - De aktentas, tien korte verhalen
• 1959 - De zigeuners; twaalf korte verhalen en een schets
• 1960 - Centrum van stilte; vijf verhalen
• 1961 - Tijding van ver (roman)
• 1961 - Paddestoelen (raad in) rijm (onder die skuilnaam Ton Ven)
• 1962 - Wandelingen door Den Haag en omstreken (onder die skuilnaam Ton Ven)
• 1964 - Lente; zeven verhalen
• 1964 - Jade, jaspis en de jitterbug (onder die skuilnaam Ton Ven)
• 1965 - De Golbertons

Postuum uitgegee

• 1981 - Dreverhaven en Katadreuffe. Nawoord Pierre H. Dubois
• 1981 - De Joodse cel
• 1982 - Kritisch proza. Samesteller - Dirk Kroon
• 1982 - Kelders en paleizen. Zeventien verhalen. Samesteller en inleiding Pierre H. Dubois
• 1982 - Zeven fantastische vertellingen; nagelaten feuilletons. Nawoord J.A. Dautzenberg
• 1982-1991 - Verzameld werk (dertien dele)
• 1983 - Vijf kleine verhalen. Nawoord J.A. Dautzenberg
• 1984 - Het vegetarisme van Mr. J.P. de Vries
• 1984 - De publieke fotolach
• 1984 - Straatnamen
• 1984 - De Fruitkar. Vroeër verskyn in Vertellingen van generzijds (1950). Inleiding deur W.F. Hermans
• 1999 - Huis te huur. Elf surrealistische verhalen. Nawoord Hans Anten
• 2005 - Vrouwenhaar
• 2007 - Nagelaten documenten

Verfilmings van sy werk

• 1971 - Karakter, minireeks deur Walter van der Kamp, met Ko van Dijk jr. as Dreverhaven en Lex van Delden as Katadreuffe
• 1972 - Bint, deur Jan Blokker en Krijn ter Braak, uitgesaai deur die Vpro
• 1997 - Karakter, bioskoopfilm deur Mike van Diem. Dit het 'n Oscar gewen vir beste nie-Engelstalige film, met Jan Decleir as Dreverhaven en Fedja van Huêt as Katadreuffe

Werke oor F. Bordewijk

• Victor E. van Vriesland: F. Bordewijk. Een inleiding tot en keuze uit zijn werk (1949)
• Pierre H. Dubois: Over F. Bordewijk. Een karakteristiek van zijn schrijversarbeid (1953)
• W.F. Hermans: Bordewijk's jeugdportret. Opgenomen in Ik draag geen helm met vederbos (1979)
• M. Dupuis: Over F. Bordewijk (1980)
• Th. Govaart: Meesterschap over het monster. Over het werk van F. Bordewijk (1981)
• P.H. Dubois en H. Scholten (red.): Over F. Bordewijk (1982)
• R.H. Zuidinga: Mr. F. Bordewijk (1982)
• N. Gregoor: Gesprekken met F. Bordewijk (1983)
• H. Anten: 'F. Bordewijk'. Kritisch Literair Lexicon. (1984) (2008)
• Frans Kellendonk: Het werk van de achtste dag. Over de verhalen van F. Bordewijk (1985)
• A.H. den Boef: F. Bordewijk, Karakter (1988)
• J. van de Sande: F. Bordewijk, Blokken, Knorrende beesten, Bint (1989)
• Bordewijknummer van Preludium 6 (1989-1990) 2/3
• S. Bakker. Ik ben maar een dilettant. F. Bordewijk 1884-1965 (1991)
• R. Vugs: F. Bordewijk, een biografie [diss.] (1995)
• H. Anten: Het bekoorlijk vernis van de rede. Over poëtica en proza van F. Bordewijk [diss.] (1996)
• D. Cumps: De psychomachische verhaalwereld van F. Bordewijk (1884-1965) en de mythe van de hermafrodiet: een interpretatie [diss.] (1998)
• J. Buschman: Den Haag, stad, boordevol Bordewijk. Een literaire wandeling door het Den Haag van F. Bordewijk (1999)
• A. van Luxemburg-Albers: Betreft Bint: Bint van Bordewijk modernistisch bekeken [diss.] (2002)
• E. Kamp: Ferdinand en Johanna - Dubbelbiografie van schrijver F. Bordewijk en componiste J. Bordewijk-Roepman (2016)

Verwysings

1. Hans Anten, Het non plus ultra in Nederlands proza. S. Vestdijk en F. Bordewijk over elkaar; In: Het oog van de meester. Vestdijk-jaarboek 1998. Amsterdam 1998, p. 98-110.
2. August Hans den Boef, F. Bordewijk: Karakter. Memoreeks. Laten: Walva-boek, 1988, 7. ISBN 9066756616
3. Jef van de Sande, Ferdinand Bordewijk: Blokken/Knorrende beesten/ Bint. Memoreeks. Laren: Walva-boek, 1989, 5. ISBN 9066751207
4. Den Boef (1988), 7
5. Arno Kuipers, De stellingen van F. Bordewijk. 12 Augustus 2012, aanlyn. Geraadpleeg op 23 November 2016.
6. W. Blok, Ferdinand Bordewijk G.J. van Bork en P.J. Verkruijsse, De Nederlandse en Vlaamse auteurs van middeleeuwen tot heden met inbegrip van de Friese auteurs. De Haan, Weesp 1985, p. 91. Geraadpleeg op 8 Oktober 2013, p. 91.
7. literatuurgeschiedenis.org, Moors Magazine
8. Blok 1985, p. 91.
9. J.A. Dautzenberg, Over de thematiek van Bordewijks korte verhalen Spiegel der Letteren, Jaargang 21 (1979), p. 178. Opgespoor op 7 Oktober 2013.
10. Zie Dautzenberg 1979, p. 183-184.
11. Dautzenberg 1979, p. 184.
12. Bordewijk in catalogus KB Den Haag^{[dooie skakel]}
13. Website Bordewijkgenootschap (Besoek op 31 Mei 2015)
14. Bestaan de bizarre namen in het werk van Bordewijk echt? Besoek op 4 Julie 2013

Eksterne skakels

• Webwerf van die Bordewijkgenootschap
• Hans Anten, Knorrende beesten, in: Het bekoorlijk vernis van de rede. Over poëtica en proza van F. Bordewijk (Hoofdstuk 2). Groningen, 1996, p.56-88 en 222-230 (notas).
• P.E. van der Heijden-Rogier, Bordewijk, Ferdinand Johan Wilhelm Christiaan Karel Emil (1884-1965), in: Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (1989)

Wikimedia Commons bevat media in verband met Ferdinand Bordewijk.